Chống tội phạm ở Afghanistan

Tội ác trên đường phố

IClick, một công ty mua sắm trực tuyến đặt trụ sở tại thủ đô Kabul của Afghanistan, thường xuyên theo dõi tin tức về các cuộc đàm phán hòa bình giữa Mỹ và tổ chức khủng bố Taliban. Các cuộc đàm phán hòa bình đã làm dấy lên hy vọng chấm dứt bạo lực ở Afghanistan - và sự phát triển của iClick và các công ty khởi nghiệp khác.

Nhưng bọn tội phạm, thay vì khủng bố, hiện đang hủy hoại hy vọng tăng trưởng kinh doanh. Mỗi ngày, iClick nhận được hàng chục đơn đặt hàng quần áo và giày dép được giao đến cửa nhà khách hàng trên toàn thành phố Kabul. Nhưng không phải tất cả các khách hàng trên mạng đều là người mua.

Hasebullah Nazari, người giao hàng 19 tuổi làm việc cho iClick, được cho là giao một đôi giày và sẽ trở về an toàn. Nghe có vẻ như là một nhiệm vụ đơn giản giống như ở những nơi khác - nhưng không phải ở thủ đô Afghanistan. Khi Nazari đến một con phố đông đúc ở phía đông Kabul, khách hàng xuất hiện cùng với những người bạn của hắn ta.

Kabul, thủ đô của Afghanistan, đã biến thành thủ đô của tội phạm.

Họ vây quanh Nazari và yêu cầu anh giao chiếc điện thoại thông minh và xe máy của mình. Nazari chống cự. Khách hàng sau đó rút dao ra đâm thẳng vào Nazari để cướp tài sản. Mặc cho máu chảy, Nazari trở lại văn phòng mà không có tiền hoặc xe máy của mình.

Hafizullah Shujayee, Giám đốc bán hàng của iClick, đã nhanh chóng đến hiện trường và nộp đơn lên cảnh sát địa phương. Nhưng thay vì hứa hẹn xử lý vụ việc, viên cảnh sát trả lời một cách vô trách nhiệm: những chuyện cướp bóc xảy ra như cơm bữa ở Kabul cho nên… hãy cứ cẩn thận vào lần tới thôi mà!

Ngay cả khi thủ đô Kabul chứng kiến sự giảm đáng kể các vụ đánh bom tự sát và cảm giác hòa bình giữa các cuộc đàm phán Mỹ - Taliban, thành phố này ngày càng bị quấy rối bởi các băng đảng cầm súng và cướp có vũ trang.

Kabul hiện nay đã thực sự biến thành thủ đô của tội phạm - nơi các cá nhân và nhà cửa bị cướp, doanh nhân bị ám sát và con cái gia đình giàu có bị bắt cóc để đòi tiền chuộc. Cảnh sát Afghanistan đã bắt đầu một cuộc chiến chống tội phạm để đảm bảo sự an toàn ở Kabul, nơi cư dân đã bị chiến tranh đốt cháy trong bốn thập niên.

Nghèo đói hoành hành ở thành phố Kabul đông dân cư để lại những lựa chọn hạn chế cho số dân chủ yếu là trẻ tuổi có cơ hội kiếm sống. Từ đó, một số thanh niên lựa chọn cách sống bằng những vụ cướp bằng dao hoặc súng. Giám đốc điều hành IClick Masiullah Stanekzai tính toán rằng công ty đã mất khoảng 1.000 USD do các vụ cướp trên đường phố.

Ông than thở: “Chúng tôi đã tạo việc làm cho 20 người trẻ và chúng tôi có thể làm được nhiều hơn nếu được bảo đảm an toàn. Các công ty khởi nghiệp nhỏ chính là nền tảng của nền kinh tế Afghanistan trong tương lai”.

Theo một cách nào đó, Nazari đã may mắn bởi vì các vụ cướp khác thường kết thúc bằng cái chết của các nạn nhân. Như là trường hợp một doanh nhân đã bị ám sát tại nơi chỉ cách văn phòng iClick một con phố.

Vào tháng 3-2019, hàng xóm của Murtaza Ahmadi - một người đổi tiền ở thị trường chứng khoán Kabul - đã bắt cóc cô con gái 6 tuổi Mahsa của anh. Sau đó khi cảnh sát xác định được nhóm người bắt cóc nhưng bọn chúng đã giết Mahsa và ném xác cô bé vào thùng rác.

Vào giữa đêm, các tay súng vô danh - được cho là thuộc về một gia đình đối thủ - đã xông vào một ngôi nhà ở khu phố Kart-e-Sakhi ở Kabul và giết chết 7 thành viên của một gia đình, bao gồm cả trẻ em dưới 10 tuổi. Chỉ một người duy nhất may mắn sống sót nhưng bị thương rất nặng.

