Có hay không nhóm lợi ích bảo kê khai thác vàng trái phép ở Sơn La?

Một trong những điểm khai thác vàng trái phép tại khu vực bản Lứa, xã Pi Tong, huyện Mường La, tỉnh Sơn La.

Thời gian vừa qua, phóng viên Báo Nhân Dân liên tục nhận được điện thoại phản ánh của người dân về tình trạng khai thác vàng trái phép tại các huyện Sông Mã, Mai Sơn, Phù Yên, Thuận Châu…, gần đây nhất là tại bản Lứa, xã Pi Tong, huyện Mường La.

Theo phản ánh, việc khai thác vàng tại bản Lứa đã diễn ra trong nhiều năm qua. Sau một thời gian các cơ quan báo chí phản ánh, việc khai thác vàng tại đây đã tạm dừng, sau đó lại tiếp diễn.

Cứ vậy, khi có các cơ quan báo chí phản ánh thì việc khai thác vàng chỉ dừng được một thời gian là tái diễn. Đây là hồi chuông cảnh báo về trách nhiệm quản lý khoáng sản nơi đây.

Tan hoang vì vàng

Để “thâm nhập” an toàn khu vực trái phép tại bản Lứa, theo hướng dẫn của người dân, chúng tôi để xe ô-tô phía ngoài, thuê xe máy và trong vai người đi mua đất.

Qua cổng chào của bản Lứa chừng 800m, đã nghe thấy tiếng động cơ của những chiếc máy xúc va chạm vào đất, đá.

Hỏi bất kỳ một người dân nào trên đường về bãi vàng, họ đều chỉ lên phía trên, nơi bao năm qua vẫn tái diễn tình trạng khai thác vàng trái phép.

Nằm giữa khu dân cư của bản Lứa là những khu đất bị đào xới như những hố bom.

Trên những ngọn đồi dọc theo con suối Toong ngược lên phía trên núi của bản Lứa là hình ảnh những khu đất bị đào xới tan hoang với rất những chiếc máy múc công suất lớn, nhỏ đang có mặt tại đó.

Một người dân trong bản (xin được giấu tên) nói: Ở đây việc khai thác vàng hoạt động cả ngày và đêm. Khi hoạt động sẽ có người ở 2 đầu canh gác để kiểm soát người ra vào. Đất đá bị đào bới đưa vào máy, nước xả tràn lan xuống lòng suối, đất nông nghiệp và việc sinh hoạt của người dân trong bản bị ảnh hưởng.

Theo hướng dẫn của người dân, nếu có vào thì vào tầm gần trưa, khi các hộ dân đi làm nương về, lúc đó máy móc cũng nghỉ, người cũng nghỉ, việc ra vào đỡ bị “kiểm soát”.

Trên đường vào, ngoài việc ghi lại cảnh những khu vực từng là ruộng, đất trồng cây bị đào bới tan hoang, chúng tôi còn bắt gặp những chiếc máy múc cỡ lớn hay chiếc sàng vàng nằm giữa những khu vực đang bị đào xới.

Một trong những chiếc sàng dùng tại khu vực giữa bản Lứa với những đống đất, đá ngay sát nhà người dân.

Một người đàn ông chừng 60 tuổi vừa đi nương về, khi được chúng tôi hỏi chuyện, liền chỉ tay về phía những quả đồi bị đào xới, bảo: Chỗ kia trước phía dưới là ruộng, ở trên trồng cây, giờ bị đào tan nát hết rồi. Họ mua lại đất với giá cao, rồi cho máy vào múc suốt ngày đêm, không ai dám nói gì vì nghe bảo có người đứng sau “bảo đảm” cho rồi.

Một thực tế khá rõ là dọc con suối Toong từ giữa bản kéo lên phía trên, bản Lứa giờ như một “bãi chiến trường” vừa bị rải bom. Những khu vực bị đào như cái ao sâu hoắm, vách dựng đứng, nước tù vàng quánh.

Từ đầu bản đến cuối bản đều bị tác động, đất canh tác của người dân không còn nguyên vẹn.

Ngay giữa bản Lứa, thời điểm chúng tôi vào vẫn có 2 chiếc máy xúc đang hoạt động đào đất.

Theo như so sánh của người dân: Không như kiểu đào vàng thủ công lén lút của nhiều năm trước, những người làm vàng giờ trang bị hệ thống máy móc khai thác quy mô lớn: Máy múc bánh xích, máy sàng rung, máy dò vàng. Thậm chí, họ còn dựng cả một dãy lán ở, hệ thống đường ống dẫn nước và chốt gác hai đầu bản.

