Chiêm ngưỡng Cầu chợ Lương - 1 trong 3 cây cầu ngói cổ xưa và đẹp nhất Việt Nam

Cầu ngói chợ Lương bắc ngang qua con sông tại xã Hải Anh. (Ảnh: Công Luật/TTXVN)

Trong số những cây cầu cổ có kiến trúc “thượng gia hạ kiều” (trên là nhà, dưới là cầu) ít ỏi còn tồn tại trên dải đất Việt, vùng đất Nam Định (Ninh Bình) là nơi hiếm hoi vẫn lưu giữ được đến ba cây cầu có mái che. Đó là cầu lợp Làng Kênh (xã Trực Ninh 1), cầu ngói Chợ Thượng (xã Nam Trực 4), và Cầu ngói chợ Lương (xã Hải Anh).

Cả ba cây cầu nổi tiếng này đều có tuổi đời hàng trăm năm. Trải qua những biến động thời gian, những cây cầu có mái che vẫn giữ nguyên dáng hình độc đáo, là biểu tượng văn hóa, niềm tự hào của người dân địa phương và cũng là điểm đến không thể bỏ qua của du khách phương xa.

Trong số đó, Cầu ngói chợ Lương nổi bật với vẻ đẹp cổ kính, mộc mạc nhưng cũng rất tinh xảo, được đánh giá là 1 trong 3 cây cầu ngói cổ xưa và đẹp nhất Việt Nam, được Nhà nước xếp hạng Di tích Lịch sử năm 1990.

Vẻ đẹp cổ kính, mộc mạc vẹn nguyên sau hơn nửa thế kỷ

Cây cầu cổ nằm cách chùa Lương khoảng hơn 100m và nằm ngay trên con đường dẫn vào chùa, gắn với chùa thành một cụm di tích. Vì vậy, dân trong vùng quen gọi cầu bằng cái tên Cầu ngói Chùa Lương. Đồng thời, vì nằm gần khu chợ Lương tấp nập, cây cầu cũng có tên khác phổ biến hơn là Cầu ngói chợ Lương.

Cầu ngói chợ Lương được nhà nước xếp hạng Di tích Lịch sử năm 1990. (Ảnh: Công Luật/TTXVN)

Ngay từ khi hình thành, cầu không chỉ là lối sang sông, mà còn là nơi dân làng dừng chân, trò chuyện, nghỉ ngơi sau những buổi đi chợ, đi lễ chùa hay trở về từ đồng ruộng. Cây cầu vừa là công trình giao thông, vừa là không gian sinh hoạt cộng đồng - một nét đẹp trong kiến trúc làng xã xưa.

Theo các tài liệu thư tịch cổ, Cầu ngói chợ Lương được xây dựng cùng thời với chùa Lương vào khoảng thế kỷ 16. Cầu bắc ngang sông Trung Giang, một con sông nhỏ chạy dọc theo xã Hải Anh.

Trải qua hơn 500 năm tồn tại, cây Cầu ngói chợ Lương vẫn được bảo tồn khá nguyên vẹn với những đường nét kiến trúc cổ kính và độc đáo mang đặc trưng của thời kỳ thế kỷ 17-18, thể hiện rõ nét sự tài hoa của những người thợ vùng trấn Sơn Nam Hạ xưa.

“Báu vật” kiến trúc thuần Việt

Cầu được dựng theo lối "thượng gia hạ kiều" (trên là nhà, dưới là cầu). Lúc đầu, cầu chưa có mái ngói, chỉ lợp cỏ đơn sơ. Đến thế kỷ 17, cầu được trùng tu sửa chữa lại cho phù hợp với tầm vóc và cảnh quan chung của quần thể Chùa Lương. Đặc biệt, lần trùng tu lớn vào năm 1922 đã tạo cho cầu có một dáng vẻ bề thế như ngày hôm nay.

Cầu ngói chợ Lương với mái ngói nam, tựa dáng rồng bay. (Ảnh: Công Luật/TTXVN)

Nhìn từ xa, cây cầu như một ngôi nhà ngói dài nằm vắt ngang dòng sông nhỏ. Trên là mái ngói cong uốn lượn mềm mại, dưới là thân cầu chắc khỏe bằng gỗ lim. Hệ thống cột đá, cột gỗ, vì kèo và dầm được bố trí chặt chẽ, gắn kết bằng mộng gỗ truyền thống, khiến toàn bộ công trình vừa vững chãi vừa uyển chuyển.

Cầu được dựng vững chãi trên 18 cột đá vuông, mỗi cạnh 35cm, xếp thành 6 hàng ngay ngắn, gánh trọn 6 vì, nâng đỡ toàn bộ 9 gian nhà cầu. Trên những cột đá rắn chắc ấy là hệ thống xà ngang, xà dọc bằng gỗ lim to bản, vừa bền bỉ vừa uy nghi, gánh đỡ dầm gỗ, nâng sàn cầu và ngôi nhà mái ngói phía trên.

