Chuối 'cống phẩm' lên ngôi

Một khu vườn chuối "cống phẩm" tại xã Thái Niên.

Tại huyện Bảo Thắng, cây chuối ngự có mặt từ khoảng gần 20 năm về trước, phân bố rải rác ở các xã ven sông Hồng, như Thái Niên, Sơn Hà, Sơn Hải và thị trấn Phố Lu, với tổng diện tích khoảng 25 đến 30 ha. Theo giới thiệu của Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chúng tôi đi thực tế tại xã Sơn Hải, thời kỳ cao điểm xã có khoảng 15 ha, do chuối thoái hóa chưa kịp thay thế, chuối mắc bệnh và ngập úng bởi cơn lũ tháng 9/2024 khiến diện tích chuối của xã giảm còn khoảng 10 ha.

Một vườn chuối ngự tại xã Sơn Hải.

Ở Sơn Hải, truyền thống lâu năm nhất về trồng chuối ngự là thôn Soi Trát. Hôm chúng tôi đến, hai bên đường bê tông kiên cố dẫn tới thôn tràn ngập màu xanh của chuối ngự đang thì tươi tốt. Giao thông thuận lợi, thương lái tới tận nhà, tận vườn mua chuối, giảm được giá cước vận chuyển nên mua bán nhanh gọn, người trồng chuối cũng không bị ép giá như nhiều năm trước.

Cùng cán bộ phụ trách nông nghiệp xã Sơn Hải là anh Phan Thanh Hải và Trưởng thôn Soi Trát Hoàng Văn Hồng, chúng tôi tới tham quan vườn chuối hơn 400 khóm của ông Đào Nguyên Vĩnh, hộ đứng tốp đầu về diện tích chuối của thôn. Ông Vĩnh có cách làm hay là sử dụng đường ống nhựa dẫn chất thải từ chăn nuôi lợn bón cho chuối.

Cách làm này vừa giảm nhân công chăm sóc, tận dụng tối đa nguồn phụ phẩm chăn nuôi vào trồng trọt, lại nâng cao chất lượng, sản lượng chuối ngự. Toàn bộ khoảng vườn rộng quanh nhà ông Vĩnh dành trồng chuối ngự, với giá quả chuối dao động từ 19 đến 22 nghìn đồng/kg, trung bình mỗi tuần gia đình thu 4,5 đến 5 triệu đồng. Dự kiến năm nay, vườn chuối mang lại nguồn thu cho gia đình ông Vĩnh khoảng 170 đến 180 triệu đồng.

Chuối chuẩn bị vận chuyển về xuôi.

Ngoài ông Vĩnh, thôn Soi Trát còn có những hộ trồng 200 đến 400 gốc chuối ngự như ông Nguyễn Huy Tân, ông Phạm Văn Hào. Trưởng thôn Hoàng Văn Hồng cũng trồng mấy trăm khóm chuối, tập trung chủ yếu trên đất bãi sông Hồng nhưng thật không may đợt lũ lớn vừa qua khiến toàn bộ diện tích chuối tại đây bị hư hại, gia đình đang gom giống để trồng lại.

Năm 2023, chuối ngự tại Bảo Thắng có giá khoảng 12 đến 14 nghìn đồng/kg, tính ra 1 ha chuối mang lại nguồn thu khoảng 100 đến 120 triệu đồng, năm nay con số này tăng lên khoảng 180 đến 200 triệu đồng, nhờ giá chuối tăng lên. “Mức đầu tư với cây chuối ngự như thế nào?” - Tôi hỏi. Ông Hồng phân tích: Không kể nhân công, chi phí trực tiếp gồm tiền giống 7 đến 10 nghìn đồng/cây; khi chuối cho quả, mỗi khóm chuối bón 1 bao phân gà có giá 30 nghìn đồng; phân bón tổng hợp (chủ yếu là phân lân) 20 đến 25 nghìn đồng. Vụ thu hoạch chính kéo dài từ tháng 4 đến hết năm, mỗi khóm chuối cho 2 đến 5 buồng mỗi năm, giá bán như năm nay mỗi khóm mang lại nguồn thu 300 đến 600 nghìn đồng. Chuối có tính tái sinh tốt, nhưng để tránh chuối bị thoái hóa, giảm năng suất, chất lượng, hạn chế sâu bệnh hại, khoảng 4 đến 6 năm cần trồng thay thế một lần.

