Chuyện cơm gạo thời bao cấp

Vị trí Cửa hàng lương thực Tràng Tỷ ngày xưa. Ảnh: B.H

Tôi lại nhớ đến thời khó khăn, thiếu thốn sau chiến tranh, mọi hàng hóa thiết yếu đều thực hiện theo cơ chế bao cấp. Cán bộ, công nhân viên được cấp tem phiếu, mức độ ưu tiên tùy vào công việc, nghề nghiệp mà tính định lượng từ 13, 15, 17 đến 21 kg lương thực, bao gồm gạo và thức độn như mì, khoai, bắp... Nhưng hàng tháng, để mua được lương thực từ các cửa hàng quốc doanh là điều không dễ, bởi lúc nào gạo ngon, sạch và mới cũng thiếu.

Khi ấy, ở Pleiku có nhiều cửa hàng cung cấp, trong đó, các cửa hàng lương thực do Ty Lương thực quản lý. Tuy vậy, cửa hàng lương thực kiêm kho chứa ở ngã tư đường Trần Phú-Hoàng Văn Thụ (nay là bãi đậu xe có thu phí sát cạnh Khách sạn Vĩnh Hội) là nơi để lại trong tôi nhiều dấu ấn. Bởi một là nó gần nhà tôi, phần nữa vì là “kho” nên thường có gạo mới, không mọt, mốc...

Đến hạn mua gạo, từ tờ mờ sáng, vợ tôi đã gọi đem sổ gạo “xếp hàng”. Một hôm, vì bận việc cơ quan nên tôi đến muộn, sổ gạo của tôi đã bị loại ra vì nhân viên bán hàng gọi tên vài lần không thấy.

Mất sổ gạo thời ấy là một sự mất mát to lớn, nó quan trọng đến mức mỗi khi đến cơ quan, công sở, ai đó có chuyện không vui, mọi người phán ngay một câu: “Mất sổ gạo rồi hả?”. Để làm được sổ mới không hề đơn giản chút nào, chẳng được như ngày nay chỉ cần đến bộ phận một cửa.

Trước kia, người bị mất sổ gạo phải đi qua “nhiều cửa” và tốn nhiều thời gian mới có thể hy vọng không phải... dùng gạo chợ đen đắt đỏ qua ngày. Đang tìm kiếm sổ gạo thất lạc trong vô vọng cả mấy tiếng đồng hồ thì có tiếng một cô nhân viên bán hàng gọi tên tôi. Thì ra, vì biết tôi nên cô ấy đã lấy sổ của chúng tôi cất đi giúp.

Cửa hàng lương thực mà tôi nói đến có một thời gian mang tên là Đại bài gạo, rồi sau đó là kho Tràng Tỷ. Kho Tràng Tỷ kiêm cửa hàng thời đó rất lớn. Không chỉ phong phú về chủng loại, cửa hàng toàn gạo ngon, mới, sạch cho nên rất nhiều gia đình đã chọn nơi đây để đăng ký mua gạo hàng tháng.

Tuy vậy, đôi khi cũng có những đợt toàn là gạo cũ, mọt, mốc, sạn cát... đôi khi có cả gạo “bọc thép”. Ai mua phải loại gạo này thì rất vất vả khi nấu thành cơm; đã không ngon cơm lại không dễ nấu, có thể thành cháo nếu thừa nước, nhất là khâu đãi gạo để loại bỏ sạn cát. Không may trúng lô gạo nhiều cát, sạn, đá thì phải đãi nhiều lần may ra mới sạch được.

Hôm rồi về thăm, trao quà cho bà con nghèo và thiếu nhi nhân Ngày Quốc tế Thiếu nhi (1-6), tôi được nghe lãnh đạo xã Vĩnh Sơn (huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định) cho hay: Ở địa phương, một số hộ vẫn duy trì trồng lúa cạn dài ngày, 1 vụ. Tuy năng suất thấp nhưng ngon cơm, giá gạo cũng khá cao, khoảng 40.000 đồng/kg gạo máy. Hỏi kỹ ra tôi mới biết đó là gạo “bọc thép”. Hạt lúa bao bọc bởi một lớp vỏ dày và cứng; hạt gạo tròn, có màu nâu tím; nấu mãi không sợ nhão, cơm để lâu không sợ đổ nhựa, ôi thiu. Đặc biệt, loại gạo này rất sạch vì bà con không bón phân hóa học.

Thời ở căn cứ, đôi khi đơn vị chúng tôi cũng đã từng nhận loại gạo “bọc thép”. Lúc đầu chưa quen, chị em nuôi nấu mãi không thấy... chín, còn chúng tôi thì nhai mãi chẳng thấy nhuyễn. Cơm với bắp hạt, với mì lát cứ như chẳng chịu “đoàn kết” chút nào. Nhưng mãi rồi cũng quen, chị nuôi cũng tìm ra cách chế biến để giúp anh em chúng tôi quen dần, nhất là cơm từ gạo “bọc thép” mà ăn với những món thực phẩm khô, nhai kỹ rất béo và no lâu.

Anh Nguyễn Hùng-Công chức Tư pháp xã Vĩnh Sơn-cho biết: Anh quê gốc ở Phù Cát, lên Vĩnh Sơn đã mấy chục năm. Nhiều người thường hỏi mua loại gạo đỏ này, bởi nghe nói có tác dụng phòng bệnh mỡ máu, mỡ gan, đái tháo đường... Thế nhưng, loại lúa này không được chính quyền khuyến khích bà con trồng, bởi năng suất thấp, thời gian sinh trưởng dài, lại là trồng trên cạn, liên quan đến phá rừng làm rẫy.

Riêng tôi lại nghĩ, sao các nhà khoa học không thử nghiên cứu lai tạo, bảo tồn gen loại giống lúa này, biến nó thành hàng hóa có giá trị cao? Từ đó có thể đem lại thu nhập ổn định cho bà con nông dân, đồng thời đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng.

BÍCH HÀ