Chó màu xanh ở Chernobyl: Đột biến do phóng xạ hay trò đùa của tự nhiên?
Những chú chó có màu xanh lam xuất hiện quanh khu vực Chernobyl đang khiến cộng đồng khoa học bối rối. Liệu đây là kết quả của phóng xạ di truyền sau thảm họa năm 1986, hay chỉ là hiện tượng thông thường?
Bức ảnh về một chú chó màu xanh khiến giới khoa học bối rối. Ảnh: PM.
Ngày 26/4/1986, Nhà máy điện hạt nhân Chernobyl gần thành phố Pripyat, Ukraine, phát nổ – nguyên nhân là sự kết hợp giữa thiết kế lò phản ứng yếu kém và sai sót nghiêm trọng trong quản lý đã dẫn đến thảm họa hạt nhân tồi tệ nhất trong lịch sử nhân loại.
40 năm trôi qua, mọi thứ đã thay đổi. Dù cái chết, bệnh tật và sự tàn phá môi trường khủng khiếp do vụ nổ gây ra sẽ không bao giờ bị quên lãng, khu vực xung quanh Chernobyl giờ đây lại trở thành một cơ hội khoa học hiếm có.
Ngày nay, nơi này được coi là “phòng thí nghiệm sống” cho các nhà khoa học nghiên cứu những câu hỏi – phần lớn mang tính di truyền học – liên quan đến tác động lâu dài của việc phơi nhiễm với mức phóng xạ cao.
Ví dụ, loài ếch ở đây đã phát triển làn da sẫm màu hơn để bảo vệ khỏi bức xạ. Những con chim nhạn trong vùng cấm Chernobyl (Chernobyl Exclusion Zone – CEZ) xuất hiện các dị tật như đuôi cong, túi khí biến dạng và mỏ lệch. Gần đây, loài sói trong khu vực cũng cho thấy khả năng kháng ung thư đáng ngạc nhiên, đặc biệt đối với một loài săn mồi đứng đầu chuỗi thức ăn.
Tuy nhiên, những “linh vật thí nghiệm” nổi tiếng nhất của vùng CEZ lại là… những chú chó hoang.
Theo tổ chức “Dogs of Chernobyl”, đơn vị chuyên bắt, tiêm chủng và gắn thẻ cho những con chó này, phần lớn chó ở Chernobyl hiện nay là hậu duệ của những vật nuôi bị bỏ lại sau khi người dân được sơ tán và không bao giờ được phép quay về. Tổ chức cho biết khoảng 250 con chó đang sống quanh khu vực Nhà máy Chernobyl, trong khi khoảng 225 con khác sống tại thành phố Chernobyl gần đó.
Chúng cũng từng là đối tượng nghiên cứu trong nhiều công trình khoa học, nhằm so sánh bộ gene của chúng với các quần thể chó sống gần khu vực nhưng không chịu ảnh hưởng của mức phóng xạ lịch sử.
Bài đăng về chó lông xanh ở Chernobyl do tổ chức Clean Futures Fund đăng tải. Ảnh: Instagram.
Các nhà khoa học nhận thấy những con chó Chernobyl có sự khác biệt di truyền so với các quần thể khác, nhưng quy kết điều đó cho tác động của phóng xạ thì không hề đơn giản. Một lời giải thích, theo nghiên cứu năm 2024, có thể là do “trôi dạt di truyền” (genetic drift) – hiện tượng mà trong đó một quần thể bị cô lập bắt đầu xuất hiện các đặc điểm khác biệt dần so với những nhóm khác, không nhất thiết liên quan đến phóng xạ.
Với tất cả điều đó, việc xuất hiện hình ảnh những chú chó Chernobyl có màu xanh lam lan truyền trên mạng trong tuần này đã khiến không ít người sửng sốt. Liệu sắc xanh này có phải là bằng chứng trực quan đầu tiên cho thấy sự biến đổi di truyền tích tụ qua hàng chục năm đã làm thay đổi ngoại hình của chúng?
Tổ chức phi lợi nhuận "Clean Futures Fund", đơn vị đăng tải video những chú chó xanh trên Instagram, viết trong chú thích: “Chúng tôi đang ở hiện trường để bắt chó nhằm triệt sản, và phát hiện 3 con chó có màu xanh hoàn toàn. Chúng tôi không rõ chuyện gì đang xảy ra. Người dân trong thị trấn hỏi tại sao chó lại có màu xanh – chúng tôi không biết lý do và đang cố gắng bắt chúng để tìm hiểu điều gì đang diễn ra”.
Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu nhận định rằng, dù chó ở Chernobyl có thể khác biệt về di truyền so với những con chó ở Đông Âu, thì lý do khiến chúng chuyển sang màu xanh có thể lại rất… đơn giản: chúng lăn mình trong chất hóa học bẩn.
Trao đổi với trang Storyful, đại diện tổ chức phi lợi nhuận cho rằng nhiều khả năng những con chó đó đã tiếp cận một nhà vệ sinh di động rò rỉ, rồi lăn mình trong thuốc nhuộm xanh bên trong đó. Ngoài lớp lông màu lạ, những chú chó này vẫn khỏe mạnh và năng động bình thường.
Dù “những chú chó Chernobyl” có thể là bầy chó hoang nổi tiếng nhất trong lịch sử khoa học, nhưng sau tất cả, chúng vẫn chỉ là… những chú chó.
