Chuyên gia cảnh báo về những nguy cơ của Trí tuệ nhân tạo đối với trẻ em

Bà Đinh Thị Như Hoa cho rằng, các ứng dụng tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở nên ngày càng phổ biến và tác động không nhỏ đến trẻ em. (Ảnh: NVCC)

Đó là quan điểm của bà Đinh Thị Như Hoa, Trưởng phòng Kiểm định, Trung tâm Ứng cứu khẩn cấp không gian mạng Việt Nam (VNCERT/CC), Cục An toàn thông tin, Bộ Thông tin và truyền thông với báo Thế giới và Việt Nam xung quanh những nguy cơ và giải pháp bảo vệ trẻ trước các tác động của Trí tuệ nhân tạo.

Nhiều nguy cơ khi trẻ phụ thuộc vào AI

Trong thời gian qua, các ứng dụng tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng trở nên phổ biến. Trong đó, trẻ em là những đối tượng dễ bị công cụ AI làm tổn thương. Bà có cảnh báo gì về vấn đề này?

Hiện nay, các ứng dụng tích hợp Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở nên ngày càng phổ biến, được nhiều người chia sẻ và sử dụng. Điển hình trong số đó là những ứng dụng chỉnh sửa ảnh, ứng dụng trò chuyện (chatbot)... Tuy nhiên, nhiều người đã quên đi rằng, đối tượng có thể bị những công cụ AI làm tổn thương, để lại hệ lụy lâu dài là trẻ em. Trẻ em ở mọi lứa tuổi đều có thể dễ dàng tiếp cận với các công cụ AI nhưng những công cụ này hầu như không yêu cầu sự cam kết nào trước khi sử dụng.

Hiện nay, trẻ em dễ dàng tiếp cận với các công cụ AI nhưng hầu như không có yêu cầu nào trước khi sử dụng. Bà đánh giá về những nguy cơ mà trẻ gặp phải?

Theo thống kê, tỉ lệ trẻ sử dụng Internet ở độ tuổi từ 12-17 tuổi rất cao, chiếm 93% ở thành thị và 88% ở nông thôn. Đặc biệt, trẻ tiếp cận mạng qua phương tiện là điện thoại thông minh chiếm 98%.

Theo tôi, có một số các nguy cơ của AI tác động đến trẻ em. Thứ Nhất, nguy cơ khi tiếp cận thông tin không phù hợp. Với những thông tin từ các ứng dụng tích hợp trí tuệ nhân tạo AI như ChatGPT cung cấp cho người dùng là những thông tin tổng hợp từ nhiều nguồn trên Internet. Trong đó có cả thông tin chính xác và không chính xác. Thậm chí, các thông tin này không được chọn lọc, đánh giá, sàng lọc theo độ tuổi của người sử dụng. Do vậy, tìm kiếm có thể hiển thị những thông tin sai lệch, nội dung không phù hợp hoặc mang tính bạo lực.

Thứ Hai, rủi ro phát tán rò rỉ, thông tin riêng tư, thông tin cá nhân của trẻ. Trẻ em vô tình khi chia sẻ thông tin cá nhân trên mạng, dễ trở thành nạn nhân của các vụ xâm nhập dữ liệu trái phép khi sử dụng những ứng dụng chỉnh sửa ảnh, ứng dụng trò chuyện (chatbot).

Thứ Ba, lôi kéo, dụ dỗ tham gia các thử thách nguy hiểm. Thực tế, đã có những trường hợp đáng báo động khi các nữ sinh ở tuổi vị thành niên tham khảo ChatGPT về thông tin sức khỏe và kế hoạch ăn kiêng. AI có thể cung cấp nhanh chóng những thông tin với kế hoạch chi tiết và lời khuyên cụ thể. Tuy nhiên, những thông tin này không tham chiếu bất kỳ dữ liệu thực tế và chỉ là các tập hợp thông tin ngẫu nhiên trên mạng.

Đồng thời, tiếp xúc với Chatbot từ khi còn quá nhỏ, trẻ sẽ lầm tưởng trí tuệ nhân tạo là người bạn thật sự và hành động theo lời khuyên của AI. Trong khi đó, những lời khuyên này có thể bao gồm nội dung thiên vị, không chính xác, có hại hoặc gây hiểu nhầm.

Thứ Tư, tác động về tâm - sinh lý và hành vi của trẻ. Với sự trợ giúp của các công cụ AI, người dùng có thể tìm thấy thông tin về bất kỳ chủ đề nào chỉ bằng một câu hỏi. Chatbot AI đã giúp việc điều hướng thông tin dễ dàng hơn mà không cần mở hàng chục trang web khác nhau và đọc vô số bài viết để tổng hợp thông tin.

