Chính phủ Mỹ đóng cửa: Hệ quả và triển vọng mở cửa

Đầu ngày 1-10 (giờ Mỹ), chính phủ Mỹ rơi vào tình trạng đóng cửa lần đầu tiên kể từ năm 2019, sau khi Điện Capitol không thể thông qua dự luật chi tiêu tạm thời để duy trì ngân sách.

Hai bên đổ lỗi cho nhau

Diễn biến này xảy ra chỉ vài giờ sau khi Thượng viện bác bỏ đề xuất của Hạ viện (do đảng Cộng hòa kiểm soát) nhằm kéo dài chi tiêu chính phủ đến ngày 21-11. Dự luật cần 60 phiếu thuận để vượt qua thủ tục, song chỉ giành được 55 phiếu.

Hai thượng nghị sĩ Dân chủ ôn hòa là John Fetterman (bang Pennsylvania) và Catherine Cortez Masto (bang Nevada) đã bỏ phiếu ủng hộ dự luật, nhưng vẫn không đủ để thông qua, theo hãng tin Reuters.

Lãnh đạo phe đa số Cộng hòa tại Thượng viện John Thune cùng các thượng nghị sĩ Cộng hòa tại Điện Capitol ngày 30-9. Ảnh: Demetrius Freeman/The Washington Post

Song song đó, đề xuất thay thế của phe Dân chủ gia hạn ngân sách đến 31-10 và kèm theo gói mở rộng trợ cấp y tế theo Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Giá cả Phải chăng (ACA) cũng thất bại khi không nhận được bất kỳ phiếu nào từ phía Cộng hòa.

Cốt lõi mâu thuẫn nằm ở vấn đề y tế và phúc lợi xã hội. Phía Cộng hòa khẳng định cần duy trì chi tiêu ngắn hạn, tránh “cài cắm” thêm các điều khoản về trợ cấp y tế vốn gây tốn kém. Trong khi đó, phe Dân chủ tuyên bố sẽ không chấp thuận dự luật nào nếu không có nhượng bộ đáng kể, đặc biệt là gia hạn hỗ trợ bảo hiểm y tế cho hàng triệu người Mỹ.

Sự bất đồng khiến Washington không đạt được thỏa thuận vào thời điểm hạn chót 00 giờ 01 phút ngày 1-10. Ngay sau đó, Nhà Trắng đưa đồng hồ đếm ngược lên trang web chính thức, kèm thông điệp quy trách nhiệm cho phe Dân chủ: “Đảng Dân chủ đã khiến chính phủ đóng cửa”.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cảnh báo việc chính phủ đóng cửa có thể dẫn đến việc sa thải hàng loạt nhân viên liên bang và cắt giảm các chương trình mà phe Dân chủ ủng hộ, đồng thời nhấn mạnh những quyết định này có thể mang tính “không thể đảo ngược”.

Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson viết trên X: “Đảng Dân chủ đã chính thức bỏ phiếu đóng cửa chính phủ”, đồng thời cảnh báo hệ lụy sẽ khiến: các bà mẹ và trẻ em mất hỗ trợ dinh dưỡng, cựu binh mất chăm sóc y tế, Cơ quan Quản lý Khẩn cấp Liên bang của Mỹ (FEMA) thiếu nguồn lực giữa mùa bão, binh sĩ và nhân viên an ninh hàng không không được trả lương.

Thượng nghị sĩ Cộng hòa bang Wyoming - bà Cynthia Lummis kêu gọi phe Dân chủ “ngừng trò chính trị” và ủng hộ duy trì chi tiêu để giữ chính phủ cùng các công viên quốc gia hoạt động, theo đài CNN.

Ngược lại, lãnh đạo đảng Dân chủ cáo buộc Cộng hòa cố tình biến ngân sách thành công cụ chính trị và phục vụ các kế hoạch cải tổ cứng rắn của ông Trump.

Các chính trị gia Dân chủ nhanh chóng lên tiếng trong ngày 1-10. Cựu Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris viết trên X: “Để tôi nói rõ: Cộng hòa đang nắm quyền ở Nhà Trắng, Hạ viện và Thượng viện. Đây là cuộc đóng cửa của họ”. Thượng nghị sĩ Dân chủ bang Washington - bà Patty Murray khẳng định: “Chính phủ đóng cửa vì phe Cộng hòa từ chối đàm phán và làm việc”.

Một số nghị sĩ Dân chủ cũng lo ngại việc đóng cửa có thể trở thành cái cớ để chính quyền ông Trump cắt giảm thêm nhiều chương trình liên bang. Thượng nghị sĩ Fetterman cảnh báo: “Đây có thể là cơ hội lý tưởng để thúc đẩy Dự án 2025 - kế hoạch cải tổ chính phủ mang màu sắc bảo thủ”.

