'Chúng tôi ăn rừng' - công trình dân tộc học kinh điển của người Pháp về Tây Nguyên

“Chúng tôi ăn rừng” là một công trình nghiên cứu dân tộc học mang tính kinh điển của Georges Condominas. Tuyển tập dựa trên tư liệu ông ghi chép, quan sát và tìm hiểu tại chỗ, không qua phiên dịch, trong hai năm, từ năm 1946, sống với người Mnông Gar ở Sar Luk, những người bán du mục ở cao nguyên Việt Nam.

Xuất bản lần đầu trên tạp chí Mercure de France năm 1957, cuốn sách ngay lập tức được các nhà dân tộc học vĩ đại như Claude Lévi-Strauss và các nhà phê bình văn học như Maurice Nadeau, Édouard Glissant… khen ngợi khi mang đến một góc nhìn mới về cuộc sống cũng như bản mô tả cấu trúc xã hội của người Mnông vào giữa thế kỷ thứ XX.

Trong tác phẩm kinh điển – Chúng tôi ăn rừng, Georges Condominas mang đến cho độc giả cuốn sách về một cộng đồng Mnông Gar. Không chỉ trình bày những khía cạnh khác nhau trong đời sống của nhóm người này, tác giả còn dựng lên một mô hình cấu trúc xã hội của người Mnông. Cuốn sách là một bản sưu tập những tư liệu thô thu nhặt được và rút ra từ các sổ tay ghi chép của chính tác giả trong thời gian lưu trú dài ngày tại Sar Luk.

Cái tên sách có thể lạ tai, nhưng người đọc sẽ không ngỡ ngàng nêu biết rằng người Mnông Gar dùng câu "chúng tôi đã ăn rừng” để chỉ một năm nào đó. Thực tế, những người làm rẫy bán du cư này của vùng Tây Nguyên Việt Nam không có cách xác định thời gian nào khác ngoài việc căn cứ vào khoảng không gian được đánh dấu bởi những vạt rừng do họ phát và đốt để gieo trồng hằng năm.

Ở ngôi làng Sar Luk ( nay thuộc huyện Lăk, Đắk Lắk), “chúng tôi đã ăn rừng Đá‑Thần Gôo” là cách nói để chỉ năm trồng trọt kéo dài từ cuối tháng 11/1948 đến đầu tháng 12/1949. Và cuốn sách của Condominas tập trung mô tả những sự việc diễn ra tại Sar Luk trong chu kỳ nông nghiệp ấy.

Với“Chúng tôi ăn rừng”, đời sống của nhóm người Mnông hiện lên qua những ví dụ cụ thể rút ra từ thực tế hằng ngày. Chẳng hạn, thay vì đưa ra một lễ Tâm Bôh Mnông Gar lý thuyết, Condominas sẽ trình bày một Lễ trao đổi hiến sinh trâu cụ thể có ngày tháng và được đặt lại trong bối cảnh cuộc sống thường ngày. Tương tự, tác giả không phác thảo một lược đồ hôn nhân điển hình của người Mnông Gar, mà kể lại đám cưới của Srae và Jaang đã diễn ra như thế nào, với mọi tình tiết cụ thể.

Mục đích của cuốn sách này là trình bày những tư liệu thô về cuộc sống một làng Mnông Gar hiện tại. Một làng, bởi vì đơn vị chính trị cổ truyền của bộ lạc này không vượt quá phạm vi đó. Chính thông qua đơn vị này, ta có thể cảm nhận ra quá trình thích nghi của nó với đời sống hiện đại.

Tác giả người Pháp Georges Condominas (1921-2011) được đánh giá là một trong những nhà dân tộc học xuất sắc nửa sau thế kỷ 20, là người đại diện cho trường phái "điền dã" kinh điển trong nghiên cứu khoa học xã hội. Tên tuổi của ông trong giới nghiên cứu dân tộc học gắn liền với những nghiên cứu thực địa về văn hóa của dân tộc Mnông (Mnông Gar) ở ngôi làng Sar Luk thuộc vùng Tây Nguyên của Việt Nam, cũng như ở phạm vi rộng lớn hơn của vùng Đông Nam Á. Trong 2 năm, ông đã sốngvới người Mnông Gar ở Sar Luk, quan sát và tìm hiểu tại chỗ mà không qua phiên dịch để hoàn thành công trình dân tộc học này.

Hương Thủy