Chánh án Nguyễn Văn Quảng lý giải thẩm phán Tòa án chuyên biệt có thể là người nước ngoài

Theo dự thảo Luật, Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế là Tòa án thuộc hệ thống TAND được thành lập theo quy định của Luật này, có thẩm quyền giải quyết các vụ việc giữa thành viên Trung tâm tài chính quốc tế với nhau hoặc giữa thành viên Trung tâm tài chính quốc tế với cơ quan, tổ chức, cá nhân khác không là thành viên Trung tâm tài chính quốc tế.

Chánh án Nguyễn Văn Quảng cho biết, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt gồm: Độc lập theo thẩm quyền xét xử; thẩm phán xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; bảo đảm quyền bình đẳng trước pháp luật và Tòa án; giải quyết vụ việc công bằng, minh bạch, vô tư, khách quan, nhanh chóng, hiệu quả.

Ngoài ra, Tòa án chuyên biệt có chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm được bảo đảm; thực hiện tranh tụng trong xét xử; thủ tục tố tụng linh hoạt, đặc thù theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế; tòa án xét xử công khai, trừ trường hợp xét xử kín theo quy định của pháp luật; bảo đảm quyền tự định đoạt của các bên.

Chánh án TAND tối cao Nguyễn Văn Quảng trình Quốc hội dự thảo. Ảnh: Quốc hội

Ông Nguyễn Văn Quảng cho biết, sẽ thành lập 1 Tòa án chuyên biệt tại TPHCM, có thẩm quyền giải quyết đối với các tranh chấp, yêu cầu phát sinh tại Trung tâm tài chính quốc tế cả ở TPHCM và TP Đà Nẵng.

Cơ cấu tổ chức của Tòa án chuyên biệt gồm: Tòa sơ thẩm, tòa phúc thẩm; bộ máy giúp việc. Tòa án chuyên biệt có chánh án, phó chánh án, chánh tòa, phó chánh tòa, thẩm phán, thư ký tòa án, công chức khác và người lao động.

Chủ tịch nước bổ nhiệm thẩm phán có thể là: Người nước ngoài; công dân Việt Nam là công chức, luật sư, trọng tài viên, giảng viên đại học, nhà khoa học, chuyên gia; thẩm phán TAND.

Thẩm phán là người nước ngoài phải: Có uy tín, phẩm chất đạo đức tốt, kiến thức chuyên môn phù hợp; có ít nhất 10 năm kinh nghiệm tham gia xét xử, giải quyết vụ việc liên quan đến hoạt động đầu tư, kinh doanh; có trình độ tiếng Anh để giải quyết vụ việc; không quá 75 tuổi, có sức khỏe.

5 lý do thẩm phán là người nước ngoài

Phát biểu tại tổ về dự thảo luật, Chánh án TAND tối cao Nguyễn Văn Quảng nhấn mạnh cơ quan và cơ chế giải quyết tranh chấp là một trong những điều kiện quan trọng để thu hút và tạo niềm tin cho nhà đầu tư. Trong đó, tòa án có vai trò quan trọng nhất để đảm bảo khi xảy ra tranh chấp có một cơ quan mang quyền lực Nhà nước đứng ra giải quyết.

Chánh án cũng chia sẻ khó khăn trong quá trình triển khai xây dựng luật do Việt Nam chưa có thực tiễn trong giải quyết tranh chấp trong Trung tâm tài chính.

“Các anh em trong giai đoạn đầu, kiến thức về lĩnh vực này gần như là con số 0, rất khó khăn. TAND tối cao đã đi khảo sát một số mô hình ở Trung Quốc và Anh, nhưng cũng chỉ tiếp cận được ở góc độ hẹp thôi”, ông Quảng nói.

Chánh án TAND tối cao Nguyễn Văn Quảng phát biểu tại tổ. Ảnh: Phạm Thắng

Theo Chánh án, đây là “sân chơi quốc tế” nên đòi hỏi sự khác biệt về mặt pháp lý giữa Việt Nam với các nước. Ông nêu ví dụ, tòa án trong Trung tâm tài chính quốc tế thường xét xử thiên về án lệ hay nguyên tắc thông luật.

Về thẩm phán, nhiều đại biểu Quốc hội băn khoăn nội dung “thẩm phán là người nước ngoài” và e ngại việc này trái quy định hiện hành.

Chánh án Nguyễn Văn Quảng thừa nhận theo quy định hiện hành, thẩm phán phải là công dân Việt Nam. Song với yêu cầu vượt trội và đặc thù của Tòa án chuyên biệt, ông nhấn mạnh để đảm bảo hiệu lực, hiệu quả cũng như niềm tin cho nhà đầu tư thì phải có thẩm phán là người nước ngoài.

Chánh án TAND tối cao nêu 5 lý do chứng minh sự cần thiết của việc này.

Thứ nhất, Nghị quyết 222 của Quốc hội về Trung tâm tài chính quốc tế đã xác định ngôn ngữ hoạt động trong Trung tâm tài chính quốc tế là tiếng Anh hoặc tiếng Anh kèm theo bản dịch tiếng Việt. Ông nêu thực tế, tất cả đội ngũ công chức ngành tòa án chưa ai đủ trình độ về ngôn ngữ để đảm bảo xét xử bằng tiếng Anh chuyên ngành, nhất là tiếng Anh chuyên ngành về kinh tế, quốc tế.

Ông dẫn chứng, vừa qua ở Đà Nẵng chọn được 10 nhân tài chuẩn bị cho Trung tâm tài chính quốc tế, trong đó chọn được 1 thẩm phán học ở Anh về, cử đi đào tạo nhưng khả năng về nếu có cũng chỉ làm thư ký chứ chưa làm thẩm phán được.

Thứ hai, về trình độ pháp lý, hầu hết thẩm phán ở Việt Nam đều không được đào tạo theo hệ thông luật, tức là học luật ở các quốc gia như Singapore, Anh, Mỹ. Trong khi Trung tâm tài chính quốc tế thì phải xét xử theo hệ thống thông luật.

Thứ ba, Chánh án cho biết, để bổ nhiệm thẩm phán đòi hỏi kinh nghiệm xét xử, trong khi ở Việt Nam chưa ai có kinh nghiệm xét xử các vụ kiện mang tính quốc tế liên quan vấn đề tài chính và thương mại, đầu tư.

Thứ tư, uy tín của thẩm phán, “các bên đều nhìn vào ông thẩm phán để có niềm tin”, đó phải là người có kinh nghiệm giải quyết các vụ kiện mà các bên tin phán quyết của thẩm phán đó hoàn toàn độc lập, khách quan, không bị tác động.

Thứ năm, Chánh án TAND tối cao cho biết từng đi nghiên cứu Trung tâm tài chính quốc tế ở Dubai. Dubai là quốc gia có tốc độ phát triển rất nhanh và có 2 trung tâm tài chính quốc tế, 10 năm đầu Trung tâm tài chính quốc tế Dubai thuê hoàn toàn tòa án và thẩm phán để giải quyết. Họ thuê tòa án ở Singapore, Hong Kong, Anh để xét xử.

“Thời điểm tôi sang là đầu năm 2025, họ nói mới có 30-45% thẩm phán là người bản địa mà phải đào tạo trong 10 năm mới có kết quả này”, ông Quảng chia sẻ.

Chánh án Nguyễn Văn Quảng khẳng định, “đó không phải đánh mất chủ quyền quốc gia mà thẩm phán người nước ngoài vẫn do Chủ tịch nước bổ nhiệm trên cơ sở đề nghị của Chánh án TAND tối cao”.

Trần Thường