Châu Âu lúng túng trước sức ép thuế quan

Chủ tịch Ursula von der Leyen gần đây nhấn mạnh rằng Brussels “sẽ thực hiện mọi bước cần thiết để bảo vệ lợi ích của EU”, đồng thời bày tỏ mong muốn đạt được một giải pháp thông qua đàm phán. Thế nhưng, hành động thực tế của EU lại đi ngược với tuyên bố cứng rắn đó. EC đã chuẩn bị sẵn một danh sách các biện pháp đáp trả tiềm năng, bao gồm thuế quan đối với rượu bourbon và xe máy Harley-Davidson của Mỹ, nhưng cho đến nay vẫn án binh bất động với hy vọng có thể đạt được một thỏa thuận phút chót.

Thậm chí, hôm 13/7 vừa qua, bà Ursula von der Leyen còn quyết định hoãn áp dụng mức thuế trả đũa lên tới 20% đối với khoảng 21 tỷ euro hàng xuất khẩu của Mỹ (dự kiến có hiệu lực từ ngày 15/7). Động thái này nhằm tránh “chọc giận” Tổng thống Donald Trump, nhưng lại bị nhiều nhà ngoại giao EU đánh giá là một cách tiếp cận “chờ đợi và quan sát” đầy hoài nghi, đặc biệt khi các cuộc đàm phán khẩn cấp đang diễn ra. Thay vì trực tiếp đối đầu với ông Donald Trump, bà Ursula von der Leyen cũng chọn cách đứng phía sau hậu trường khi giao cho Ủy viên Thương mại Maroš Šefovi đảm nhiệm các cuộc thương thảo.

Tuy nhiên, vị quan chức này, dù được xem là người có thiện chí, vẫn chưa thể xoay chuyển cục diện. Nếu Washington không thay đổi quyết định vào phút chót, chiến lược thương lượng mềm mỏng đó của EU sẽ được nhìn nhận như một thất bại hoàn toàn.

Chủ tịch Ursula von der Leyen và Tổng thống Donald Trump trong một cuộc gặp tại Davos, Thụy Sĩ.

Trong lúc EU thận trọng trì hoãn và tìm kiếm lối thoát trong đàm phán, các bộ trưởng thương mại châu Âu đã phải nhóm họp khẩn tại Brussels để bàn cách ứng phó. Trước đó, đại sứ các nước EU cũng nhất trí tạm thời “đóng băng” một gói trả đũa trị giá 21 tỷ euro cho đến hạn chót 1/8. Song song, EC lập một danh sách riêng các biện pháp đáp trả khác nhắm tới khoảng 72 tỷ euro hàng hóa Mỹ. Một nhà ngoại giao EU tiết lộ rằng cả hai gói biện pháp này sẽ “được đóng gói và sẵn sàng” vào đầu tháng 8, nếu các cuộc đàm phán không mang lại kết quả chấp nhận được.

Dù vậy, nhiều người đặt câu hỏi liệu lời đe dọa đáp trả của EU có đáng tin hay không, khi khối này thậm chí chưa dám kích hoạt gói trả đũa nhỏ hơn ngay ở thời điểm hiện tại - nhất là trong bối cảnh Washington đã nâng mức áp thuế giữa quá trình thương lượng. Rõ ràng, chính quyền Tổng thống Donald Trump đang nắm quyền chủ động và kiểm soát cuộc chơi. Như để “thêm dầu vào lửa”, sự thiếu thống nhất trong nội bộ EU lại khiến khối này lúng túng hơn trong phản ứng. Pháp kiên quyết ủng hộ đáp trả bằng thuế quan tức thì để chứng tỏ châu Âu không bị ép buộc. Đan Mạch cũng ủng hộ phản ứng cứng rắn hơn.

Ngược lại, một số quốc gia khác - tiêu biểu là Đức, Italy và Ba Lan - lại nuôi hy vọng vào một thỏa thuận hoãn áp thuế. Nỗi lo sợ hứng chịu thêm “cơn thịnh nộ” của ông Donald Trump và nguy cơ xuất khẩu của họ bị tổn hại đã khiến nhóm này ngần ngại hành động mạnh tay. Tại Hội nghị Thượng đỉnh EU hồi tháng 6, một số lãnh đạo, bao gồm Thủ tướng Đức Friedrich Merz, thậm chí còn bóng gió rằng đạt được một thỏa thuận “nhanh và đơn giản” quanh mức thuế cơ bản 10% có lẽ cũng không phải kết cục tồi.

