Chìa khóa mở sức mạnh AI Việt Nam

Hệ sinh thái AI còn thiếu nền tảng dài hạn

Trong bối cảnh thế giới bước sâu vào kỷ nguyên số, tri thức và đổi mới sáng tạo trở thành nguồn lực sản xuất cốt lõi. Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp công nghệ thông tin (Bộ KH&CN) Trần Anh Tú cho biết khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo đang được xác định là động lực trung tâm của “Công cuộc Đổi mới lần thứ hai”, hướng Việt Nam thoát bẫy thu nhập trung bình. Trong đó, AI giữ vai trò trụ cột, không chỉ trong công nghiệp mà cả dịch vụ y tế, giáo dục, quản trị công và sản xuất nông nghiệp thông minh.

Robot trí tuệ nhân tạo đầu tiên của Việt Nam có tên Trí Nhân. Ảnh: Anh Phú

Ở góc nhìn quốc tế, cựu Bộ trưởng Doanh nghiệp vừa và nhỏ và Khởi nghiệp Hàn Quốc Joo Young Sup nhận định, cuộc cạnh tranh AI toàn cầu đang chuyển sang mô hình mở, tạo điều kiện để các quốc gia mới nổi tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị công nghệ. “Nếu đầu tư đúng trọng tâm và đúng thời điểm, Việt Nam hoàn toàn có thể tạo lợi thế cạnh tranh mới trong những lĩnh vực ưu tiên” – ông nói.

Theo Nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân, đầu tư vào AI chính là đầu tư vào năng suất và chất lượng tăng trưởng. Việt Nam đã đặt mục tiêu kinh tế số chiếm 30% GDP vào năm 2030 và dành 2% GDP cho nghiên cứu – phát triển, trong đó AI là ưu tiên then chốt.

Trên thực tế, lực lượng DN công nghệ trong nước đang phát triển mạnh. ThS Vũ Ngọc Quyết - nhà sáng lập LocaAI chỉ ra xu hướng AI chuyển từ xử lý toàn bộ trên đám mây sang xử lý trực tiếp trên thiết bị. Cách tiếp cận này giúp giảm phụ thuộc nền tảng nước ngoài và tăng bảo mật dữ liệu, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm như y tế, giáo dục hay hành chính công.

Bên cạnh đó, thách thức về bản sắc ngôn ngữ cũng đang mở ra cơ hội. TS Lê Anh Văn - Giám đốc nền tảng VNPT GenAI cho rằng, nếu AI không thể phản ánh đúng giọng điệu, cách nói và văn hóa giao tiếp của người Việt thì hiệu quả ứng dụng sẽ hạn chế. Tuy nhiên, chính yêu cầu đặc thù này lại thúc đẩy Việt Nam xây dựng các mô hình AI “thuần Việt”, hiểu người dùng Việt từ ngữ cảnh đến văn hóa.

Mặc dù đã có nhóm nghiên cứu mạnh và DN tiên phong, hệ sinh thái AI Việt Nam vẫn thiếu nền tảng dài hạn về hạ tầng dữ liệu, không gian thử nghiệm thực tiễn và cơ chế thương mại hóa. UNESCO đánh giá Việt Nam đi đầu khu vực trong xây dựng khung đạo đức AI, nhưng nếu không có cơ chế triển khai thực chất, AI khó trở thành động lực tăng trưởng.

Làm chủ công nghệ lõi và xây dựng cơ chế hỗ trợ đủ mạnh

Nhận thức rõ vai trò chiến lược của AI, Chính phủ đã xác định AI là công nghệ ưu tiên số 1 trong Danh mục 11 công nghệ chủ chốt. Theo Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học kỹ thuật và Công nghệ Hoàng Anh Tú, chính sách phát triển AI được xây dựng trên tư tưởng “làm chủ công nghệ thông qua làm chủ sản phẩm”. Nhà nước sẽ lựa chọn những sản phẩm AI có tiềm năng tạo đột phá và giao DN chủ trì phát triển, đồng thời dành tối thiểu 15% ngân sách khoa học – công nghệ quốc gia cho công nghệ lõi.

Theo lộ trình, đến năm 2027, Việt Nam sẽ tinh chỉnh mô hình mã nguồn mở kết hợp với kho dữ liệu tiếng Việt quốc gia để phát triển mô hình ngôn ngữ lớn quy mô 30 tỷ tham số. Đến 2030, mô hình mở rộng lên 100 tỷ tham số, tích hợp dữ liệu hình ảnh, âm thanh và video, hướng đến khả năng hiểu ngữ cảnh sâu và giao tiếp tự nhiên như con người.

Song song, Bộ KH&CN đang triển khai xây dựng Trung tâm AI Quốc gia, siêu máy tính hiệu năng cao, cùng chuẩn đánh giá mô hình AI. Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox AI) sẽ tiếp tục mở rộng để bảo đảm đổi mới công nghệ gắn với an toàn dữ liệu và đạo đức số.

Tuy nhiên, theo TS Lê Vũ Toàn (Trung tâm Phát triển Doanh nghiệp Khởi nghiệp), DN Việt vẫn thiếu “không gian bảo vệ” để thử nghiệm công nghệ mới. “Nhiều mô hình AI tốt nhưng không có môi trường kiểm chứng ngoài phòng thí nghiệm. Nếu không có sandbox tại các lĩnh vực như y tế, tài chính, dịch vụ công, đổi mới sẽ không thể đi đến thương mại hóa” – ông nói.

Trong khi đó, TS Lê Anh Văn nhấn mạnh, chìa khóa của AI Việt Nam nằm ở kho dữ liệu tiếng Việt chuẩn hóa và phân tầng truy cập. Kho dữ liệu phải đủ mở để thúc đẩy nghiên cứu, nhưng đủ chặt để bảo vệ quyền riêng tư và an toàn dữ liệu.

Ở góc độ DN, ThS Vũ Ngọc Quyết đề xuất thành lập Quỹ Đầu tư AI Quốc gia để hỗ trợ DN Việt phát triển công nghệ lõi – giai đoạn vốn lớn, rủi ro cao, hiệu quả thị trường chưa thể nhìn thấy ngay. “Không có hỗ trợ tài chính dài hạn, DN Việt rất khó cạnh tranh với Big Tech quốc tế” – ông nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, đây là thời điểm hình thành liên minh hợp tác ba bên giữa Nhà nước – DN – viện trường theo mô hình “cùng làm – cùng đầu tư – cùng hưởng lợi”. Khi hạ tầng dữ liệu, năng lực nghiên cứu và thị trường ứng dụng được kết nối, AI không chỉ dừng ở thử nghiệm mà trở thành động lực tăng trưởng thực sự, đóng góp vào năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh quốc gia.

Phương Nga