Điều đáng nói là tỉnh Sơn La đã từng có chỉ đạo lắp đặt hệ thống camera giám sát để quản lý, theo dõi hoạt động khai thác khoáng sản tại bản Lứa. Thế nhưng, khi tiếp cận hệ thống camera tại điểm nóng nhất, chúng tôi phát hiện một điều bất thường: Chiếc camera được lắp đặt lại quay thẳng vào một bụi cây um tùm.

Phải đến khi phóng viên trực tiếp hỗ trợ cán bộ xã chỉnh lại vị trí quay trên điện thoại, hình ảnh toàn cảnh khu khai thác mới được hiện lên rõ nét. Việc camera ở vị trí trọng yếu bị “quay lệch” không phải ngẫu nhiên, mà thể hiện rõ sự can thiệp của bàn tay con người.

Những khu vực từng là đất nông nghiệp trồng lúa, cây trồng khác giờ đã bị biến dạng và đào xới sâu hoắm.

Làm việc với đồng chí Vì Văn Thành, Bí thư Đảng ủy xã và Lò Văn Phiêu, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Pi Tong, chúng tôi nhận được những câu trả lời rất dè dặt và e ngại.

Trong quá trình làm việc, những cán bộ xã này cho biết, họ lo sợ bị trả thù, thậm chí đồng chí Bí thư Đảng ủy xã khi nói chuyện với chúng tôi còn không kiềm chế được những giọt nước mắt của mình.

Một cán bộ xã Pi Tong thẳng thắn chia sẻ: Biết là khai thác trái phép, xã cũng đã nhiều lần kiểm tra, báo cáo lên huyện. Nhưng việc xử lý rất khó, vì thường sau đó lại có cán bộ ở tỉnh gọi điện thoại hoặc cho người vào tận nơi “can thiệp” là không được động vào.

Những khu vực đào xới để khai thác vàng cũng nằm ngay sát rừng và khu vực người dân trồng lúa nước.

Ông Nguyễn Văn Tâm, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Mường La, xác nhận: Huyện đã nhiều lần tổ chức đoàn kiểm tra, yêu cầu dừng hoạt động khai thác, nhưng tình trạng này vẫn tái diễn, thậm chí quy mô ngày càng lớn. Nguyên nhân được đưa ra là “khó xử lý vì có nhiều đối tượng từ tỉnh ngoài đến, có quan hệ và có thế lực".

Một lãnh đạo huyện khi trao đổi điện thoại với phóng viên đã thẳng thắn chia sẻ: Nói thật là rất khó, vì các đối tượng có nhiều mối quan hệ, thậm chí cả cán bộ trong tỉnh cũng gọi điện với nội dung “tạo điều kiện” cho họ. Cũng chính vì thế, cả Bí thư Đảng ủy và Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Pi Tong đều có đơn xin nghỉ trước tuổi bởi “áp lực”…!?

Năm 2024, phóng viên Báo Nhân Dân đã từng nhận được rất nhiều điện thoại của một đồng chí lãnh đạo xã Pi Tong với nội dung “cầu cứu” và nhờ tư vấn do không “hợp tác” với các thế lực đứng sau các đối tượng khai thác vàng. Thậm chí, cán bộ này tâm sự chỉ mong được chuyển công tác ra khỏi “địa bàn nóng” này!?

Quá trình làm việc với phóng viên, lãnh đạo xã Pi Tong tỏ ra e ngại và lo sợ bị trả thù.

Để mua chuộc và không gặp phải sự phản đối của vị lãnh đạo xã này, thời điểm đó các đối tượng còn dùng lời lẽ đe dọa, đưa ra cả các mối quan hệ quen biết và cả tiền để gây áp lực, mua chuộc. Thậm chí còn đến tận nhà “thỏa thuận” nhưng bất thành…!

Giải pháp nào ?

Tại cuộc làm việc với phóng viên Báo Nhân Dân, ông Đặng Ngọc Hậu, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La, đã thẳng thắn cho biết: Tỉnh không bao che, trực tiếp tôi đã đến kiểm tra 3 lần và yêu cầu lắp đặt hệ thống camera. Hiện đã giao cho các đơn vị rà soát, kiểm tra. Nếu phát hiện có cán bộ tiếp tay hoặc có dấu hiệu bao che, sẽ xử lý nghiêm theo đúng quy định pháp luật.

Theo tài liệu chúng tôi thu thập, khu vực bản Lứa, xã Pi Tong từng được khảo sát là nơi có trữ lượng vàng sa khoáng khá lớn. Tuy nhiên, chưa có đơn vị nào được cấp phép khai thác hợp pháp.

