Chống tiêu cực khi 'địa phương hóa' thi cử
Sau khi tách khỏi kỳ thi THPT quốc gia 2 trong1, kỳ thi tốt nghiệp THPT 2020 chỉ còn mục tiêu duy nhất là đánh giá thành quả học tập của học sinh THPT để xét cấp bằng tốt nghiệp cho các em nhưng đó vẫn là kỳ thi quốc gia do tầm quan trọng của nó.
Nếu kết quả kỳ thi này phản ánh khách quan chính xác trình độ nhận thức và kỹ năng của thí sinh, giá trị của bằng tốt nghiệp THPT được khẳng định xứng đáng, thì các trường ĐH-CĐ có thể dùng nó để tuyển sinh cho mình. Vậy, vấn đề chính của kỳ thi này là tổ chức thế nào để có kết quả khách quan, chính xác mà không bị các yếu tố tiêu cực chi phối.
Kỳ thi tốt nghiệp THPT hoàn toàn thuộc về chức trách của ngành giáo dục phổ thông, nên dĩ nhiên các trường ĐH-CĐ không tham dự vào bất cứ khâu nào của nó.
Theo quy chế thi tốt nghiệp THPT 2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT), quyền tổ chức kỳ thi này được giao trách nhiệm toàn diện cho các địa phương, trong đó chủ tịch UBND tỉnh, TP trực thuộc trung ương có trách nhiệm cao nhất. Cụ thể là: mỗi tỉnh tổ chức một hội đồng thi, do sở GD-ĐT chủ trì, để tổ chức thi cho tất cả thí sinh đăng ký dự thi tại tỉnh; giám đốc sở GD-ĐT có thẩm quyền quyết định thành lập hội đồng thi bao gồm lãnh đạo sở GD-ĐT, các phòng ban trực thuộc, hiệu trưởng, giáo viên các trường phổ thông tại địa phương. Như vậy, bộ đã "địa phương hóa" kỳ thi quốc gia này. Một một đường lối tổ chức kỳ thi như vậy tiềm ẩn những hệ lụy tai hại.
Trước hết, kỳ thi được tổ chức biệt lập trong từng tỉnh, thành sẽ tạo điều kiện cho "bệnh thành tích" của các địa phương phát triển, dẫn đến những kết quả giả với "100% thí sinh tốt nghiệp" để thi đua với các tỉnh, thành khác. Hệ lụy này đã tồn tại dai dẳng trong nhiều thập niên qua mà không thể khắc phục. Bởi vì, lạm dụng nguyên tắc tập trung - dân chủ "thiểu số phục tùng đa số, cấp dưới phục tùng cấp trên" , các cấp lãnh đạo địa phương luôn chỉ đạo các hội đồng thi thuộc quyền mình phải biết cách tạo ra những "con số đẹp" làm vui lòng cấp trên.
Sự bất hợp lý của việc "địa phương hóa" đòi hỏi chúng ta phải tổ chức kỳ thi này theo đúng tầm "quốc gia", nghĩa là có giá trị phổ quát trên toàn quốc, chứ không phải là hoạt động khu biệt trong từng địa phương. Theo đó, hội đồng thi tốt nghiệp THPT của Bộ GD-ĐT (bao gồm những nhà giáo có uy tín trong xã hội, không nhất thiết phải là các quan chức của bộ máy công quyền) nắm trọn quyền tổ chức điều hành kỳ thi từ trung ương đến các địa phương theo hệ thống quản lý ngành dọc của bộ. Thí sinh ở các tỉnh, thành vẫn dự thi tại chính địa phương mình. Các hội đồng coi thi và chấm thi tại các tỉnh, thành vẫn bao gồm đội ngũ cán bộ giáo dục và giáo viên các trường THPT ở địa phương nhưng do bộ thành lập, được tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc hoán đổi: hội đồng được thành lập ở mỗi tỉnh, thành không coi thi và chấm thi tại địa phương mình, mà được điều động đi làm nhiệm vụ ở địa phương khác. Thí dụ: Hội đồng được thành lập từ tỉnh A sẽ coi thi và chấm thi ở tỉnh B, còn hội đồng được thành lập từ tỉnh B sẽ thực hiện nhiệm vụ ở tỉnh C... ( Ban thanh tra thi của các địa phương cũng được tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc hoán đổi đó).
Tổ chức kỳ thi như vậy sẽ triệt tiêu được "bệnh thành tích" của các địa phương, đồng thời ngăn chặn được hầu hết các hành vi gian lận trong coi thi và chấm thi.
