Chính phủ Brazil làm ngơ trước cơn sốt vàng ở rừng Amazon

Ông Kopenawa, người thuộc bộ tộc Yanomami, đã quá quen với việc nghe những lời cầu cứu từ người dân trong khu rừng, nhưng lần này thì khác.

“Chúng đã tấn công chúng tôi", “chúng suýt giết chết chúng tôi”, một người đàn ông nói. Kopenawa được kể rằng chúng là garimpeiros, tức là những kẻ đào vàng bất hợp pháp, đã tới đây bằng 7 chiếc thuyền máy, trang bị vũ khí tự động và bắt đầu xả súng bừa bãi.

"Nếu cảnh sát cũng bị tấn công, thì không ai được an toàn"

Nấp sau những tán cây, những người Yanomami chống trả lại bằng súng ngắn và cung tên. Theo Kopenawa, một người trong bộ tộc đã bị bắn sượt một viên đạn vào đầu, 4 thợ mỏ khác đã bị thương. Những kẻ tấn công rời đi sau nửa giờ, nhưng đe dọa sẽ quay lại để trả thù. Phụ nữ chạy trốn vào rừng sâu cùng con cái để tìm nơi ẩn náu. Mọi thứ đều hỗn loạn, đã có 2 cậu bé, 1 tuổi và 5 tuổi, đã bị chết đuối.

Cảnh từ đoạn video cho thấy một chiếc thuyền máy đi ngang qua Palimíu. Ảnh: Junior Hekukari.

Palimíu, nằm sâu trong bang Roraima, thuộc khu bảo tồn địa phương lớn nhất của Brazil, có diện tích tương đương với Bồ Đào Nha, là nơi sinh sống của 27.000 người. Khai thác khoáng sản ở đó là bất hợp pháp, nhưng nhiều kẻ vẫn luôn lăm le để thực hiện hành vi đó.

“Garimpeiros ở khắp nơi", Kopenawa nói. Sau đó, ông đã gọi điện cho chính quyền yêu cầu giúp đỡ.

Ngày hôm sau, một đội cảnh sát liên bang đến Palimíu trên một chiếc máy bay nhỏ, và có sự tham gia của Junior Hekukari, người đứng đầu hội đồng sức khỏe bản địa địa phương. Khi đang rời khỏi khu vực, Hekukari phát hiện vài con thuyền trôi dạt với động cơ tắt, đoán rằng chúng đang ẩn nấp. Khi từ con thuyền bước ra, chúng xả súng liên tục vào ngôi làng.

Các đặc vụ hét lên: "Cảnh sát đây", Hekukari kể lại, nhưng chúng không dừng lại, chúng không hề sợ. Các sĩ quan bắn trả lại, xảy ra một cuộc đấu súng dữ dội. Nhóm này rời đi 5 phút sau đó, không ai bị thương. Khi Hekukari báo cáo những gì đã xảy ra, Kopenawa đã rất sửng sốt. Ông nói, nếu ngay cả cảnh sát cũng bị tấn công, thì không ai được an toàn.

Garimpeiros được khuyến khích công khai

Các cuộc xâm nhập của garimpeiros vào các khu bảo tồn bản địa đã tăng cường dưới thời Tổng thống cực hữu Jair Bolsonaro, người có kế hoạch mở một số khu vực để khai thác và làm nông nghiệp. Tổ chức phi lợi nhuận Instituto Socioambiental (ISA) ước tính có khoảng 20.000 người sống trong lãnh thổ của Yanomami.

Hekukari nói rằng: “Chúng làm những gì chúng muốn vì biết rằng chẳng có gì xảy ra với mình”.

Alisson Marugal, công tố viên liên bang ở Roraima, cho biết giá vàng đã tăng và theo lệnh của FUNAI, Cơ quan quản lý Thổ dân của Brazil, đã hạn chế công việc thực địa vì đại dịch. Ông nói: “Những kẻ khai thác vàng bất hợp pháp đã không thực hiện giãn cách xã hội hay cách ly. Trên thực tế, chúng còn tăng cường các hoạt động của mình".

Các cuộc xâm nhập của garimpeiros vào các khu bảo tồn bản địa đã tăng cường dưới thời Tổng thống cực hữu Jair Bolsonaro. Ảnh: GreenPeace.

Xây dựng các khu bảo tồn là một trong những cách hiệu quả nhất để bảo vệ rừng Amazon, khu rừng nhiệt đới lớn nhất thế giới và là kho lưu trữ carbon khổng lồ giúp làm chậm quá trình ấm lên toàn cầu. Nhưng Tổng thống Bolsonaro, một người hoài nghi biến đổi khí hậu, coi diện tích này là quá lớn so với số lượng người sống ở đó và là một trở ngại cho sự phát triển kinh tế.

Tổng thống cũng có cha ruột là một garimpeiro, đã đặc biệt chỉ trích việc mở rộng lãnh thổ Yanomami, được thành lập vào năm 1992 tại một khu vực giàu khoáng sản. Kopenawa, sống ở thủ phủ Boa Vista của bang, nơi ông lãnh đạo Hiệp hội bản địa có tên Hutakara, cho biết “Bolsonaro ủng hộ các garimpeiros” và không quan tâm đến việc bảo vệ Yanomami.

