Chung tay bảo vệ sức khỏe tinh thần, đảm bảo an sinh từ cộng đồng

Tấm lưới an sinh vững vàng

Trong căn nhà nhỏ đơn sơ nhưng gọn gàng, ấm cúng tại xóm Thin Phoong, xã Quang Hán, bà Nông Thị R. lặng lẽ ngồi đếm từng viên thuốc đưa cho con trai là anh Đàm Văn L. mắc chứng rối loạn tâm thần. Bà R. cho biết: Con trai tôi đã sống chung với bệnh tâm thần 15 năm, gia đình chạy chữa khắp nơi nhưng bệnh tình chỉ thuyên giảm rồi lại tái phát. Trước đây, gia đình khó khăn, tôi phải đi vay mượn tiền để mua thuốc. Được chính quyền xã quan tâm hỗ trợ lập hồ sơ, con trai tôi được cấp sổ lấy thuốc miễn phí, được nhận trợ cấp mỗi tháng và cấp thẻ bảo hiểm y tế nên đỡ gánh nặng phần nào cho gia đình.

Theo Sở Y tế, từ năm 2021 đến nay, toàn tỉnh có 7.165 lượt người khuyết tật tâm thần và rối nhiễu tâm trí được hưởng trợ cấp xã hội tại cộng đồng. Riêng tháng 6/2025, con số này duy trì ở mức 1.462 người đang thụ hưởng hằng tháng, trong đó 255 người là trường hợp đặc biệt nặng, cần được chăm sóc, nuôi dưỡng toàn bộ. Chính sách trợ cấp cũng được điều chỉnh tăng đáng kể từ 270.000 đồng/tháng lên 360.000 đồng/tháng (từ tháng 7/2021), 500.000 đồng/tháng vào tháng 7/2024. Hiện nay, tùy mức độ khuyết tật, mỗi đối tượng là người khuyết tật tâm thần, rối nhiễu tâm trí được thụ hưởng trợ cấp xã hội từ 750.000 đồng đến 1.250.000 đồng/tháng. Đây là bước cải thiện rõ rệt, giúp giảm áp lực tài chính cho các gia đình có người mắc bệnh.

Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật tỉnh khám, tư vấn sức khỏe tâm thần tại xã Bảo Lạc.

Không chỉ dừng ở hỗ trợ tiền trợ cấp, 100% đối tượng được cấp thẻ bảo hiểm y tế, khám chữa bệnh miễn phí; trên 7.000 lượt người được khám, điều trị, phục hồi chức năng và cấp thuốc miễn phí tại các cơ sở y tế từ tuyến xã đến tuyến tỉnh; hơn 2.500 lượt gia đình được tuyên truyền, tư vấn về chế độ, chính sách trợ giúp xã hội, phục hồi chức năng. Hằng năm, trên 300 cán bộ, công chức các cấp được tập huấn nâng cao năng lực về chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Hỗ trợ đa chiều, trợ giúp từ cơ sở

Chương trình trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần, trẻ em tự kỷ và người rối nhiễu tâm trí dựa vào cộng đồng giai đoạn 2021 - 2025 được các cấp, ngành, đơn vị, địa phương trên địa bàn tỉnh quan tâm, triển khai phù hợp với từng địa bàn. Nhờ đó, hơn 80% người tâm thần, trẻ tự kỷ và người rối nhiễu tâm trí được tiếp cận dịch vụ từ trạm y tế xã đến bệnh viện tỉnh tùy theo mức độ, nhu cầu của đối tượng. Đáng chú ý, trên 75% trẻ từ sơ sinh đến 6 tuổi được sàng lọc, phát hiện sớm rối loạn phổ tự kỷ và can thiệp kịp thời; trên 80% trẻ khuyết tật phổ tự kỷ trong độ tuổi mầm non và phổ thông được tiếp cận phương pháp giáo dục phù hợp. Tỉnh cũng duy trì việc đưa từ 20 - 30 lượt trẻ tự kỷ/năm tham gia học tập, phục hồi chức năng tại Trung tâm Giáo dục thường xuyên tỉnh.

Ngoài ra, hoạt động hướng nghiệp và hỗ trợ sinh kế cho người bệnh được chú trọng. Hằng năm, trên 300 lượt đối tượng được tiếp cận, hỗ trợ hướng nghiệp, lao động trị liệu tại cơ sở trợ giúp xã hội; nhiều hộ gia đình người rối nhiễu tâm trí đủ điều kiện được xem xét, duyệt vay vốn với lãi suất ưu đãi để ổn định đời sống, phát triển kinh tế; hơn 80% đối tượng có khó khăn tài chính được cung cấp tư vấn pháp lý, dịch vụ pháp lý miễn phí theo quy định của pháp luật khi có nhu cầu.