Hệ quả và triển vọng mở cửa trở lại

Việc chính phủ đóng cửa gây hệ quả đang lan rộng đến nhiều lĩnh vực của đời sống công cộng, khiến 750.000 nhân viên liên bang buộc phải nghỉ việc tạm thời. Tuy nhiên, không phải mọi hoạt động đều ngừng lại, theo Reuters.

Theo kế hoạch ứng phó, Cơ quan An sinh Xã hội vẫn tiếp tục chi trả lương hưu và trợ cấp khuyết tật, nhưng sẽ cho nghỉ tạm thời khoảng 12% nhân viên và dừng các chiến dịch truyền thông. Các chương trình y tế liên bang lớn như Medicare và Medicaid vẫn đảm bảo chi trả, song hoạt động hỗ trợ sẽ chậm lại do thiếu nhân lực.

Tòa nhà quốc hội Mỹ ở thủ đô Washington,D.C (Mỹ). Ảnh: BLOOMBERG

Trong lĩnh vực an sinh, một số chương trình hỗ trợ thực phẩm vẫn hoạt động trong phạm vi ngân sách hiện có, giúp hàng triệu gia đình tiếp tục nhận được lương thực trợ cấp. Dịch vụ bưu điện Mỹ (USPS) không bị ảnh hưởng do không phụ thuộc vào nguồn chi thường niên từ quốc hội, vì vậy hệ thống bưu cục vẫn mở cửa.

Các cơ quan trọng yếu khác chịu sức ép lớn hơn. Sở Thuế vụ Mỹ (IRS) được duy trì nhân lực đầy đủ trong 5 ngày đầu, song chưa rõ điều gì sẽ xảy ra nếu tình trạng đóng cửa kéo dài hơn. Trong lĩnh vực hàng không, hơn 13.000 kiểm soát viên không lưu vẫn làm việc không lương, cùng đa số nhân viên an ninh sân bay (TSA). Tòa án liên bang cảnh báo có thể cạn kinh phí vận hành ngay trong tuần này, trái ngược với lần đóng cửa năm 2019 khi hệ thống tư pháp vẫn trụ được năm tuần.

Lực lượng quân đội với khoảng 2 triệu binh sĩ vẫn tại ngũ, nhưng chưa rõ khi nào sẽ được trả lương trở lại. Các hợp đồng quốc phòng đã ký tiếp tục được thực hiện để bảo đảm an ninh quốc gia. Các cơ quan thực thi pháp luật như Cục điều tra liên bang (FBI), Lực lượng chống ma túy (DEA) hay lực lượng tuần duyên cũng vẫn phải duy trì hoạt động. Trong khi đó, Bộ An ninh Nội địa cho biết nhân viên kiểm soát biên giới và hải quan vẫn trực chiến, bởi chính quyền coi vấn đề nhập cư bất hợp pháp là tình trạng khẩn cấp quốc gia.

Tác động kinh tế rõ ràng nhất là việc ngừng công bố các dữ liệu then chốt như báo cáo việc làm hay tăng trưởng GDP, gây khó khăn cho các nhà hoạch định chính sách và thị trường tài chính. Doanh nghiệp nhỏ cũng chịu ảnh hưởng khi Cơ quan Quản lý Doanh nghiệp Nhỏ (SBA) ngừng phê duyệt các khoản vay mới, dù hoạt động hỗ trợ tái thiết sau thiên tai vẫn duy trì. Với FEMA, cơ quan này hiện còn khoảng 2,3 tỉ USD trong Quỹ Cứu trợ Thảm họa, đủ để ứng phó trong ngắn hạn, song vẫn phải cho nghỉ tạm thời khoảng 4.000 nhân viên.

Khả năng chính phủ mở cửa trở lại phụ thuộc vào tiến trình đàm phán ngân sách giữa hai đảng tại quốc hội. Thượng viện dự kiến bỏ phiếu lại vào ngày 1-10 với cùng một dự luật chi tiêu ngắn hạn của phía Cộng hòa. Lãnh đạo đảng này cam kết sẽ tiếp tục đưa dự luật ra biểu quyết “mỗi ngày cho đến khi đủ số phiếu”. Tuy nhiên, với thế đối đầu cứng rắn hiện tại, chưa có dấu hiệu cho thấy bế tắc sẽ sớm được tháo gỡ.

Trong lúc chính trường vẫn giằng co, hàng triệu công chức và người dân Mỹ buộc phải chuẩn bị tinh thần đối mặt nhiều tuần bất ổn.

DƯƠNG KHANG