Chưa có chuyện AI lấy đi công việc của con người

Trước đây có rất nhiều bài viết tiên đoán hết nhóm công việc này đến nhóm công việc kia sẽ biến mất vào tay AI nhưng chỉ dựa trên suy đoán chứ không có số liệu cụ thể. Molly Kinder, đồng tác giả của nghiên cứu, nói: “Mặc dù công nghệ AI tiến nhanh, thị trường lao động trong ba năm qua là câu chuyện tiếp tục [sự ổn định] chứ không phải thay đổi. Hiện nay chúng ta không ở trong một cuộc khủng hoảng công ăn việc làm trên toàn nền kinh tế - thị trường hầu như ổn định. Đây là một thông điệp trấn an cho công luận đang lo lắng”.

Có ít bằng chứng cho nhận định rằng sinh viên tốt nghiệp khó kiếm việc làm hơn do sự trỗi dậy của AI tạo sinh. Ảnh: TL

Mặc dù ChatGPT - công cụ AI tạo sinh phổ biến nhất hiện nay - đang thay đổi khá nhanh miêu tả công việc các công ty công nghệ đang cần tuyển dụng, không hề có sự thay đổi cơ cấu nghề nghiệp nói chung trên nền kinh tế Mỹ. Các đợt đột phá công nghệ trước đây như máy tính cá nhân hay Internet có tác dụng còn lớn hơn nhiều.

Nghiên cứu này cũng cho thấy có ít bằng chứng cho nhận định rằng sinh viên tốt nghiệp khó kiếm việc làm hơn do sự trỗi dậy của AI tạo sinh. Tỷ lệ thất nghiệp của những người có bằng đại học trong độ tuổi từ 20-24 ở Mỹ tăng vọt lên 9,3% vào tháng 8-2025 so với chỉ 4,4% vào tháng 4-2025. Tuy nhiên những công việc của nhóm tuổi từ 20-24 cũng không khác gì nhóm tuổi từ 25-29. Sự tương đồng của các công việc chào mời cho hai nhóm tuổi cho thấy sinh viên mới tốt nghiệp khó kiếm việc làm không phải do thay đổi công nghệ mà do các yếu tố khác.

Phát hiện của nghiên cứu này trái ngược hẳn với khẳng định của giới lãnh đạo doanh nghiệp công nghệ khi giới này cho rằng AI đang định hình lại thị trường lao động. Chẳng hạn một khảo sát của Viện Tiêu chuẩn Anh (British Standards Institution) với hơn 850 lãnh đạo doanh nghiệp ở tám nước cũng như từ phân tích các báo cáo thường niên cho biết 39% những người được khảo sát nói AI đã buộc họ cắt giảm loại công việc cho người mới gia nhập thị trường. Thêm 43% nói họ nghĩ sẽ còn cắt giảm thêm trong vòng một năm tới.

Dario Amodei, CEO của Anthropic, cảnh báo AI sẽ xóa sổ hàng loạt công việc trong các ngành luật, tư vấn và tài chính. Ông này cho rằng công nghệ có tiềm năng xóa hết một nửa công việc sơ cấp, nên thất nghiệp sẽ tăng lên mức 10-20 phần trăm trong vòng năm năm tới, từ mức 4,3% hiện nay. CEO của OpenAI, Sam Altman cũng nói AI sẽ lấy việc làm trong một số lĩnh vực như dịch vụ khách hàng.

Trong khi đó, Daron Acemoglu, một nhà kinh tế đoạt giải Nobel, lại cho rằng các công ty AI cứ khoắng mọi việc lên tầm mức gây xáo trộn để thu hút sự chú ý của mọi người, khiến doanh nghiệp đầu tư mạnh vào AI để tránh tụt hậu. Chưa rõ bên nào đúng bên nào sai nhưng số liệu cho đến bây giờ cho thấy mọi việc không đi theo hướng bi đát như các dự báo của giới công nghệ. Một nghiên cứu khác Goldman Sachs Research ước tính việc ứng dụng AI có thể làm từ 6-7% lực lượng lao động mất việc nhưng quá trình này sẽ diễn ra từ từ.

Nghiên cứu nói trên, do các nhà kinh tế Martha Gimbel, Molly Kinder, Joshua Kendall và Maddie Lee chủ trì, được hứa hẹn sẽ cập nhật số liệu thường xuyên vì các tác giả cho rằng AI sẽ tác động đến việc làm nhưng không đột ngột mà kéo dài hàng chục năm. Cho đến nay tình hình có thể tóm tắt: doanh nghiệp vẫn đang nghe ngóng, ứng dụng AI có mức độ với thái độ dè chừng; nhân viên trong doanh nghiệp vẫn đang quan sát và học cách sử dụng AI cho cá nhân để tăng hiệu suất công việc.

Một yếu tố các nhà phân tích chưa chú ý đầy đủ là sự chọn lựa của khách hàng. Cho dù AI có thể làm tốt việc chăm sóc khách hàng, trả lời các thắc mắc của họ cũng như giải thích cặn kẽ, đầy kiên nhẫn cho mọi cuộc gọi, ắt hẳn khách hàng vẫn thích giao tiếp với con người hơn máy móc. Sẽ đến lúc các công ty giới thiệu “tiếp xúc với người thật” như một yếu tố tạo nên lợi thế so với đối thủ sử dụng AI. Tương tự như vậy không đời nào AI sẽ thay phi công để điều khiển máy bay vì không ai muốn lên một chiếc máy bay không ai ngồi trong buồng lái.

Nguyễn Vũ