Chấp hành viên và hành trình gian nan thực thi công lý

Kỳ I: Bản lĩnh Chấp hành viên nhìn từ những cuộc cưỡng chế thi hành án dân sự

Áp lực từ nhiều phía

Tôi gặp chấp hành viên Nguyễn Minh Cần, Phó Chi cục trưởng Chi cục THADS huyện Cái Nước, Cà Mau gần 6 năm sau ngày xảy ra vụ thi hành án chấn động dư luận. 13 cán bộ thi hành nhiệm vụ bị thương trong vụ tạt xăng, phóng hỏa xảy ra ngày 23/7/2019 tại ấp Sở Tại, xã Thạnh Phú. Trước đó, bị cáo Phạm Hoàng Kiếm và bị cáo Lê Thị Hiến nhận được thông báo của Chi cục THADS huyện Cái Nước về việc ngày 7/8/2019 sẽ tiến hành cưỡng chế, tháo dỡ nhà của bị cáo Phạm Hoàng Kiếm.

Đồng thời, bị cáo Lê Thị Hiến phải giao trả đất cho ông Nguyễn Văn Việt theo Bản án dân sự sơ thẩm năm 2018 của Tòa án Nhân dân huyện Cái Nước. Mặc dù thuyết phục vận động nhiều lần tuy nhiên các bị cáo không chấp hành mà âm thầm lên kế hoạch chống đối lực lượng thi hành án.

Căn nhà của gia đình ông Phạm Hoàng Kiếm, nơi xảy ra vụ chống người thi hành công vụ. Ảnh TTXVN

Rạng sáng 7/8/2019, bị cáo Phạm Hoàng Kiếm đã kêu con trai là Phạm Công Nguyên đi mua 5 lít xăng để trong nhà. Khoảng 9 giờ cùng ngày, khi lực lượng THADS huyện Cái Nước tiến hành cưỡng chế, tháo dỡ nhà thì bị nhiều đối tượng dùng hung khí và xăng chống đối quyết liệt khiến nhiều người trong đoàn bị bỏng. Những người tham gia đoàn cưỡng chế đã nhanh chóng dập lửa, đưa các nạn nhân đi cấp cứu.

Hành động trên làm 13 cán bộ là chấp hành viên Chi cục THADS huyện Cái Nước, công an, lực lượng hỗ trợ cưỡng chế... bị thương với tỷ lệ thương tích từ 1-23%.

Chấp hành viên Nguyễn Văn Cần, Phó Chi cục trưởng Chi cục THADS huyện Cái Nước, Cà Mau chia sẻ những khó khăn của quá trình cưỡng chế THADS.

Ngày 14/9, kết thúc phiên tòa xét xử sơ thẩm, Tòa án Nhân dân huyện Cái Nước đã tuyên phạt hai bị cáo Phạm Hoàng Kiếm (sinh năm 1959) và Phạm Công Nguyên (sinh năm 1996), cùng ngụ tại ấp Sở Tại, xã Thạnh Phú, huyện Cái Nước 5 năm tù về tội “Chống người thi hành công vụ” và 8 năm tù về tội “Cố ý gây thương tích."

Cùng với tội danh “Chống người thi hành công vụ," Hội đồng xét xử đã tuyên phạt bị cáo Lê Thị Hiến (sinh năm 1967, ngụ tại ấp Sở Tại, xã Thạnh Phú, huyện Cái Nước) 1 năm, 1 tháng, 7 ngày tù; bị cáo Nguyễn Văn Bé (sinh năm 1990, thị xã Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu) 1 năm, 1 tháng và 5 ngày tù.

Chấp hành viên Nguyễn Minh Cần là một trong những chấp hành viên tham gia trực tiếp thi hành bán án và giải quyết các vấn đề còn lại khi chấp hành viên chính bị sự cố. Anh cho biết, vụ án xảy ra không thể nói không gây những xáo trộn, lo lắng, quan ngại trong đội ngũ những người thực thi công vụ, trong đó có chấp hành viên.

“Vụ chống đối thể hiện sự thiếu hiểu biết pháp luật của một bộ phận người dân mặc dù đã được giải thích rõ về quyền và nghĩa vụ, cũng như được vận động, thuyết phục nhiều lần. Cũng qua vụ việc cho thấy nguy cơ bị tấn công của chấp hành viên cũng như lực lượng thi hành công vụ ngày càng tăng, đặc biệt ở các vụ cưỡng chế nhạy cảm như đất đai, nhà cửa”. Chấp hành viên Nguyễn Minh cần cho biết thêm.

