Chính sách thuốc lá tại nhiều nước: Dịch chuyển từ cực đoan sang giảm tác hại

Hướng tiếp cận giảm tác hại: Hướng đi nhân văn trong kiểm soát thuốc lá

Dẫn kết quả khảo sát của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản, BS. Yuya Kumamaru – Phó Giám đốc Bệnh viện Quốc tế AOI đánh giá, các biện pháp cai thuốc mang tính ép buộc thường không đạt hiệu quả như kỳ vọng, với khoảng 30% bệnh nhân tái nghiện sau một năm điều trị.

Một nghiên cứu khác từ Dự án Môi trường và Trẻ em Nhật Bản (JECS) cũng cho thấy tỷ lệ tái hút thuốc ở phụ nữ sau sinh vẫn ở mức cao, lên tới 70,3% sau 18 tháng, dù họ từng bỏ thuốc khi mang thai. Điều này cho thấy việc duy trì cai thuốc lâu dài là một thách thức không nhỏ.

Thực tế này cho thấy cần có hướng tiếp cận khác hơn là áp dụng biện pháp cấm đoán cực đoan không hiệu quả. Theo đó, cần sử dụng các biện pháp y tế công cộng nhằm giảm tối đa nguy cơ sức khỏe cho người dùng trước khi họ có thể cai thuốc lá hoàn toàn.

GS. Tetsuhiko Sato (Đại học Kwansei Gakuin, Nhật Bản) cũng nhìn nhận, chiến lược giảm tác hại không ép buộc, không kỳ thị hay cô lập người hút thuốc mà chiến lược thể hiện sự tôn trọng quyền tự quyết về sức khỏe của mỗi cá nhân, bằng cách để họ tự cân nhắc và lựa chọn giải pháp phù hợp. Đây cũng là cách tiếp cận được nhiều quốc gia áp dụng: giảm rủi ro dựa trên số liệu thực tế thay vì cấm tuyệt đối những thứ được cho là có hại.

Chiến lược giảm tác hại hiện đang được triển khai bằng cách chuyển đổi từ thuốc lá truyền thống sang các sản phẩm không khói, như thuốc lá nung nóng (TLNN). Dù nhiều người vẫn nhầm lẫn nicotine là nguyên nhân chính gây bệnh, các nghiên cứu cho thấy phần lớn tác hại đến từ quá trình đốt cháy – đặc trưng của thuốc lá truyền thống. Nhờ không đốt cháy, các sản phẩm không khói được kỳ vọng sẽ giảm đáng kể lượng chất độc hại, và được nhiều chuyên gia xem là giải pháp tiềm năng giúp giảm rủi ro sức khỏe cho người hút thuốc.

Tại Nga, TS. Isaeva Elena Rudolfovna, Trưởng khoa Tâm lý học Tổng quát và Lâm sàng, Đại học Y khoa Pavlov Saint Petersburg nhấn mạnh, việc chuyển đổi tạm thời từ thuốc lá truyền thống sang TLNN đã được kiểm định khoa học có thể làm giảm đáng kể tác hại so với việc tiếp tục hít khói thuốc lá đốt cháy. Theo bà, bên cạnh lợi ích giảm rủi ro sức khỏe, phương pháp này còn tạo tiền đề hỗ trợ người hút thuốc từ bỏ thói quen xấu hoàn toàn1.

Doanh số bán thuốc lá điếu tại Nga sụt giảm cùng thời điểm TLNN được hợp pháp tại nước này. Nguồn: GSTHR2

Tuy nhiên, chiến lược giảm tác hại thuốc lá vẫn có mặt hạn chế và gây tranh cãi do các sản phẩm không khói vẫn chứa nicotine – một chất gây nghiện. Để đánh giá liệu yếu tố này có ảnh hưởng thế nào đối với chiến lược kiểm soát thuốc lá, một nghiên cứu do Trung tâm Xuất sắc về Chiến lược Giảm thiểu Tác hại (CoEHAR) tại Đại học Catania (Ý) thực hiện vào năm 2023 cho thấy việc sử dụng TLNN trong quá trình chuyển đổi có thể mang lại hiệu quả tích cực. Kết quả nghiên cứu ghi nhận tỷ lệ cai thuốc thành công sau khi chuyển đổi đạt 39,1% ở nhóm sử dụng TLNN.

Bên cạnh lợi ích sức khỏe, ông Takashi Kadokura – nhà kinh tế học, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Kinh tế BRICscũng nhận định rằng, dù không phải là phương án tốt nhất nhưng đây là hướng tiếp cận hài hòa, cân bằng, vừa góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa đảm bảo nguồn thu thuế ổn định cho chính phủ.

Bằng chứng thực tiễn từ các quốc gia áp dụng mô hình giảm hại

Dù còn tranh cãi về cách tiếp cận, chiến lược giảm tác hại trong kiểm soát thuốc lá đang cho thấy hiệu quả rõ rệt tại nhiều quốc gia. Tại Nhật Bản, kể từ khi hợp pháp hóa TLNN vào năm 2014, doanh số thuốc lá điếu đã giảm hơn 52% trong chưa đầy một thập kỷ, cùng với tỷ lệ hút thuốc giảm từ 31,7% (năm 2000) xuống còn 19,4% (năm 2024).

Một bảng hiệu tại Tokyo (Nhật Bản) nêu rõ cấm hút thuốc lá điếu nhưng cho phép sử dụng TLNN

Tại Anh, chương trình “Swap to Stop” cung cấp miễn phí các sản phẩm thay thế không khói bênh cạnh tư vấn hành vi, giúp người hút thuốc chuyển sang lựa chọn ít gây hại hơn, hướng tới mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc xuống dưới 5% vào năm 2030.

Tại châu Á, Indonesia là một trong những quốc gia tiên phong trong chiến lược giảm tác hại thuốc lá khi sớm hợp pháp hóa TLNN. Chính phủ nước này tin rằng, nếu được kiểm soát chặt chẽ, các sản phẩm không khói có thể mang lại lợi ích cho cộng đồng. Tương tự, Philippines – nơi có hơn 14 triệu người hút thuốc – đã ban hành luật quản lý sản phẩm không khói từ năm 2022. Luật này vừa bảo vệ giới trẻ, vừa cho phép người trưởng thành tiếp cận các giải pháp thay thế ít gây hại hơn.

Trong khi đó, những quốc gia áp dụng các biện pháp kiểm soát thuốc lá mang tính cực đoan lại đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là tình trạng buôn lậu và sử dụng trái phép trong giới trẻ ngày càng gia tăng.

Tại Ấn Độ, trong năm 2023–2024, Cục Tình báo Doanh thu (DRI) đã thu giữ hơn 91 triệu điếu thuốc lá lậu với tổng trị giá khoảng 1.79 tỷ rupee, tăng 33% so với năm trước và gần gấp đôi so với giai đoạn 2019–2020. Nếu tính cả số liệu từ Hải quan, tổng lượng thuốc lá lậu bị thu giữ trong năm 2023-2024 lên tới gần 178,5 triệu điếu thuốc lá lậu, trị giá tương đương 3,08 tỷ rupee3.

TS. Kinh tế Sergey Katasonov – đồng Chủ tịch Hội đồng chuyên gia Duma Quốc gia (Nga) từng cảnh báo rằng, các biện pháp kiểm soát quá cứng rắn có thể dẫn đến sự bùng phát của thị trường chợ đen, nơi lưu hành các sản phẩm không được kiểm định, tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe nghiêm trọng hơn cho cộng đồng.

Theo HÀ ANH/Báo Công Luận

Link bài viết gốc