Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn: Khẩn trương ban hành văn bản hướng dẫn, phân cấp rõ ràng, tổ chức thực hiện và bố trí vốn kịp thời

Sáng nay, 25/11, tiếp tục Kỳ họp thứ Mười, Quốc hội thảo luận tại Tổ về dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế; chủ trương đầu tư Chương trình Mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035 và chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026 - 2035.

Thành công của Chương trình phụ thuộc rất lớn vào tổ chức thực hiện từ Trung ương đến địa phương

Thảo luận tại Tổ 11 (gồm các Đoàn ĐBQH TP. Cần Thơ và tỉnh Điện Biên), Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho biết, tại Kỳ họp này, Quốc hội hết sức quan tâm đến lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Trong đó, Quốc hội đã thảo luận 3 dự án Luật thuộc lĩnh vực giáo dục và 1 dự thảo Dự thảo Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Chủ trương đầu tư Chương trình Mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035 là nội dung thứ 5 thuộc lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Tất cả đều nhằm mục tiêu phát triển lĩnh vực giáo dục và đào tạo vốn luôn được xác định là quốc sách hàng đầu, đi đôi với khoa học công nghệ trong kỷ nguyên mới.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu

Chủ tịch Quốc hội cho biết, thời gian qua, Quốc hội đã thể chế hóa rất nhanh các Nghị quyết của Đảng. Chủ trương đầu tư Chương trình Mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035 cũng nhằm mục tiêu này.

Khẳng định Chương trình Mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo là nhiệm vụ chiến lược, đòi hỏi sự đầu tư lớn về nguồn lực và thời gian, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, mục tiêu cuối cùng là phải nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đặc biệt là chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý. Do đó, Chương trình cần có tầm nhìn dài hạn, dự báo được xu hướng phát triển của xã hội và thị trường lao động trong tương lai.

Cho biết, vừa qua, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã họp và thảo luận rất kỹ về Chương trình này, Chủ tịch Quốc hội đồng thời nhấn mạnh, Chương trình phải xác định rõ trọng tâm, phạm vi, tránh dàn trải, có trọng tâm, trọng điểm, cái gì xã hội hóa được thì mạnh dạn xã hội hóa, chỉ nên tập trung giải quyết những vấn đề cốt lõi, cấp bách, mang tính đột phá của ngành giáo dục.

Theo Chủ tịch Quốc hội, giáo dục - đào tạo trong giai đoạn mới chịu tác động mạnh mẽ của cách mạng công nghiệp 4.0, đặc biệt là sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) và nhu cầu ngày càng tăng về nguồn nhân lực chất lượng cao.

"Vì vậy, các giải pháp đổi mới giáo dục không thể dừng ở “dạy tốt - học tốt” theo cách truyền thống, mà cần một cuộc cách mạng về tư duy và công cụ”. Nhấn mạnh như vậy, Chủ tịch Quốc hội cũng chỉ rõ, trước hết, phải chuyển từ mục tiêu truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực giải quyết vấn đề. Vai trò của giáo viên cũng cần chuyển từ người truyền đạt kiến thức sang người hướng dẫn, truyền cảm hứng. Không gian lớp học không còn bó hẹp trong “bốn bức tường”, mà phải được mở rộng thành học mọi lúc, mọi nơi. Việc đánh giá học sinh cũng cần chuyển từ điểm số bài thi sang đánh giá quá trình và sản phẩm học tập.

Quang cảnh thảo luận tại Tổ 11

"Trọng tâm cần ưu tiên gồm: chuyển đổi số, đào tạo nghề chất lượng cao, và giáo dục vùng sâu, vùng xa với các giải pháp và nguồn vốn tương ứng. Đây cũng là lý do Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo xây dựng 280 trường nội trú cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi”, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ.

Nhất trí với ý kiến của các đại biểu tại phiên thảo luận, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, chương trình phải bảo đảm nguồn lực, cơ chế tài chính, tăng cường công tác quản lý, kiểm tra và giám sát. Phải khắc phục triệt để tình trạng tiền thì ít, thủ tục giải ngân lại phức tạp, giải ngân chậm, phân tán, manh mún; thi công phải bảo đảm không thất thoát, không tiêu cực.

