Chủ động tích nước cho Đồng bằng sông Cửu Long vào mùa khô sắp tới

Ông Phạm Văn Tùng, Viện Trưởng Viện Kỹ thuật biển, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Tuy nhiên, bên cạnh thuận lợi về thủy văn, các chuyên gia cũng cảnh báo về nguy cơ gia tăng ô nhiễm môi trường nước, đặc biệt tại các vùng sản xuất nông nghiệp tập trung và khu dân cư, khu công nghiệp sát kênh rạch, nơi phụ thuộc vào các công trình thủy lợi lớn như Cái Lớn-Cái Bé, Quản Lộ-Phụng Hiệp và Tứ Giác Long Xuyên.

Mùa mưa 2025 đến sớm, nguồn nước được “tích trữ” tốt

Theo phân tích của Viện Kỹ thuật biển và các cơ quan thủy lợi Trung ương, mùa mưa năm 2025 ghi nhận nhiều trận mưa lớn hơn trung bình nhiều năm. Điều này giúp hệ thống sông ngòi, kênh rạch vùng Đồng bằng sông Cửu Long được bổ sung lượng nước ngọt đáng kể, đặc biệt tại các vùng đầu nguồn và khu vực trung tâm sản xuất nông nghiệp.

Ông Phạm Văn Tùng, Viện Trưởng Viện Kỹ thuật biển nhận định: “Năm 2025, nguồn nước tương đối ổn định. Mùa mưa đến sớm, kèm nhiều đợt mưa kéo dài tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long là một tín hiệu rất tốt cho mùa khô 2026. Tuy nhiên, bên cạnh yếu tố lũ và mưa, chúng ta cần nhìn nhận khách quan về nguy cơ tiềm ẩn từ yếu tố con người. Việc gia tăng chỉ tiêu sản xuất nông nghiệp sẽ kéo theo áp lực chất thải. Đồng thời, các khu dân cư, khu công nghiệp tập trung dọc sông rạch cần kiểm soát chặt nguồn xả thải, nếu không sẽ gây ô nhiễm nguồn nước tích trữ, làm giảm hiệu quả sử dụng trong mùa khô”.

Hệ thống thủy lợi phát huy hiệu quả “giữ nước, thoát mặn”

Được đánh giá là một trong những công trình thủy lợi quy mô nhất miền tây, hệ thống Cái Lớn-Cái Bé đi vào vận hành từ năm 2021 đã chứng minh hiệu quả rõ nét trong kiểm soát xâm nhập mặn, trữ nước ngọt và tiêu thoát úng khi triều cường hoặc mưa lớn.

Tính đến cuối năm 2025, nhiều địa phương trong khu vực đã điều chỉnh cơ cấu mùa vụ, phát huy tốt năng lực điều tiết của công trình này. Việc lấy nước từ hệ thống sông Cái Lớn được kiểm soát bằng hệ thống van, cống hiện đại, giúp duy trì độ mặn trong ngưỡng cho phép phục vụ tưới tiêu, chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản.

Ông Trần Quang Hùng, Tổng Giám đốc Công ty Khai thác thủy lợi miền nam cho biết: “Chúng tôi đã chủ động lập kế hoạch vận hành mùa khô sớm, đặc biệt dựa trên các dự báo từ Viện Khoa học thủy lợi miền nam và Viện Kỹ thuật biển. Nhờ vậy, các địa phương có thể sẵn sàng ứng phó với những kịch bản xâm nhập mặn bất thường”.

Nằm trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, kênh Quản Lộ-Phụng Hiệp là “huyết mạch” quan trọng cung cấp nước ngọt cho hàng trăm nghìn ha đất sản xuất. Dự báo từ Cục Thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, trong mùa khô 2026, nhờ lượng nước tích trữ từ mùa mưa 2025, mực nước tại kênh Quản Lộ-Phụng Hiệp sẽ được duy trì ổn định đến khoảng cuối tháng 3/2026, đây là thời điểm thường ghi nhận mặn lên cao nhất trong năm. Tuy nhiên, khả năng đối phó còn phụ thuộc vào ý thức sử dụng và bảo vệ nguồn nước của người dân cũng như các đơn vị sản xuất.

Dự báo tích cực cho nguồn nước mùa khô 2026 ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Tứ Giác Long Xuyên là vùng sản xuất nông nghiệp chủ lực với hệ thống kênh rạch dày đặc. Trong mùa lũ, các cống Tha La-Trà Sư đóng vai trò ngăn nước để bảo vệ lúa hè thu; trong mùa khô, các cống này mở hoàn toàn để bổ sung nước ngọt.

Giữ nước phải đi đôi với giữ sạch

Cùng với tín hiệu tích cực về nguồn nước, ông Phạm Văn Tùng, Viện Trưởng Viện Kỹ thuật biển cũng cảnh báo: “Không thể phủ nhận rằng mùa mưa 2025 là nền tảng để chuẩn bị cho mùa khô 2026. Nhưng nếu không kiểm soát tốt nguồn thải từ sinh hoạt, sản xuất và công nghiệp đặc biệt tại các vùng ven đô và các cụm công nghiệp mới phát triển thì chính lượng nước dự trữ này sẽ trở thành nguồn ô nhiễm”.

Viện Kỹ thuật biển đã ghi nhận hiện tượng tích tụ chất hữu cơ, dầu mỡ và kim loại nặng trong các kênh cấp nước gần khu dân cư mới dọc theo sông Hậu và sông Cái Lớn. Những chỉ số này nếu không kiểm soát chặt sẽ ảnh hưởng lớn đến chất lượng nguồn nước phục vụ nông nghiệp và sinh hoạt mùa khô.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu tiếp tục diễn biến khó lường, các cơ quan chuyên môn và các Sở Nông nghiệp và Môi trường địa phương đang đẩy mạnh phối hợp dự báo, lập kế hoạch vận hành công trình, kiểm tra chất lượng nước định kỳ, tăng tần suất quan trắc các chỉ số ô nhiễm.

Mùa khô năm 2026 được dự báo có nhiều yếu tố thuận lợi nhờ mùa mưa 2025 tích cực. Tuy nhiên, để nguồn nước thực sự phát huy hiệu quả, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các công trình thủy lợi và việc kiểm soát nguồn thải. Ông Phạm Văn Tùng khẳng định: “Chỉ khi giữ nước đi đôi với giữ sạch người dân Đồng bằng sông Cửu Long mới thật sự an tâm bước vào mùa khô sắp tới”.

Nguyễn Thị Thu Hà