Hoạt động văn hóa, thể thao được đưa vào chương trình như một hình thức trị liệu tinh thần. Các cơ sở trợ giúp xã hội, câu lạc bộ văn nghệ, thể thao tại các xã, phường định kỳ tổ chức các hoạt động văn nghệ, thể dục, thể thao, trong đó,đặc biệt để người rối nhiễu tâm trí, trẻ em tự kỷ, người tâm thần được tham gia, được xem, được giải phóng cảm xúc, hòa nhập cộng đồng, tái tạo năng lượng tích cực…

Tỉnh có 2 cơ sở trợ giúp xã hội (Trung tâm Bảo trợ xã hội; Cơ sở cai nghiện ma túy) tiếp nhận điều trị, chăm sóc, nuôi dưỡng đối tượng là người khuyết tật tâm thần mức độ đặc biệt nặng. Từ ngày 1/3/2025, theo Đề án sắp xếp lại tổ chức, hiện tại gộp các chức năng, nhiệm vụ liên quan tới điều trị, chăm sóc, nuôi dưỡng đối tượng tâm thần của Cơ sở cai nghiện ma túy về Trung tâm Bảo trợ xã hội tỉnh. Hằng năm, có trên 250 đối tượng tâm thần được điều trị, thụ hưởng chế độ trợ giúp xã hội tại đây. Bên cạnh hệ thống cơ sở chính thức, mạng lưới cơ sở trợ giúp, mạng lưới cộng tác viên trợ giúp xã hội tại cộng đồng được duy trì và đóng vai trò quan trọng. Đây là cầu nối giữa chính quyền, ngành y tế và người bệnh, giúp triển khai kịp thời các chính sách và hỗ trợ trực tiếp cho từng hoàn cảnh.

Hướng tới một cộng đồng bao dung

Dù đạt nhiều kết quả, vẫn còn những “nút thắt” cần tháo gỡ: tỉnh chưa có trung tâm chuyên biệt điều trị, phục hồi chức năng cho người tâm thần và trẻ tự kỷ; cơ sở vật chất thiếu thốn; kinh phí hạn chế khiến việc tập huấn nâng cao kỹ năng cho cán bộ và người nhà bệnh nhân chưa được tổ chức đều đặn; một số địa phương chưa thực sự quan tâm thường xuyên, khiến công tác hỗ trợ đôi lúc chậm hoặc thiếu đồng bộ; công tác huy động xã hội hóa còn gặp nhiều khó khăn…

Giai đoạn 2026 - 2030, tỉnh tiếp tục triển khai thực hiện chương trình với mục tiêu bảo đảm mọi người bệnh có hoàn cảnh khó khăn đều được lập hồ sơ quản lý, cấp thẻ bảo hiểm y tế, khám sức khỏe định kỳ, cấp thuốc miễn phí và hưởng chính sách trợ cấp xã hội theo quy định. Theo Phó Giám đốc Sở Y tế Triệu Thanh Sơn, ngành Y tế sẽ tích cực phối hợp cùng các ban, ngành phát triển mô hình chăm sóc, phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng, từng bước mở rộng mạng lưới dịch vụ tại tuyến cơ sở; nâng cao năng lực cho cán bộ y tế, nhân viên công tác xã hội và cộng tác viên. Điều quan trọng nhất không chỉ là điều trị bệnh, mà là giúp họ có cơ hội hòa nhập, sống một cuộc đời bình thường, được cộng đồng tôn trọng và chia sẻ. Chúng tôi xác định đây là một nhiệm vụ nhân văn, lâu dài, cần sự chung tay của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Từ những bản làng xa xôi đến phố thị, Chương trình trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần, trẻ tự kỷ và người rối nhiễu tâm trí đã thắp lên niềm tin cho hàng nghìn mảnh đời kém may mắn. Những viên thuốc được trao tận tay, những buổi văn nghệ tại nhà văn hóa xã, hay ánh mắt rạng rỡ của một đứa trẻ lần đầu hòa mình vào tiếng hát… tất cả tạo nên bức tranh ấm áp về một tỉnh miền núi đang nỗ lực xây dựng cộng đồng bao dung. Dù chặng đường phía trước còn nhiều khó khăn, với quyết tâm của chính quyền, ngành y tế cùng sự đồng lòng của nhân dân, Cao Bằng sẽ tiếp tục gìn giữ “nhịp sống an yên” ấy, không để ai bị bỏ lại phía sau và để tình người luôn là nền tảng vững chắc của an sinh xã hội.

Lam Giang