Một yêu cầu quan trọng khác được Chủ tịch Quốc hội lưu ý là cơ chế phân bổ vốn phải linh hoạt, tạo điều kiện cho địa phương chủ động điều chỉnh phù hợp với điều kiện thực tiễn, đúng tinh thần: địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm, Trung ương kiến tạo và giám sát. Chủ tịch Quốc hội cũng cho biết, vừa qua, Quốc hội đã thực hiện rất đúng vai: Quốc hội quyết định chính sách; Chính phủ, các bộ và địa phương chịu trách nhiệm phân bổ vốn và tổ chức triển khai. Trong hơn một năm qua, Quốc hội đã phân bổ vốn theo tổng mức để Chính phủ phân cho các bộ, bộ phân tiếp cho địa phương và địa phương phải tự chịu trách nhiệm trong quá trình thực hiện.

Chủ tịch Quốc hội cũng đề nghị, phải phân cấp rõ thẩm quyền, trách nhiệm quản lý và điều hành giữa Trung ương và địa phương, giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo và các bộ, ngành liên quan. Trên không thể “ôm việc”, nhưng cũng không thể “giao rồi buông”. Giao quyền phải đi đôi với giám sát, kiểm tra. Ví dụ, Quốc hội ban hành luật thì phải theo dõi Chính phủ ban hành nghị định, thông tư có kịp thời không, có đúng tinh thần của luật hay không. Giao nhiệm vụ nhưng phải có cơ chế kiểm tra, giám sát hiệu quả.

Các đại biểu thảo luận tại Tổ 11

Tại Kỳ họp thứ Mười, Quốc hội sẽ xem xét, thông qua Luật Quy hoạch (sửa đổi) và điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Vì vậy, các nội dung của Chương trình cũng phải bảo đảm tính thống nhất với quy hoạch tổng thể quốc gia và hệ thống pháp luật có liên quan.

Cho rằng hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026 – 2035 phụ thuộc rất lớn vào khâu tổ chức thực hiện từ Trung ương đến địa phương, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh “phải hành động quyết đoán, quyết liệt, quyết tâm – nhưng quan trọng hơn phải quyết làm, có sản phẩm, có kết quả cụ thể; nếu chỉ quyết liệt trong lời nói mà không có người thực hiện thì chương trình sẽ khó đạt mục tiêu”.

Nội dung nào không khả thi, cần mạnh dạn cắt giảm

Đối với Chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026 - 2035, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định, đây cũng là chương trình rất quan trọng, thể hiện rõ quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về vị trí, vai trò của công tác bảo vệ, chăm sóc sức khỏe Nhân dân và công tác dân số.

Theo Chủ tịch Quốc hội, dù chương trình này đòi hỏi nguồn lực, nhưng nhiều giải pháp không nhất thiết phải tốn nhiều kinh phí vẫn có thể triển khai hiệu quả. Ví dụ như việc xây dựng “vườn thuốc nam” và tủ thuốc gia đình – những mô hình từng rất phổ biến trước đây để xử lý các loại bệnh thông thường ngay tại nhà mà không phải lúc nào cũng cần đến cơ sở y tế. Chủ tịch Quốc hội cho rằng, “phòng bệnh hơn chữa bệnh” là quan điểm rất đúng và cần được nhân rộng, nâng cao ý thức phòng bệnh trong cộng đồng.

Chủ tịch Quốc hội cũng chỉ rõ, chăm sóc sức khỏe nhân dân là một bài toán tổng thể đòi hỏi giữa chính sách vĩ mô, hạ tầng kỹ thuật, nguồn nhân lực, ý thức cộng đồng. Tổng Bí thư đã nói làm sao tiến tới năm 2026 mỗi người dân được khám sức khỏe định kỳ ít nhất một lần trong năm.