Giờ đây, mặc dù thời gian đã qua, cuộc sống của các cán bộ bị tấn công ở thời điểm đó đã trở lại bình thường, các bị cáo trong vụ án cũng đang thụ hình trong trại cải tạo nhưng vấn đề còn lại vẫn khiến anh Cần trăn trở. Đó là nhiều vụ án, dù chấp hành viên đã cố gắng tìm những phương án tốt nhất cho các bên đương sự thông qua vận dụng pháp luật linh hoạt, có lý, có tình, tuy nhiên vẫn có nhiều hoàn cảnh rất đáng thương. Đơn cử như những vụ việc mà người phải THA chỉ có tài sản duy nhất là nhà đất, thi hành xong người phải THA rơi vào kiệt quệ, không nhà cửa và trở thành gánh nặng cho xã hội.

Trước đây, Cà Mau là nơi hội tụ của những đoàn người đi khai phá mở mang những vùng đất mới. Họ đi theo dòng tộc, nhóm người. Khi đó, đất đai mênh mông, những vấn đề pháp lý không được quan tâm nhiều. Nhiều người vì là người thân trong gia đình, dòng họ tặng, cho mà không sang tên, đổi chủ, do đó sau này rất nhiều tranh chấp phát sinh phức tạp, khó khăn cho công tác quản lý, giải quyết tranh chấp, mà thi hành án là công đoạn cuối.

Hiện nay, ở Cà Mau, dù quy mô dân số không lớn nhưng lại đứng thứ 7 cả nước về số lượng vụ việc phải thi hành án, theo thống kê 7 tháng qua, với tổng số 24.481 vụ việc và xếp thứ 15 toàn quốc với tổng số tiền phải thi hành án trên 7.870 tỷ đồng. Mỗi chấp hành viên của Cục THADS tỉnh Cà Mau phải xử lý số lượng vụ việc rất nhiều, có người phải giải quyết hơn 600 việc/ năm, tạo nên áp lực rất lớn cho đội ngũ cán bộ, chấp hành viên.

Không chỉ là sự đối mặt với hiểm nguy

Đối mặt với hiểm nguy trong thi hành án đã trở thành những việc quá quen thuộc đối với mỗi cán bộ, chấp hành viên. Vì không giống bất kỳ một nghề nghiệp nào khác, khi thi hành một bản án đã có hiệu lực của Tòa án, chấp hành viên không có quyền lựa chọn. Và khi họ đảm bảo quyền lợi cho bên được thi hành thì nguy cơ bên phải thi hành khiếu kiện là rất lớn. Ngược lại, nếu như có sự trì hoãn, phía được thi hành sẽ khiếu nại. Nghĩa là trong bất cứ trường hợp nào chấp hành viên cũng dễ trở thành “trung tâm” của những khiếu kiện không có điểm dừng.

Trong nhiều vụ việc, người phải thi hành án cố tình cản trở, trì hoãn, chống đối quyết liệt, thậm chí đe dọa, hành hung, xúc phạm danh dự chấp hành viên. Nhiều người giả mạo di vật tâm linh, lập mộ giả, dựng chuyện có thai phụ, người già yếu, trẻ em trong nhà, nhằm tạo áp lực xã hội và trì hoãn thi hành. Vụ việc ở TP. Phú Quốc, Kiên Giang là một ví dụ điển hình.

Chấp hành viên thi hành Quyết định cưỡng chế đối với bà Lâm Thị C.

Trong một bản án được tuyên từ năm 2022 của TAND Tỉnh Kiên Giang buộc bà Lâm Thị C. phải tháo dỡ, di dời 02 (hai) ngôi mộ có tổng diện tích là 9,1m2 ra khỏi phần đất tranh chấp. Án có hiệu lực tháng 5/2023, ông Nguyễn Việt Dũng ở Dương Tơ, thành phố Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang có đơn yêu cầu thi hành án.

Cục THADS tỉnh Kiên Giang ban hành Quyết định thi hành án và phân công chấp hành viên tổ chức thi hành. Chấp hành viên đã thực hiện việc thông báo các thủ tục thi hành án theo quy định của pháp luật đối với người phải thi hành án, người được thi hành án.

Quá trình làm việc, Chấp hành viên đã giải thích, động viên bà Lâm Thị C. tự nguyện thi hành án, nhiều lần triệu tập bà Chính đến trụ sở Cục THADS tỉnh Kiên Giang để giải quyết việc thi hành án nhưng bà Chính không đến.

