Chùa Phương Quả: Nơi nuôi giấu cán bộ cách mạng tiền khởi nghĩa

Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, nhiều ngôi chùa của tỉnh Hưng Yên không chỉ là chốn tâm linh mà còn là căn cứ cách mạng, nơi nuôi giấu, che chở cho cán bộ Việt Minh những ngày tiền khởi nghĩa. Chùa Phương Quả (Long My Tự), hay còn gọi là chùa Gạo, thuộc thôn Phương Quả Đông, xã Nguyễn Du (Hưng Yên) là địa chỉ đỏ gắn liền với những dấu mốc quan trọng trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Chùa Phương Quả (còn gọi là chùa Gạo), tọa lạc tại thôn Phương Quả Đông, xã Nguyễn Du, tỉnh Hưng Yên.

Nơi nuôi giấu cán bộ cách mạng

Theo tài liệu ghi tại cuốn Lịch sử Đảng bộ Thái Bình giai đoạn 1927-1954 và Lịch sử Đảng bộ xã Quỳnh Nguyên (cũ), năm 1944, tại xã Quỳnh Nguyên (nay là xã Nguyễn Du) tổ chức Thanh niên phản đế được thành lập, có nhiệm vụ trừ gian, diệt ác, bảo vệ cơ sở cách mạng. Đến tháng 4/1945, Ban chấn chỉnh phong trào họp, đổi tên thành Ban Tỉnh ủy lâm thời và bầu Ban Thường vụ do đồng chí Nguyễn Đức Tâm làm Bí thư. Hội nghị triển khai nhiều nhiệm vụ cấp thiết chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8/1945, trong đó chọn Quỳnh Nguyên - một xã hẻo lánh của huyện Quỳnh Côi (trước đây) làm an toàn khu của Tỉnh ủy Thái Bình.

Tháng 6/1945, Tỉnh ủy Thái Bình chuyển về làng Phương Quả, lấy chùa Phương Quả làm trụ sở. Từ đây, phong trào kháng Nhật cứu nước trong toàn tỉnh Thái Bình phát triển mạnh mẽ. Chùa trở thành nơi họp bàn chủ trương, chỉ đạo phong trào, đồng thời là chỗ dựa an toàn cho nhiều cán bộ Việt Minh cốt cán như các đồng chí: Ngô Duy Đông, Nguyễn Đức Tâm…

Dấu ấn lịch sử còn in đậm ngay dưới chân chính điện của ngôi chùa. Đó là đường hầm bí mật được đào để làm nơi trú ẩn, cất giấu tài liệu cách mạng và là nơi diễn ra các cuộc họp của Tỉnh ủy Thái Bình. Lối xuống hầm nhỏ hẹp, cửa hầm hình tròn được khéo léo ngụy trang, thông ra phía sau chùa, giúp cán bộ kịp thời thoát hiểm khi bị quân địch truy lùng.

Đường hầm và cửa hầm cách mạng tại chùa Phương Quả.

Sư thầy Thích Đàm Oanh, trụ trì chùa Phương Quả kể lại: Thời điểm đó, Hòa thượng Thích Thanh Đại là trụ trì chùa đã cùng dân làng Phương Quả nuôi giấu cán bộ cách mạng. Có lần mật thám truy lùng đồng chí Ngô Duy Đông, Chủ nhiệm Việt Minh tỉnh Thái Bình, Hòa thượng Thích Thanh Đại bình thản đáp: “Tôi là Đông đây”. Từ đó, người dân gọi sư thầy là “thầy Đông”. Chính sự gan dạ, mưu trí ấy đã giúp bảo vệ an toàn cho nhiều cán bộ, để Tỉnh ủy Thái Bình trong suốt gần 2 tháng có nơi hoạt động ổn định, kịp thời chỉ đạo phong trào cách mạng địa phương.

Tháng 7/1945, Tỉnh ủy Thái Bình họp tại chùa Phương Quả, đón một số đồng chí Xứ ủy Bắc Kỳ về chỉ đạo chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Khi cao trào cách mạng sục sôi, ngày 18/8/1945, sau khi nhận tin Hà Nội khởi nghĩa giành chính quyền, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Thái Bình đã họp phiên bất thường tại Phủ Thái Ninh, phát động Tổng khởi nghĩa toàn tỉnh. Tối 24/8/1945, Ủy ban Nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh được thành lập. Ngày 25/8/1945 khắp nơi trong tỉnh tổ chức mít tinh mừng thắng lợi của Tổng khởi nghĩa và thành lập chính quyền cách mạng lâm thời. Thành công ấy có sự đóng góp quan trọng của căn cứ an toàn khu chùa Phương Quả.

Giai đoạn 1947 - 1950, chùa Phương Quả tiếp tục được chọn làm nơi sản xuất vũ khí phục vụ kháng chiến chống Pháp. Đến năm 1951, xã Quỳnh Nguyên trở thành cơ sở hoạt động của Quân khu Tả ngạn do đồng chí Đỗ Mười làm Bí thư Khu ủy kiêm Chủ tịch Ủy ban kháng chiến hành chính và Chính ủy Bộ Tư lệnh Tả ngạn sông Hồng.

Địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cách mạng

Cụ Hoàng Ngọc Đạt (sinh năm 1933) - một trong những nhân chứng cao niên của làng nhớ lại: Hồi đó, tôi tầm hơn 10 tuổi, chưa hiểu thế nào là cách mạng, chỉ biết trong chùa thường có cán bộ cấp trên về ở. Nhưng sau này lớn lên, chứng kiến quá trình đấu tranh cách mạng của cả dân tộc, mới hiểu được giá trị của độc lập, tự do, giá trị lịch sử của ngôi chùa.

Chùa Phương Quả là minh chứng lịch sử, biểu tượng của tinh thần kiên trung, bất khuất trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc. Trải qua thăng trầm của lịch sử, chùa Phương Quả vẫn còn lưu giữ dấu tích đường hầm cách mạng. Người dân thường kể cho con cháu nghe những câu chuyện cảm động về việc nuôi giấu cán bộ và vai trò của chùa trong kháng chiến. Năm 1995, chùa Phương Quả được UBND tỉnh Thái Bình xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh với thành tích đặc biệt: cơ sở liên lạc và bảo vệ cơ quan Tỉnh ủy Thái Bình tại an toàn khu giai đoạn 1944-1945. Nhiều năm liền, chùa được công nhận đạt “Chùa cảnh 4 gương mẫu”.

Ông Nguyễn Việt Hùng, Chủ tịch UBND xã Nguyễn Du khẳng định: Chùa Phương Quả là niềm tự hào của Đảng bộ và nhân dân địa phương. Đây không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng mà còn là di tích lịch sử, là địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ. Thời gian tới, xã huy động nguồn lực xã hội hóa để tu bổ, tôn tạo, đưa chùa Phương Quả thành điểm đến du lịch tâm linh tiêu biểu, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, bồi đắp niềm tự hào dân tộc cho các thế hệ.

Các cụ cao niên và người dân ôn lại lịch sử chùa Phương Quả - nơi ghi dấu nhiều dấu tích cách mạng thời tiền khởi nghĩa.

Những ngày mùa thu tháng Tám lịch sử, nhiều đoàn học sinh, đoàn viên thanh niên, du khách tìm đến chùa Phương Quả để dâng hương tưởng niệm, tìm hiểu về phong trào cách mạng của tỉnh Thái Bình những năm tiền khởi nghĩa, qua đó bồi đắp thêm lòng tự hào dân tộc và ý thức trách nhiệm của thế hệ hôm nay.

Nguyễn Khanh