Rạng sáng ngày 28-5-2019, những tên cướp có vũ trang đã chặn đường một người tên là Romal Ibrahimi và đâm chết anh ta. Fardaws Faramarz, người phát ngôn của cảnh sát trưởng Kabul, cho biết: “Chúng tôi đã bắt giữ nhiều tên tội phạm. Cảnh sát bắt giữ 10 nghi phạm liên quan đến vụ giết một gia đình và cũng bắt giữ 2 nghi phạm trong vụ giết Mina Mangal, một cựu nhà báo bị ám sát trên đường đến văn phòng của cô ở khu phố Kart-e-Naw”.

Faramarz nhấn mạnh rằng các hoạt động của cảnh sát nhắm vào tội phạm là rất quan trọng. Vào cuối năm 2018, Amrullah Saleh được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Nội vụ trong một thời gian ngắn. Ông tuyên bố những cải cách lớn và kế hoạch trấn áp tội phạm.

Ngày 17-10-2018, cảnh sát Afghanistan đứng gác tại một trạm kiểm soát trước cuộc bầu cử quốc hội, ở Kabul.

Vào thời điểm đó, Bộ Nội vụ đã công khai thừa nhận rằng cảnh sát phải đối mặt với các tập đoàn tội phạm và cáo buộc rằng giới thượng lưu và thủ lĩnh quân sự của đất nước hỗ trợ và che chở tội phạm.

Bộ Nội vụ Afghanistan cũng công bố danh tính của 1.500 người bị nghi ngờ hoạt động tội phạm và được cho là sở hữu chung tổng cộng gần 30.000 vũ khí bất hợp pháp.

Vào thời điểm Saleh rời Bộ Nội vụ để điều hành chiến dịch tái tranh cử cho Tổng thống Ashraf Ghani, một số trong số 1.500 người đó đã bị bắt hoặc tự nguyện đầu thú cảnh sát. Phần còn lại vẫn đang hoạt động ở thủ đô Kabul cũng như ở các địa phương khác ở Afghanistan.

Tướng Mohammad Davood Amin, cựu cảnh sát trưởng Kabul, bình luận: “Tổ chức tội phạm có mạng lưới thu thập thông tin tình báo hiệu quả hơn lực lượng cảnh sát quốc gia. Do đó, bộ phận tình báo của lực lượng cảnh sát nên có những sĩ quan chuyên nghiệp để xác định và trấn áp tội phạm trên đường phố Kabul”.

Cuộc chiến của lực lượng cảnh sát

Cảnh sát Afghanistan đã bị tàn sát trong hàng thập niên chiến tranh và an ninh bất ổn. Giữa cuộc chiến tranh khốc liệt, lực lượng cảnh sát quốc gia Afghanistan (ANC) được thành lập, huấn luyện và triển khai để chiến đấu trên chiến tuyến chống lại các tổ chức khủng bố Taliban, al-Qaeda, và bây giờ là Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) – nhưng họ lại không được huấn luyện kỹ năng chiến đấu với tội phạm trên đường phố.

Nhân viên Phái bộ Cảnh sát Liên minh châu Âu (EUPOL) tại Afghanistan đào tạo cảnh sát nước này kỹ năng điều tra hiện trường vụ án.

Tướng Mohammad Davood Amin nói: “Nhiệm vụ của cảnh sát là một cơ quan thực thi pháp luật ở các thành phố, không chiến đấu với quân nổi dậy. Cảnh sát đã bị biến thành một lực lượng chiến đấu chống lại quân nổi dậy, dẫn đến việc họ có thương vong cao nhất trong số các lực lượng an ninh Afghanistan”.

Ví dụ như vào ngày 26-11-2018, Hãng tin Reuters đưa tin ít nhất 22 cảnh sát thiệt mạng khi bị Taliban phục kích tại tỉnh Farah, miền Tây Afghanistan. Đoàn xe an ninh bị tấn công khi đang trên đường đến huyện Lash-e Joveyn, tỉnh Farah, khu vực Taliban đang nắm phần lớn quyền kiểm soát. Trong khi đó, người phát ngôn của Taliban Qari Yousuf Ahmadi tuyên bố 25 cảnh sát, trong đó có một chỉ huy cấp cao, đã bị giết hại; 4 xe cơ giới bị phá hủy; lượng lớn vũ khí bị thu giữ.

Tướng Amin thúc đẩy cải cách trong thời gian ông còn giữ chức cảnh sát trưởng. Ông vẫn kêu gọi chuyên nghiệp hóa lực lượng cảnh sát và cải cách từ cấp cao nhất xuống các sĩ quan cảnh sát cấp thấp. Ông cũng đã yêu cầu tăng cường cung cấp thêm nhiều thiết bị hỗ trợ cho lực lượng cảnh sát để bảo đảm an ninh thủ đô Kabul.

Amin nhớ lại: “Một đêm nọ, chúng tôi triển khai chiến dịch bắt giữ một tên trùm tội phạm ở Kabul. Chúng tôi đã đến đúng địa điểm, nhưng mục tiêu đã chuyển đi nơi khác. Tôi đã cố gắng theo dõi hắn ta bằng GPS và qua sóng điện thoại của hắn ta, nhưng cả Bộ Nội vụ và cơ quan tình báo đều không thể giúp chúng tôi bắt giữ tên tội phạm nguy hiểm này”.