Các đại biểu thảo luận tại Tổ 11

Cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã họp và cho ý kiến kỹ lưỡng, cơ quan soạn thảo cũng đã tiếp thu nhiều nội dung quan trọng đối với Chương trình này, Chủ tịch Quốc hội cũng nêu một số vấn đề cụ thể cần tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện.

Theo đó, trước hết là, phải củng cố và đổi mới y tế cơ sở, bởi đây là nền tảng quan trọng nhất. Cần nâng cao năng lực trạm y tế xã, phường; trang bị các thiết bị chẩn đoán cơ bản như siêu âm, xét nghiệm nhanh, cùng danh mục thuốc thiết yếu để người dân có thể yên tâm khám chữa bệnh ngay tại tuyến cơ sở, không phải đổ dồn lên tuyến tỉnh, tuyến trung ương.

Nhắc lại quyết sách quan trọng của Quốc hội cho phép thông tuyến khám chữa bệnh bằng bảo hiểm y tế, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, thực tế, "để đạt được kết quả này cũng vô cùng gian nan. Nếu không quyết liệt, mạnh mẽ thì khó có thể tháo gỡ những vướng mắc kéo dài suốt nhiều năm qua”.

Thứ hai, phải đẩy mạnh y tế dự phòng và nâng cao sức khỏe cộng đồng. “Phòng bệnh hơn chữa bệnh” phải được xem là nguyên tắc cốt lõi nhằm giảm gánh nặng bệnh tật, bao gồm kiểm soát bệnh không lây nhiễm, tiêm chủng mở rộng, giáo dục lối sống lành mạnh và bảo vệ môi trường…

Bên cạnh công nghệ và chuyển đổi số, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, đột phá, phát triển nguồn nhân lực y tế là yếu tố then chốt, bởi con người quyết định chất lượng dịch vụ y tế. Điều này bao gồm đào tạo, chuyển giao kỹ thuật, chính sách đãi ngộ, nâng cao y đức, cùng các giải pháp tài chính - bảo hiểm để mọi người dân đều có khả năng chi trả chăm sóc sức khỏe.

"Giải pháp phù hợp chính là vận hành mô hình “hình tháp”. Theo đó, đáy tháp phải là hệ thống y tế dự phòng và y tế cơ sở vững chắc, phủ rộng đến người dân. Thân tháp là y tế chuyên sâu, được hỗ trợ bởi công nghệ hiện đại. Đỉnh tháp là hệ thống chính sách và tài chính bền vững. Nếu đáy tháp yếu, dù hô hào nhiều ở trên, hệ thống vẫn không thể vận hành hiệu quả”, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, Chủ tịch Quốc hội cũng đề nghị các mục tiêu và giải pháp của Chương trình phải bảo đảm tính khả thi, phù hợp với thực tiễn. Nội dung nào không khả thi, cần mạnh dạn cắt giảm. Đặc biệt, sau khi chuyển sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp của từng tiểu dự án phải thống nhất với mục tiêu tổng quát, mục tiêu cụ thể và hệ thống chỉ số đánh giá.

Lưu ý, một Chương trình được phê duyệt rồi “buông” thì rất khó đạt hiệu quả, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu phải thường xuyên kiểm tra, giám sát. Ngay sau khi Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư, cần khẩn trương ban hành văn bản hướng dẫn, phân cấp rõ ràng, tổ chức thực hiện và bố trí vốn kịp thời.

Theo Chủ tịch Quốc hội, đây cũng là “điểm nghẽn” lớn nhất lâu nay: Quốc hội bàn bạc công phu, Chủ tịch Quốc hội ký Nghị quyết, nhưng nếu thiếu hướng dẫn thực thi hoặc phân công không rõ ràng, Chương trình sẽ chậm triển khai. Thực tế cho thấy, qua các lần sơ kết, tổng kết nghị quyết, khâu yếu nhất vẫn là tổ chức thực hiện: ai làm, làm lúc nào, làm thế nào, kết quả ra sao phải được quy định cụ thể và có cơ chế kiểm tra thường xuyên.