Sàn cầu được chia thành hai phần. Phần lòng cầu là lối đi rộng 2m, lát bằng những thanh gỗ lim ghép khít, nằm trên hàng dầm uốn cong. Đặc biệt, những thanh gỗ ngắn hơn được tiện tròn cạnh, tạo thành các gờ nổi, giúp người qua lại không bị trơn trượt.

Hai bên lòng cầu là hai dãy hành lang cao ghép bằng ván gỗ uốn cong theo dáng cầu, tạo thành hàng ghế dài nối từ đầu này đến đầu kia cây cầu. Bên ngoài dựng hàng lan can với đủ đố thượng, đố hạ, con song… vừa chắc chắn, vừa duyên dáng.

Lối thiết kế độc đáo bên trong Cầu ngói chợ Lương. (Ảnh: Công Luật/TTXVN)

Người dân và khách bộ hành có thể ngồi nghỉ trên dãy hành lang-ghế dài này và thong dong tự tại ngắm cảnh sông nước, làng quê yên bình.

Để dựng nên cây cầu ngói 9 gian, người xưa phải dùng tới 10 bộ vì với hệ thống xà cột theo lối kiến trúc cổ truyền, trong đó 40 cột cái, cột quân là cấu kiện chủ lực.

Các vì, 36 xà dọc, thượng lương, xà ngang, xà máng trên-máng dưới, cùng hệ thống hoành rui đều được gia công tỉ mỉ, chuẩn xác đến từng mộng gỗ, khiến toàn bộ khung cầu vừa chắc nịch vừa uyển chuyển, uốn lượn như một tuyệt tác chạm khắc trong không gian.

Mái cầu được lợp ngói khéo léo, từng viên ăn khớp, không xô lệch. Người thợ tài hoa xưa đã sáng tạo giải pháp “nửa lợp, nửa xây” làm cho dáng mái cầu uốn lượn thanh thoát tựa dáng rồng bay.

Phần mộc của Cầu ngói chợ Lương tuy chạm khắc không cầu kỳ, chỉ bằng các hàng soi, đường chỉ ở các vì kèo, các con bẩy, hàng xà, ván bưng tạo hình con bướm, đầu con song tạo dáng lá đề, song cũng thể hiện tài hoa của nghề mộc cổ truyền thuần Việt đất Quần Anh, đặc biệt là qua sự bố trí các hàng chân cột, các kết cấu vì kèo và cách ghép mộng gỗ...

Trên vòm cổng là hai con nghê uy nghi nâng bức cuốn thư khắc bốn chữ “Quần Phương xã kiều.” (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Phần nề cũng khá đặc biệt, nhất là hai cổng cầu được xây theo lối cửa vòm, hai bên là hàng cột với đôi câu đối chữ Hán. Trên vòm cổng là hai con nghê uy nghi nâng bức cuốn thư khắc bốn chữ “Quần Phương xã kiều,” nghĩa là cầu của xã Quần Phương.

Vừa thân thuộc, vừa trang nghiêm, cổng cầu như một nhịp nối dẫn du khách bước vào một miền ký ức cổ kính, nơi văn hóa và kiến trúc hòa quyện trong dáng hình thời gian.

Giữ hồn xưa trong nhịp sống hiện đại

Cùng với Cầu ngói Thanh Toàn (Huế) và Chùa Cầu (Hội An), Cầu ngói chợ Lương-Hải Anh được xem là một trong những công trình “thượng gia hạ kiều” đẹp và tiêu biểu nhất còn tồn tại ở Việt Nam. Nếu Chùa Cầu Hội An mang dấu ấn Nhật-Hoa, thì Cầu ngói chợ Lương lại đậm nét Việt thuần khiết, mộc mạc mà tinh xảo.

(Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng, cây cầu cổ vẫn đứng đó, nhắc nhớ con người về cội nguồn. Những năm qua, chính quyền địa phương và người dân đã chung tay bảo tồn, trùng tu cầu ngói, gìn giữ nguyên vẹn kiến trúc cổ kính. Địa phương cũng xây dựng thêm một cầu đá rộng 5m ở gần đó cho phương tiện đi lại, giảm tải cho cầu ngói.

Nhờ vậy, cây cầu ngói cổ hơn 500 năm tuổi vẫn giữ được dáng vẻ nguyên sơ, trở thành điểm đến văn hóa-du lịch độc đáo, nơi du khách có thể vừa chiêm ngưỡng một tuyệt tác kiến trúc, vừa cảm nhận nhịp sống bình dị của làng quê Bắc Bộ./.

(Vietnam+)