Ông nhận định: “Lãnh thổ của chúng tôi đang bị coi thường. Những lời kêu gọi giúp đỡ thì không được lắng nghe".

Tại Quốc hội, chính phủ của ông Bolsonaro đang thúc đẩy một chương trình nghị sự mà nhiều người cảnh báo là sẽ đe dọa hiện hữu đối với Amazon cũng như người dân bản địa. Hạ viện sẽ bỏ phiếu về dự luật hợp pháp hóa việc tư nhân chiếm đất công. Một đề xuất khác thì mở đường cho việc thu hẹp các khu vực bản địa đã tồn tại.

“Họ khuyến khích người ta khai thác vàng bất hợp pháp, được hợp pháp hóa bằng một bài diễn văn", công tố viên Marugal nói. Các cộng đồng bản địa đang phải chịu áp lực rất lớn.

Tiêu cực trong chính phủ

Kopenawa là con trai của pháp sư và thủ lĩnh được kính trọng David Kopenawa, người đã lãnh đạo chiến dịch thành lập khu bảo tồn Yanomami. Có biệt danh là Đức Đạt Lai Lạt Ma của rừng, ông từng nói: "Những người da trắng lúc nào cũng muốn có nhiều tiền. Họ muốn phá hủy nhiều hơn. Đó là truyền thống của họ, không hề có giới hạn".

Bức ảnh được chụp vào tháng 4/2021, cho thấy khu bảo tồn Yanomami bị khai thác vàng trái phép nghiêm trọng. Ảnh: GreenPeace.

Theo ISA, hoạt động khai thác bất hợp pháp năm ngoái đã tàn phá một khu vực tương đương với 270 ha trên đất Yanomami, dự kiến sẽ còn mở rộng trong năm nay. Garimpeiros cũng đã làm ô nhiễm các con sông bằng thủy ngân, chất được sử dụng để tách vàng khỏi bùn, và là nguyên nhân đưa rượu, ma túy và gần đây nhất là Covid-19 vào cộng đồng này.

"Rõ ràng chính phủ rất tiêu cực", một cựu quan chức tại FUNAI, đã nghỉ việc năm ngoái vì không thể chịu đựng thêm, cho biết. "Có vài người có quyền lực tham gia vào việc khai thác bất hợp pháp, mà đáng ra họ phải hạn chế hoặc ngăn chặn điều này", ông nhấn mạnh.

Các cuộc đột kích của FUNAI do cảnh sát liên bang, quân đội và Ibama, cơ quan bảo vệ môi trường cùng thực hiện đã liên tiếp bị cắt giảm ngân sách. Ông cũng nói thêm rằng họ tỏ ra bất thường, hạn chế tác động, và tạo điều kiện cho các garimpeiros nhanh chóng quay trở lại.

Joenia Wapichana, thành viên quốc hội bản địa duy nhất và là đại diện của Roraima, đã chỉ ra sự thay đổi: “FUNAI từng là bạn của những người dân bản địa". Giờ đây, họ phản đối các yêu cầu của cộng đồng địa phương, thậm chí yêu cầu cảnh sát điều tra các nhà lãnh đạo bản địa đang chỉ trích họ.

Liên kết với băng đảng tội phạm

Khi đại dịch hoành hành ở Amazon vào năm ngoái, cư dân Yanomami đã tạo ra một hàng rào trên Uraricoera, con sông dài nhất của Roraima, để ngăn chặn tàu thuyền di chuyển xung quanh Palimíu. Họ tin rằng cuộc tấn công hồi tháng 5 vừa qua là để trả đũa sau khi họ chặn một chiếc tàu và chiếm giữ xăng cùng nhiều thiết bị.

Các tin nhắn ghi âm trong một nhóm WhatsApp của những kẻ khai thác bất hợp pháp cho thấy chúng cũng có liên quan đến một tổ chức tội phạm. Một trong những băng nhóm lớn nhất của Brazil, là First Command of the Capital, còn được gọi là PCC (viết tắt theo tiếng Bồ Đào Nha), được biết là hoạt động ở Roraima, một bang thưa thớt dân cư nằm trên các tuyến đường buôn bán ma túy.

Một chiếc thuyền chở xăng và hàng hóa khác băng qua sông Uraricoera bên trong khu bảo tồn Yanomami. Ảnh: GreenPeace.

Alisson Marugal nghi ngờ là bọn tội phạm được thuê để bảo vệ các mỏ khai thác và chúng đứng sau vụ bạo lực gần đây. Họ đã thấy một số loại vũ khí hạng nặng được chuyển đến trại. Ông mô tả những khu vực này là "vùng đất không người".

Năm ngày sau khi cảnh sát xuất hiện, Palimíu lại bị tấn công. Yanomami tuyệt vọng khi cảm thấy mắt và cổ họng bỏng rát hơi cay.

Trong tuần này, Tòa án Tối cao đã ra lệnh cho chính phủ Bolsonaro thực hiện các biện pháp để bảo vệ ngôi làng và các cộng đồng bản địa khác, đồng thời loại bỏ các garimpeiros khỏi khu vực.

Nhưng Kopenawa nói rằng Yanomami đã quá mệt mỏi vì phải chờ đợi: "Chúng tôi đang bị đe dọa. Sự kiên nhẫn của chúng tôi đã kết thúc rồi".

Bảo Châu