Chung tay bảo vệ môi trường và các loài động vật biển

Cá voi Bryde xuất hiện, săn mồi tại Vũng Bồi, xã An Lương, ngày 3/7/2025. Ảnh: Tí Tài

Theo Chi cục Thủy sản tỉnh Gia Lai, trong tháng 6 và tháng 7/2025, vùng biển tỉnh Gia Lai liên tục ghi nhận sự xuất hiện của cá voi Bryde (Balaenoptera edeni) tại nhiều khu vực ven bờ như Xuân Thạnh (xã Phù Mỹ Đông), Vũng Bồi (xã An Lương), Đề Gi, Bãi Dứa, Hòn Sẹo, Hòn Khô Lớn (phường Quy Nhơn Đông), Mũi Gành (phường Hoài Nhơn Đông)... Sự xuất hiện thường xuyên của loài động vật biển quý hiếm này cho thấy hệ sinh thái biển địa phương đang từng bước được phục hồi, với nguồn thức ăn dồi dào, phù hợp với tập tính kiếm ăn của cá voi Bryde.

Cá voi Bryde thuộc họ cá voi lưng gù (Balaenopteridae), nằm trong Phụ lục I - Danh mục các loài động vật, thực vật hoang dã quy định trong các phụ lục của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES), được ban hành kèm theo Thông tư số 04/2017/TT-BNNPTNT ngày 24/2/2017 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường); thuộc Nhóm I trong Danh mục các loài thủy sản nguy cấp, quý, hiếm theo Nghị định số 26/2019/NĐ-CP ngày 8/3/2019 của Chính phủ. Chúng có đặc điểm nổi bật là 3 đường gờ chạy trên đỉnh đầu phía trước lỗ thở và 40-70 nếp gấp ở vùng cổ họng giúp mở rộng miệng khi kiếm ăn. Cá voi Bryde có tập tính sống đơn độc, song đôi khi vẫn xuất hiện theo cặp hoặc theo nhóm, nhất là trong giai đoạn nuôi con. Thời gian mang thai của loài cá này kéo dài từ 10 đến 12 tháng; thời gian nuôi con khoảng 12 tháng. Cá voi con sử dụng hoàn toàn sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời.

Ông Vũ Long, chuyên gia bảo tồn biển, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn đa dạng sinh học và loài nguy cấp (CBES), người trực tiếp tham gia khảo sát cá voi tại Đề Gi từ năm 2022, chia sẻ: “Các vùng biển ven bờ như Đề Gi hay Nhơn Lý có cấu trúc vịnh tương đối kín, sóng gió không quá mạnh, trở thành nơi tập trung cá mồi và tạo môi trường yên tĩnh phù hợp cho hoạt động kiếm ăn của cá voi. Việc các loài động vật biển lớn như cá voi lựa chọn một vùng biển làm điểm đến không phải là ngẫu nhiên, mà là kết quả của sự thích nghi lâu dài dựa trên điều kiện môi trường thuận lợi. Đây là cơ hội quan trọng để Gia Lai khẳng định vai trò là địa phương đi đầu trong việc hài hòa giữa phát triển kinh tế biển và bảo tồn đa dạng sinh học, biến sự hiện diện của cá voi thành biểu tượng sinh thái có giá trị bền vững cho tương lai khu vực”.

Ngư dân tỉnh Gia Lai tích cực thu gom rác về bờ để bảo vệ đại dương. Ảnh: Ái Trinh

Tuy nhiên, thời gian qua đã xuất hiện tình trạng tàu du lịch, ca nô, tàu cá tiếp cận quá gần cá voi. Một số tour du lịch tự phát đưa khách đi xem cá voi, chụp ảnh... có thể khiến cá voi căng thẳng, bỏ đi, thậm chí mắc cạn. Cá voi sử dụng hạ âm để định hướng nên tiếng động cơ tàu thuyền ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng định vị và giao tiếp của chúng. Ngoài ra, rác thải nhựa và túi nilon trôi nổi trên biển có thể bị cá voi nuốt phải, gây hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí dẫn đến tử vong.

Nhằm tăng cường công tác bảo tồn loài cá voi Bryde, ngày 9/7/2025, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Gia Lai đã ban hành công văn về việc phối hợp tuyên truyền, bảo vệ các loài thú biển quý hiếm. Đối với ngành du lịch, tăng cường tuyên truyền quy tắc tiếp cận cá voi; yêu cầu giữ khoảng cách tối thiểu 100m, không tiếp cận phía trước đầu hoặc phía sau đuôi cá, hạn chế tốc độ và tốt nhất là tắt động cơ khi đi vào khu vực có cá voi. Đồng thời, không quá 3 tàu hoạt động cùng lúc trong khu vực có cá voi. Đối với UBND các xã, phường ven biển, tăng cường công tác tuyên truyền, vận động ngư dân và chủ tàu cá chấp hành nghiêm các quy định về bảo vệ môi trường và nguồn lợi thủy sản; phối hợp giám sát hoạt động của tàu du lịch, tàu dịch vụ nhằm đảm bảo không gây ảnh hưởng đến loài thủy sản quý hiếm.

Bên cạnh đó, để bảo vệ môi trường đại dương, ông Trần Văn Vinh, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản Gia Lai cho biết, trước đây, tỉnh Bình Định (nay thuộc tỉnh Gia Lai) cũng đã thực hiện thành công mô hình thí điểm tàu cá mang rác thải về bờ. Mo hình này được khởi động từ tháng 12/2023 tại cảng cá Quy Nhơn. Đến nay, các tàu cá trên địa bàn tham gia mô hình luôn mang rác về bờ, dù cập cảng tại bất kỳ đâu. Tính đến giữa năm 2025, đã có khoảng 200 tàu cá tham gia, thu gom hơn 3,1 tấn phế liệu (trong đó có gần 2,4 tấn nhựa, phần còn lại là nhôm). Đặc biệt, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Gia Lai đã ban hành quy định bắt buộc các tàu cá dài từ 15m trở lên phải mang rác sinh hoạt về bờ; với tàu nhỏ hơn, quy định sẽ áp dụng từ năm 2030. Đây là hành động tiên phong trong nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm nhựa đại dương tại Việt Nam.

Việc cá voi thường xuyên trở lại vùng biển Gia Lai là tín hiệu đáng mừng, cho thấy môi trường biển đang từng bước được cải thiện. Tuy nhiên, để giữ được điều đó, cần sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền, ngành chức năng, cộng đồng ngư dân và doanh nghiệp du lịch. Bảo tồn môi trường và các loài động vật biển không chỉ là trách nhiệm trong việc bảo vệ đa dạng sinh học, mà còn là nền tảng để xây dựng hình ảnh một vùng biển phát triển hài hòa, bền vững và có trách nhiệm với thiên nhiên.

Ái Trinh