Hết thời gian tự nguyện thi hành án nhưng bà Lâm Thị C. vẫn không tự nguyện thi hành án. Tháng 6/2023, Chấp hành viên đã ban hành Quyết định cưỡng chế số buộc thực hiện công việc đối với bà Lâm Thị C. và tiếp tục vận động thuyết phục bà C. thi hành bản án. Mặc dù đã được Chấp hành viên, các cơ quan chuyên môn và chính quyền địa phương giải thích, động viên, thuyết phục nhưng bà C. kiên quyết không chịu thi hành. Bà C. cho rằng trong 02 ngôi mộ này có 01 ngôi mộ chôn cất liệt sĩ là ông Lâm Văn Nh (anh trai của bà C.) và ngôi mộ còn lại là của ông Lâm Văn S. (ông nội của bà C.). Cùng ngày, Chấp hành viên đã tống đạt quyết định cưỡng chế cho bà C., bà C. nhận quyết định nhưng không ký vào biên bản.

Đến thời gian đã được ấn định trong quyết định cưỡng chế, tuy nhiên, bà Lâm Thị C. vẫn chưa thực hiện việc tháo dỡ, di dời 02 (hai) ngôi mộ ra khỏi phần đất tranh chấp. Với thái độ của người phải thi hành án, Chấp hành viên nhận định, nếu tiến hành cưỡng chế việc tháo dỡ, di dời mộ khả năng chống đối của bà Lâm Thị C. là rất cao.

Quyết định cưỡng chế thực sự “cân não” đối với các chấp hành viên thi hành vụ việc lúc bấy giờ. Bà Trần Thị Thúy An, Chấp hành viên Cục THADS Kiên Giang, Chủ tịch Hội đồng cưỡng chế nhớ lại: Ngoài yếu tố tâm linh, gia đình chính sách, điều chúng tôi phải tính toán hết sức kỹ càng là nếu như khai quật hai ngôi mộ, có xương cốt thì phải đưa đi giám định để xác định xem hài cốt của ai, có phải của liệt sỹ không? Rồi chuyện khai quật xuống độ sâu bao nhiêu mét để đảm bảo có hay không hài cốt? Mọi phương án đều phải được chuẩn bị chu toàn.

Tháng 12/2023, Cục THADS tỉnh Kiên Giang đã phối hợp ngành chức năng và TP Phú Quốc tiến hành cưỡng chế, di dời 2 ngôi mộ ra khỏi khu đất tranh chấp giữa bà Lâm Thị C. và ông Nguyễn Việt Dũng.

Và đúng như dự báo, khi hội đồng cưỡng chế đào 2 phần mộ thì không có xương cốt, quách hay quan tài. Từ mặt đất xuống độ sâu 0,5m, xung quanh có xây gạch và bên trong có ngói, đá, xà bần. Từ phần gạch cuối cùng xuống độ sâu 1,1m chỉ toàn đất. Sau đó, Hội đồng cưỡng chế dùng xà beng đào nhưng không gặp vật cản gì.

Vụ việc cưỡng chế thành công, đảm bảo an toàn, đúng quy định của pháp luật, kết thúc quá trình tranh chấp kéo dài, cơ quan THADS cũng như trút được “gánh nặng ngàn cân”.

Nhớ lại câu chuyện này, Chấp hành viên Trần Thị Thúy An chia sẻ, thi hành vụ việc, bản thân bà và các cán bộ, chấp hành viên chịu áp lực rất lớn từ cả phía người được, người phải Thi hành án, cũng như sự dõi theo đặc biệt của truyền thông, dư luận. Tuy nhiên, với sự quan tâm của lãnh đạo Cục THADS, sự phối hợp của các ngành chức năng và quyết tâm cao của lực lượng THADS, vụ việc đã kết thúc thành công.

(Còn nữa)

T.Hằng – Đ.Tiến – Đ.Hưng – K.Thùy - T.Nghĩa

Chấp hành viên Nguyễn Văn Giờ, Chi cục trưởng Chi cục THADS huyện Châu Thành, Kiên Giang: Không bản lĩnh không thể làm chấp hành viên

Muốn làm tốt công tác THADS thì một trong những điều kiện tiên quyết phải bản lĩnh. Bản lĩnh ở đây không chỉ được hiểu là dám đương đầu, đối mặt với khó khăn, hiểm nguy mà bản lĩnh thể hiện ngay ở những công việc cụ thể như cưỡng chế thi hành án. Mình là Chi cục trưởng trong những lúc “nước sôi lửa bỏng” thì phải có mặt để chia sẻ với anh em, kịp thời có phương án xử lý nếu xảy ra bất trắc.

Cá nhân tôi quan điểm bất cứ vụ việc cưỡng chế nào dù nhỏ hay lớn, dù ở huyện Châu Thành này hay những nơi tôi đã luân chuyển qua tôi đều có mặt. Tôi cho rằng những lúc khó khăn anh em sát cánh thì nội bộ sẽ tăng cường sự đoàn kết, sẻ chia trách nhiệm thì mới hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.