Theo Chủ tịch Quốc hội, Chương trình Mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035; Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026 – 2035 gắn trực tiếp với đời sống Nhân dân, và nếu triển khai tốt thì “dân biết, dân bàn, dân kiểm tra, dân thụ hưởng” sẽ được thể hiện rất rõ.

Nguồn lực phải được ưu tiên cho địa phương khó khăn, nơi cần đầu tư để đạt mục tiêu

Cũng liên quan đến vấn đề tổ chức thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Quang Mạnh (ĐBQH thành phố Cần Thơ) cho biết, thời gian qua, nhiều vướng mắc trong việc sử dụng vốn sự nghiệp và vốn đầu tư công đã được nhận diện và từng bước tháo gỡ. Quốc hội đã sửa Luật Ngân sách Nhà nước, cho phép chuyển nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia sang năm sau trong trường hợp giao vốn chậm và khó giải ngân – đây là một bước xử lý quan trọng, khác với cơ chế vốn sự nghiệp thông thường.

Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Quang Mạnh (ĐBQH thành phố Cần Thơ) phát biểu

Tuy nhiên, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội cũng chỉ rõ, đó mới chỉ là một phần của bài toán. Nguyên nhân sâu xa là cách thiết kế Chương trình vẫn dựa trên mô hình bộ ngành, mỗi bộ xây dựng Chương trình theo chức năng riêng nên dễ trùng lặp mục tiêu, thiếu thống nhất khi triển khai xuống cơ sở. Trong khi đó, việc thực hiện cuối cùng lại diễn ra ở cấp xã, nơi bộ máy hạn chế về nhân lực và không thể cùng lúc gánh quá nhiều Chương trình.

Do đó, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội bày tỏ "rất đồng tình với đề xuất trong hồ sơ trình: giai đoạn tới phải triển khai thống nhất, với bốn yêu cầu lớn".

Thứ nhất, cần có một đầu mối thống nhất ở địa phương. Dù Trung ương có thể có nhiều bộ cùng tham gia, nhưng địa phương phải có một đầu mối để phối hợp, triển khai và chịu trách nhiệm xuyên suốt.

Thứ hai, cần một khung định mức, chỉ tiêu, cơ chế thống nhất. Các tiêu chí, chỉ số, định mức và hành lang pháp lý phải đồng bộ giữa các chương trình để tránh chồng chéo khi thực hiện tại cơ sở.

Thứ ba, cần thống nhất trong sử dụng vốn. Vốn đầu tư công hiện nay dễ tiêu hơn do có định mức rõ ràng; trong khi vốn sự nghiệp, nhất là với chương trình mục tiêu quốc gia, lại rất khó giải ngân khi chuyển sang các hoạt động hỗ trợ sinh kế, tạo thu nhập cho người dân. Nhiều địa phương không làm được vì cần tính khoa học, bám sát người dân. “Vì vậy, quan trọng nhất là thống nhất theo mục tiêu, còn việc hạch toán theo đầu tư công hay chi sự nghiệp chỉ là công cụ để đạt mục tiêu”, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội nhấn mạnh.

Theo đó, cần có hướng dẫn cụ thể từ lập dự toán, bảo vệ dự toán đến sử dụng vốn sao cho linh hoạt, miễn là đạt mục tiêu và tuân thủ tổng ngân sách được giao. Đây cũng chính là tinh thần của Ban Chấp hành Trung ương: Trung ương làm khung và tạo nguồn; địa phương quyết định, tổ chức thực hiện và chịu trách nhiệm. Nếu các bộ ngành vẫn can thiệp sâu, phân bổ chi tiết từng dự án tại địa phương thì chúng ta sẽ quay lại đúng vướng mắc của giai đoạn trước.

Thứ tư, về nguyên tắc phân bổ, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội chỉ rõ, phải bảo đảm hiệu quả, không “chia đều”. Nguồn lực phải được ưu tiên cho địa phương khó khăn, nơi cần đầu tư để đạt mục tiêu. Một số địa phương như Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh có đủ nguồn lực, thậm chí dư để hỗ trợ những nơi khác, cách phân bổ cho địa phương là không phù hợp.

Phạm Thúy; Ảnh: Lâm Hiển