Chuỗi các vụ Yukos kiện Liên bang Nga: đằng sau phán quyết 50 tỷ USD

Hội đồng Trọng tài từng ra phán quyết yêu cầu Nga phải trả 50 tỷ USD cho các cựu cổ đông của Yukos . (Ảnh minh họa: Moscow Times)

Tranh chấp đầu tư quốc tế - không đùa với đống lửa âm ỉ cháy: Kỳ IV

Đây là một chuỗi gồm 03 vụ kiện diễn ra đồng thời chống lại Liên bang Nga gồm:

(i) Hulley Enterprises Limited (Cyprus) kiện Liên bang Nga (Vụ PCA số AA 226)

(ii) Yukos Universal Limited (Isle of Man) kiện Liên bang Nga (Vụ PCA số AA 227)

(iii) Veteran Petroleum Limited (Cyprus) kiện Liên bang Nga (Vụ PCA số AA 228)

Yukos thành lập một công ty cổ phần năm 1993 và tư nhân hóa năm 1995 hoạt động trong lĩnh vực dầu khí. Yuganskneftegaz (YNG) là chi nhánh sản xuất chính của Yukos. Năm 2002, Yukos là công ty lớn nhất của Nga trong lĩnh vực này và được trong danh sách 1 trong 10 công ty dầu khí có vốn lớn nhất trên thị trường.

Theo khiếu kiện của các Nguyên đơn, bắt đầu từ 2003, Nga thực hiện hàng loạt hành động dẫn đến Yukos bị phá sản năm 2006. Yukos cuối cùng bị xóa đăng ký doanh nghiệp năm 2007 và tài sản bị quốc hữu hóa. Công ty dầu khí nhà nước của Nga nắm giữ toàn bộ tài sản còn lại của Yukos.

Trong số các hành vi của Liên bang Nga bị các Nguyên đơn cáo buộc vi phạm Hiệp định Hiến chương Năng lượng (ECT) (đối xử công bằng và thỏa đáng; quốc hữu hóa gián tiếp) có:

(i) Việc truy tố hình sự công ty và cán bộ quản lý công ty (Mikhail Khodorkovsky - CEO của Yukos; Platon Lebedev – Giám đốc Hulley Enterprises và Yukos Universal và Vasily Shakohvsky – Chủ tịch của Yukos-Moscow bị kết án hình sự tội tham ô, gian lận, làm giả giấy tờ và trốn thuế.

(ii) Ấn định thuế VAT, phạt, kê biên tài sản của Yukos;

(iii) Dọa thu hồi giấy phép;

(iv) Hủy việc sáp nhập của Yukos với công ty Dầu khí Sibneft của Nga;

(v) Buộc Yukos phải bán YNG.

Ông Mikhail Khodorkovsky, trước đây là "vua dầu hỏa", đã thành lập công ty Yukos, bị ở tù 10 năm và được phóng thích vào tháng 12 năm 2013.

Phán quyết của hội đồng trọng tài

Theo quan điểm của hội đồng trọng tài, các nguyên đơn cũng phải biết rằng hành vi cấu trúc giao dịch để tránh thuế của mình sẽ dẫn đến các phản ứng trái chiều từ phía Nga, nhưng không thể hình dung được các hành vi của Liên bang Nga lại quá cực đoan đến mức bắt giữ, ấn định thuế, phạt và buộc bán YNG và các biện pháp khác áp đặt lên các Nguyên đơn.

Hội đồng trọng tài thấy rằng trong khi Nga không trực tiếp quốc hữu hóa Yukos một cách rõ ràng, các biện pháp của Nước này có tác động tương tự như quốc hữu hóa bất hợp pháp theo quy định tại Điều 10 ECT.

Thứ nhất, hội đồng trọng tài cho rằng việc quốc hữu hóa Yukos là vì lợi ích của công ty dầu khí nhà nước Rosneft, không phải là lợi ích công cộng.

Thứ hai, việc quốc hữu hóa Yukos không được thực hiện theo đúng trình tự thủ tục pháp luật quy định khi đối xử với các cán bộ quản lý của Yukos một cách khắc nghiệt, rằng các tòa án Nga khi kết án dẫn đến Yukos phá sản, giao tài sản cho công ty nhà nước và giam giữ người bị cho là có ý tưởng chống đối về chính trị” (para. 1583).

Với việc Yukos bị quốc hữu hóa không được bồi thường, Nga vi phạm các nghĩa vụ của mình theo Điều 13 ECT và phải chịu trách nhiệm theo pháp luật quốc tế mà không cần thiết phải xem xét về việc Nga có vi phạm Điều 10 về đối xử công bằng và thỏa đáng hay không.

Sau phán quyết của Hội đồng trọng tài thường trực tại Hague vào tháng 7/2014, nhiều nước Châu Âu đã bắt giữ tài sản của Nga để bồi thường cho Yokos

Số tiền bồi thường thiệt hại kỷ lục

Hội đồng trọng tài quyết định tổng thiệt hại của Yukos (giá trị cổ phần dự tính và sụt giảm cổ tức) là 21,988 tỷ USD vào thời điểm 19/12/2004 (ngày định gia), và 66,694 tỷ USD vào ngày phán quyết (ấn định vào ngày 30/06/2014).

Chỉ xem xét con số lớn hơn và trừ đi 25% do lỗi của phía nguyên đơn, hội đồng trọng tài quyết định số tiền Nga phải bồi thường cho nguyên đơn là 50.020.867.798 USD. Đồng thời, Hội đồng trọng tài cũng yêu cầu Nga trả cho phía Nguyên đơn 60 triệu USD tiền chi phí tố tụng (bằng 75% chi phí của bên Nguyên đơn).

Trụ sở Yukos ở Moscow, Nga.

Tranh chấp kéo dài, theo Reuters, tháng 4/2016, Tòa án thành phố The Hague đã hủy 6 phán quyết trọng tài (3 phán quyết tạm thời và 3 phán quyết cuối cùng) của Tòa Trọng tài Thường trực PCA ở The Hague.

Với quyết định này, các cổ đông của Yukos sẽ khó có thể kiện để tịch thu tài sản của Nga trên thế giới để đền bù các khoản tiền mà họ cho là bị tịch thu vô lý.

"Với việc hủy bỏ các phán quyết, Nga sẽ không phải chịu trách nhiệm bồi thường cho các bên," phán quyết nói.

Tòa án Hague đã đảo ngược phán quyết của các trọng tài quốc tế với lý do PCA thiếu thẩm quyền phân xử các trường hợp liên quan tới đầu tư quốc tế dựa trên Hiệp ước Hiến chương Năng lượng (ECT).

Quyết định của tòa án Hà Lan là chiến thắng cho Moscow.

Tuy vậy, "thực tế vui" này cũng không hề đơn giản vì nhiều nước không công nhận phán quyết của Tòa án Hà Lan mà vẫn công nhận và cho thi hành phán quyết của Hội đồng trọng tài nên vẫn gây ra nhiều vấn đề đối với Liên bang Nga.

Đón đọc kỳ cuối: Nâng cao chất lượng giải quyết khi tranh chấp đầu tư quốc tế phát sinh - Việt Nam không thể thờ ơ

Hồng Thúy