Một đoạn đường dẫn lên khu vực phía trên bản Lứa, nơi cũng bị đào xới tan hoang để khai thác vàng.

Việc để các đối tượng tự ý mua đất nông nghiệp, đưa máy móc vào hủy hoại đất và khai thác vàng công khai như vậy là vi phạm nghiêm trọng quy định về quản lý tài nguyên.

Điều đáng lo ngại là hậu quả môi trường để lại là vô cùng nặng nề khi mà đất nông nghiệp bị tàn phá, dòng chảy tự nhiên bị bồi lấp, nguy cơ sạt lở mùa mưa rất cao. Người dân mất sinh kế, nguồn nước sinh hoạt cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Vụ việc khai thác vàng trái phép tại bản Lứa, xã Pi Tong, thể hiện rõ trách nhiệm của các cấp ủy, chính quyền, sở ngành và đặc biệt theo phản ánh của người dân là có dấu hiệu tiếp tay.

10 giờ 57 phút, ngày 11/6/2025, khi chúng tôi tiếp cận khu vực phía trên bản Lứa, tại đây có 3 chiếc máy xúc và 1 chiếc sàng vàng với những vết đào bới còn mới nguyên.

Nhiều người dân, cán bộ cũng chia sẻ là có việc bao che từ một nhóm lợi ích có tổ chức khi dùng “uy lực” từ các mối quan hệ để “tạo điều kiện’ cho việc sai trái xảy ra. Bởi hiện tại, tình trạng khai thác vàng trái phép tại bản Lứa mới chỉ dừng ở kiểm tra, nhắc nhở và báo cáo rồi để đó.

Ông Nguyễn Văn Tâm, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Mường La, thông tin thêm: Huyện đã có văn bản gửi tỉnh đề nghị cho lực lượng chức năng vào cuộc và đề nghị tỉnh giao cho Sở Nông nghiệp và Môi trường sớm tham mưu đưa ra đấu giá, cho những tổ chức đủ năng lực vào khai thác theo đúng quy định, tránh để tình trạng này kéo dài trong nhiều năm, dẫn tới mất tài nguyên và thất thu ngân sách nhà nước…

Trước tình trạng khai thác vàng trái phép kéo dài trong nhiều năm qua, dư luận đang băn khoăn đặt câu hỏi: Tại sao các cơ quan chức năng không khẩn trương vào cuộc điều tra, khởi tố các đối tượng tổ chức khai thác khoáng sản trái phép. Tại sao không giao Ủy ban kiểm tra Tỉnh ủy xác minh các phản ánh của cán bộ, người dân về việc có cán bộ ở sở này, ngành kia đứng sau, gọi điện can thiệp?

Sau khi vào hẹn làm việc với huyện, xã, đến 11 giờ 20 phút ngày 12/6/2025, phóng viên trở lại khu vực phía trên của bản Lứa, đã không còn thấy những chiếc máy xúc và máy sàng vàng ở phía dưới, mà đã được đưa gọn gàng lên phía trên.

Đối với những sai phạm trong quản lý đất đai, tại sao Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La không vào cuộc rà soát, đánh giá toàn bộ khu vực bị tác động, để tham mưu xử lý nghiêm các sai phạm trong quản lý đất đai. Trong khi việc khai thác khoáng sản trái phép này không phải là cái kim, sợi chỉ?

Về giá trị kim loại, đúng là vàng rất quý, nhưng một thực tế khá rõ, đó là vàng không thể quý hơn ruộng đồng, nước sạch và cuộc sống bình yên của người dân nơi đây.

Những chiếc lán được dựng làm nơi ăn, nghỉ ngay tại khu vực phía trên của bản Lứa.

Những gì đang diễn ra ở bản Lứa, xã Pi Tong, huyện Mường La, tỉnh Sơn La chính là hồi chuông cảnh tỉnh cho công tác quản lý khoáng sản ở những địa bàn vùng sâu, vùng xa, nơi dễ bị lãng quên, nhưng lại là điểm nóng của tình trạng “lợi dụng khe hở để trục lợi”.

Một lần nữa, hồi chuông về tình trạng ở Sơn La tiếp tục được gióng lên. Thêm một lần nữa, rất nhiều cán bộ, đảng viên và người dân mong muốn tỉnh Sơn La cần phải có một cuộc tổng rà soát toàn tỉnh, dẹp bỏ nhóm lợi ích “bảo kê” cho vàng tặc, bảo vệ tài nguyên quốc gia trước khi những xã, bản tiếp theo lại biến thành “bãi chiến trường” vì khai thác vàng trái phép.

Báo Nhân Dân sẽ tiếp tục phản ánh về nội dung này.

QUỐC TUẤN