Cải cách trong Bộ Nội vụ và lực lượng cảnh sát phải bao gồm cả nỗ lực chống tham nhũng. Tổng thống Ghani từng gọi Bộ Nội vụ là trung tâm của tham nhũng. Trong các cuộc trò chuyện riêng tư, các quan chức thừa nhận rằng nhiều tướng lĩnh và chỉ huy cảnh sát đã không cần tiền lương hàng tháng từ chính phủ vì họ đã nhận quá nhiều tiền hối lộ trong thời gian phục vụ cho lực lượng cảnh sát.

Để chỉ một ví dụ, vào ngày 29-5-2019, Bộ Nội vụ đã bắt giữ một nhà thầu thực phẩm cho cơ quan về tội ăn cắp 1.600 AFN (tiền Afghanistan, tức khoảng 7,5 triệu USD) từ nguồn cung cấp thực phẩm trong một năm bằng cách thanh toán quá mức cho viện an ninh. Cuối cùng, tòa án đã áp đặt lệnh cấm đi ra nước ngoài đối với 8 quan chức cấp cao Bộ Nội vụ về tội hợp tác với nhà thầu thực phẩm để ăn cắp tiền.

Tuy nhiên, tại Kabul, lực lượng ANC kỹ năng kém cỏi lại phải nhận nhiệm vụ bảo vệ một thành phố quá đông dân.

Theo một số ước tính, dân số Kabul đã tăng hơn 5 triệu. Một sĩ quan cảnh sát địa phương, người đã yêu cầu giấu tên không được phép nói chuyện với giới truyền thông, cho biết: “Chúng tôi không đủ sức theo dõi tội phạm và bắt giữ chúng. Ví dụ, ở quận của chúng tôi, dân số khoảng 7.000 người, nhưng tổng số cảnh sát chỉ là 200. Sau đó, trong số 7.000 người, ít nhất 1.000 người trong số họ là tội phạm. Làm thế nào chúng tôi có thể hoàn thành nhiệm vụ của mình cho được?”

Một quốc gia nghèo và dân số đang tăng

Tình hình an ninh trật tự và tuân thủ luật pháp càng thêm phức tạp khi mà gần một nửa dân số thủ đô Kabul của Afghanistan sống dưới mức nghèo khổ. Theo báo cáo của chính phủ, 51% tổng dân số Afghanistan sống trong nghèo đói.

Một ước tính năm 2017 công bố độ tuổi trung bình của người dân Afghanistan là 18,9 - với khoảng 70% người Afghanistan dưới 30 tuổi. Một dân số trẻ và nghèo khó chính là môi trường cho thảm họa. Vào tháng 12-2018, một báo cáo của chính phủ cho rằng 30% dân số Afghanistan đang thất nghiệp. Vào tháng 5-2019, một báo cáo mới của chính phủ chỉ ra rằng 2,5 triệu người Afghanistan vẫn tiếp tục… thất nghiệp.

Hiện trường vụ đánh bom liều chết nhằm vào EUPOL ở Kabul năm 2015.

Tướng Javid Kohaha, nhà phân tích chính trị và an ninh, lập luận: “Một quốc gia nghèo không có quyền lựa chọn. Họ không thể đưa ra quyết định và chọn, đó là lý do tại sao đồ thị của các hoạt động tội phạm đang tăng lên”.

Sayash Rashid, một tù nhân 25 tuổi ở nhà tù Pul-e-Charchi, sinh ra ở một ngôi làng hẻo lánh ở tỉnh Maidan Wardak, và sau đó chuyển đến Kabul, tìm kiếm cơ hội kiếm sống. Rashid bắt đầu làm tài xế xe chở khách nhỏ trong thành phố thay vì tìm được một công việc tốt hơn với mức lương cao.

Thu nhập quá thấp buộc Rashid quay sang ăn cắp điện thoại, sau đó bắt đầu chặn đường mọi người trên đường cướp tiền của họ. Thế nhưng, làm chuyện cướp bóc cũng chẳng đem lại tiền bạc gì nhiều nhặn cho anh ta. Rashid bắt đầu đón những hành khách và đưa họ đến những nơi xa xôi hẻo lánh. Bị đe dọa với cái chết, hành khách buộc phải đưa mọi tài sản bên mình cho Rashid.

Nhưng anh đã hết may mắn khi vào một ngày anh ta đối đầu với chủ một nhà hàng. Cảnh sát bắt giữ Rashid và buộc tội cướp. Tòa án kết án Rashid 2 năm và 6 tháng tù giam. Rashid vẫn đang sốt ruột chờ đợi mãn hạn tù để được đi bộ một lần nữa trên đường phố Kabul, nhưng không chắc chắn về cách kiếm tiền để sống như thế nào trong tương lai.

Duy Minh (tổng hợp)