Chuối ngự không phải cây trồng chủ lực nhưng đang phát huy vai trò thu nhập chính đối với nhiều hộ gia đình ở thôn Soi Trát. Trưởng thôn Hoàng Văn Hồng cho biết, một phần nhờ trồng cây được mệnh danh “cống phẩm tiến vua” mà toàn thôn có 104 hộ, rà soát năm 2024 thôn chỉ còn 2 hộ nghèo, 4 hộ cận nghèo, là thôn có ít hộ nghèo nhất của xã Sơn Hà.

Anh Lê Văn Dưỡng bên vườn chuối ngự hơn 2000 gốc.

Tại xã Thái Niên, dù diện tích chuối ít hơn nhưng vẫn có những hộ điển hình như anh Lê Văn Dưỡng, 54 tuổi, ở thôn Lượt trồng hơn 2.000 gốc chuối ngự. Anh Dưỡng cũng là người có công đầu của xã Thái Niên về tận quê hương của cây chuối ngự là huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam lấy giống về trồng; ngoài chuối quả, anh còn nuôi ươm và bán cây giống cho các hộ trong xã. Anh Dưỡng tâm sự: “Mình bán cây giống giá thấp hơn thị trường để bà con nhân rộng diện tích cây trồng kinh tế này. Chỉ khi thành vùng hàng hóa tập trung bà con mới liên kết tốt hơn, đầu mối tiêu thụ sẽ nhiều hơn, tạo lợi thế cạnh tranh tốt hơn, khi đó giá bán mới cao và ổn định”.

Chuối ngự chăm bón bằng phân gà là hiệu quả nhất.

Ông Nguyễn Thế Trường, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Bảo Thắng cho hay, cây chuối ngự hợp với đất bán sơn địa, những nơi có độ ẩm không khí cao như các xã ven sông Hồng của huyện. Cây chuối ngự có sản phẩm nội tiêu, bán chủ yếu tại thị trường Hà Nội và các tỉnh miền xuôi nên giá cao và khá ổn định, hạch toán ra, người trồng chuối có thu nhập tốt hơn nhiều cây trồng khác.

Trao đổi kinh nghiệm chọn giống chuối ngự.

Nhưng vì sao diện tích cây chuối ngự ở Bảo Thắng đến nay vẫn ở mức khiêm tốn, câu trả lời là kỹ thuật và bệnh tật. Không như chuối truyền thống, trồng và đợi lên quả, thu hái trong thời gian khá dài. Chuối ngự phải chăm sóc đúng kỹ thuật, bón phân đúng chủng loại và phòng bệnh tốt. Theo người có kinh nghiệm trồng chuối hơn 10 năm là Trưởng thôn Soi Trát, ông Hoàng Văn Hồng thì điều đáng lo ngại nhất với cây chuối ngự là bệnh vàng lá panama do vi-rút. Tuy nhiên, người dân nơi đây đã có cách điều trị hiệu quả là khi phát hiện chuối bị bệnh sẽ lập tức đào bỏ gốc chuối đó, khoanh vùng, dập dịch, phong tỏa bằng vôi bột để tránh lây lan.

Một biện pháp hiệu quả khác là mua cây giống sản xuất từ phương pháp cấy mô. Hiện tại, tỉnh Yên Bái đã có cơ sở sản xuất chuối ngự nhân giống bằng mô. Dù giá giống có cao hơn chuối bà con tự nhân giống nhưng chuối cấy mô kháng bệnh tốt, chất lượng quả cao, mã đẹp hơn và vườn chuối phát triển đồng đều, ra hoa cùng thời điểm. Mong rằng với kinh nghiệm, cách làm hay, giá bán sản phẩm ổn định, cây chuối ngự tại Bảo Thắng sẽ là cây làm giàu cho bà con nông dân địa phương

Cao Cường