Sự chia rẽ trong quan điểm nói trên đã khiến EU nhiều lúc rơi vào tình trạng “loay hoay trong lấp lửng tự áp đặt”, theo nhận xét của trang Euractiv. Giữa bầu không khí do dự đó, những lời kêu gọi hành động cứng rắn hơn đang ngày càng gia tăng. Nhà kinh tế học người Mỹ Paul Krugman đã khuyến nghị châu Âu nên đáp trả tương xứng thay vì tiếp tục nhẫn nhịn. Các chính trị gia hàng đầu của EU cũng lên tiếng: Chủ tịch Ủy ban Thương mại Nghị viện châu Âu Bernd Lange và nghị sĩ người Pháp Marie-Pierre Vedrenne đều kêu gọi kích hoạt “công cụ chống cưỡng ép” của EU. Tuy vậy, không phải tất cả đều đồng lòng; chẳng hạn, Italy vẫn tỏ ra e ngại việc leo thang căng thẳng. Đằng sau cách tiếp cận rời rạc của châu Âu là một sự thật nghiệt ngã: sau nhiều thập niên phụ thuộc vào mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương, giờ đây châu Âu dường như không hình dung nổi viễn cảnh phải tự đứng trên đôi chân của mình.

Nhằm xoa dịu Washington, các lãnh đạo EU thậm chí đã nhiệt tình ủng hộ yêu cầu của ông Donald Trump rằng các đồng minh NATO phải chi ít nhất 5% GDP cho quốc phòng. Dù nhiều nước châu Âu thừa nhận họ cần tự gánh vác thêm trách nhiệm cho an ninh, việc vội vã đáp ứng yêu sách của Washington vẫn bị xem như một “chiêu vận động trá hình” để ngăn chính quyền Tổng thống Donald Trump tung đòn thuế quan.

Thế nhưng, chiến thuật nhân nhượng đó chỉ phát huy hiệu quả trong thời gian rất ngắn. Ngay sau khi tạm hài lòng trước cam kết tăng ngân sách quốc phòng của NATO, Tổng thống Donald Trump lập tức quay sang chỉ trích Tây Ban Nha vì đòi được miễn trừ thuế, trước khi chính ông nhận ra rằng, quốc gia này là một phần của EU. Câu chuyện trớ trêu này cho thấy rõ “con đường hướng tới tự chủ chiến lược của EU vẫn mang tính tham vọng nhiều hơn là thực tế”, như đánh giá của trang Euractiv.

Cùng với lĩnh vực quốc phòng, Brussels còn cố gắng chiều lòng Washington trên những mặt trận khác. Bà Ursula von der Leyen cũng quay lại lập trường cứng rắn hơn với Bắc Kinh - chiều theo đúng hướng mà Washington mong muốn. Chương trình nghị sự về “chủ quyền kỹ thuật số” từng là niềm tự hào của châu Âu cũng đã lặng lẽ xếp lại: thay vì mạnh tay trừng phạt các nền tảng mạng xã hội như X (trước đây là Twitter) của tỷ phú Elon Musk vì cáo buộc phát tán thông tin sai lệch, hay thúc đẩy kế hoạch áp thuế dịch vụ kỹ thuật số đã được bàn thảo từ lâu, EU do dự không dám tiến hành.

Mặc cho mọi sự nhượng bộ và điều chỉnh nói trên, Tổng thống Donald Trump vẫn không hề lay chuyển lập trường. Mối đe dọa thuế quan khắc nghiệt vì thế vẫn lơ lửng như một thanh gươm trên đầu châu Âu. Điểm sáng là EU hiện vững vàng hơn so với thời điểm ông Trump từng dọa áp thuế 50% trước đây.

Nhưng trớ trêu thay, Brexit giờ đây lại bỗng nhiên trông “sáng suốt” hơn: Vương quốc Anh, nhờ rời EU, chỉ phải chịu mức thuế 10%. Thương mại vốn là lĩnh vực Ủy ban châu Âu có toàn quyền thay mặt các nước thành viên và cũng là thế mạnh của EU. Vậy mà lúc này, câu hỏi ngỡ ngàng đang vang lên khắp các thủ đô châu Âu: “Chuyện gì đã xảy ra?”.

Khổng Hà