Như vậy, việc tương tác quá nhiều với máy móc công nghệ có thể dẫn đến tình trạng trầm cảm, lo lắng bất an hoặc mất kỹ năng xã hội do ngày càng ít tương tác với người khác. Bên cạnh đó, việc trẻ quá phụ thuộc vào AI làm giảm khả năng học tập và làm việc chủ động của trẻ.

Việc trẻ quá phụ thuộc vào AI làm giảm khả năng học tập và làm việc chủ động của trẻ. (Nguồn: Internet)

Giúp trẻ cư xử văn minh, tử tế trên mạng

Giải pháp bền vững để giảm thiểu những hệ lụy mà công cụ AI tác động với trẻ em là gì, theo bà?

Theo báo cáo của UNICEF năm 2022, 23% trẻ em cho biết đôi khi các em vô tình thấy hình ảnh hoặc video nhạy cảm quảng cáo trên mạng. Trên thực tế, nội dung khiêu dâm có ở khắp nơi, vì vậy việc chặn các website khiêu dâm là không đủ và không hiệu quả. Trẻ em cần một công cụ mạnh mẽ, hiệu quả chặn lọc nội dung trên mạng, giúp các em không bị “phơi nhiễm” trước thông tin xấu, độc.

Để giảm thiểu các rủi ro của AI tác động đến trẻ, không phải cấm trẻ sử dụng mà quan trọng nhất là giáo dục để trẻ nâng cao nhận thức để nhận biết các rủi ro, tự bảo vệ mình trên môi trường mạng. Theo tôi, có một số nguyên tắc giúp trẻ an toàn trên môi trường mạng, đó là nguyên tắc 4T, đó là Tuân thủ - Thông minh – Thận trọng và Tử tế.

Một là, tuân thủ quy tắc sử dụng Internet của nhà cung cấp dịch vụ và chính gia đình nhà trường đã đặt ra. Tuân thủ pháp luật như tuân thủ quy tắc cộng đồng của một số ứng dụng AI là không dành cho trẻ dưới 13 tuổi.

Hai là, trang bị kiến thức, kỹ năng để tham gia môi trường mạng thông minh như kỹ năng cung cấp thông tin cá nhân trên môi trường mạng, kỹ năng sử dụng mạng xã hội an toàn, quản lý mật khẩu để đảm bảo an toàn.

Ba là, nên cẩn trọng với những người bạn trên mạng bởi có thể có người giả danh để tiếp cận bạn, cẩn trọng khi truy cập vào các đường link lạ, cẩn trọng khi gặp những lời mời chào hấp dẫn đến khó tin, cẩn trọng khi cung cấp thông tin trên mang kể cả chatbox… để giảm thiểu các rủi ro liên quan tới lừa đảo trực tuyến. Cuối cùng, cần cư xử văn minh, tử tế trên môi trường mạng, không gửi hoặc phản hồi những tin nhắn có nội dung xấu hoặc có tính xúc phạm người khác.

Cha mẹ cần làm “người gác cổng” trên không gian mạng cho con em mình thế nào?

Cha mẹ có thể ứng dụng một số các công cụ công nghệ để có thể hỗ trợ chặn lọc các thông tin không phù hợp cho trẻ như Cyberpurify kid, safe gate family, BKAV safe kid, mobile guard for kid, safe zone, …

Ngoài ra, cha mẹ cũng cần thiết lập các quy tắc về việc sử dụng máy tính, thiết bị mạng cho con cái mình. Với mỗi độ tuổi thì quy tắc khác nhau. Chỉ cho trẻ sử dụng mạng xã hội khi trẻ đủ tuổi sử dụng theo khuyến cáo nguyên tắc cộng động của các nền tảng mạng xã hội.

Đặc biệt, cha mẹ luôn quan tâm, sát sao với những nội dung trên mạng mà con cái đang tiếp cận trên không gian mạng. Trang bị các giải pháp bảo vệ an toàn thông tin cho gia đình như các phần mềm phòng chống mã độc, virus, các giải pháp chặn lọc thông tin xấu, sản phẩm giám sát và ngăn chặn các thông tin độc hại khi con em truy cập.

Xin cảm ơn bà!

Việt Nam đã cùng các nước ASEAN đã thống nhất thông qua Tuyên bố về Bảo vệ trẻ em khỏi tất cả các hình thức bóc lột và lạm dụng trực tuyến trong ASEAN năm 2019, tiếp đó năm 2021 đã thông qua Tuyên bố về xóa bỏ bắt nạt trẻ em trong ASEAN, trong đó có bắt nạt trẻ em trên môi trường trực tuyến.

Bảo Thoa