Cơ hội cho đàm phán Nga - Ukraine dưới bóng xung đột

Lần thứ hai trong nửa tháng trở lại bàn đàm phán

Thành phố Istanbul của Thổ Nhĩ Kỳ - nơi đóng vai trò cầu nối đối thoại trong nhiều cuộc xung đột quốc tế - một lần nữa lại trở thành tâm điểm của hy vọng hòa bình dù mong manh khi Nga và Ukraine vào ngày 2-6 trở lại đàm phán trực tiếp sau cuộc đàm phán ngày 16-5 vừa qua. Dù cả đều hai bên mang theo những đề xuất cụ thể và phần nào nỗ lực thể hiện thiện chí ngoại giao, nhưng xung đột khốc liệt trên chiến trường, lập trường cứng rắn và khác biệt không thể dung hòa vẫn phủ bóng lên triển vọng đạt được bước tiến thực chất nào trong tiến trình hòa bình.

Cuộc đàm phán giữa đại diện của Nga - Ukraine và Thổ Nhĩ Kỳ tại Istanbul ngày 16-5

Cuộc đàm phán tại Cung điện Ciragan ở Istanbul vào chiều 2-6 diễn ra trong bối cảnh cả Nga và Ukraine đang đối mặt với áp lực quốc tế ngày càng gia tăng nhằm chấm dứt cuộc chiến đã bước sang năm thứ 4 với những hậu quả thảm khốc với cả hai phía tham chiến trực tiếp cũng như hệ lụy nghiêm trọng với thế giới.

Điểm đáng chú ý là lần này, hai bên đều đến Istanbul với bản dự thảo văn bản cụ thể: phía Ukraine gửi tới Nga một dự thảo bản ghi nhớ song ngữ, trong khi Nga cũng chuẩn bị sẵn một dự thảo văn kiện hòa bình. Ông Vladimir Medinsky - Trợ lý Tổng thống Nga, người dẫn đầu phái đoàn đàm phán Nga - xác nhận đã nhận được tài liệu từ phía Ukraine. Phía Ukraine, đoàn đàm phán do Bộ trưởng Quốc phòng Rustem Umerov dẫn đầu với thành phần bao gồm cả quan chức tình báo, quốc phòng và ngoại giao, cho thấy Kiev đang đặt nặng yếu tố an ninh trong bất kỳ thỏa thuận nào.

Cũng theo Trưởng đoàn đàm phán Nga Vladimir Medinsky, Matxcơva đã nhận được một bản dự thảo biên bản ghi nhớ do Ukraine gửi, bằng cả tiếng Ukraine và tiếng Anh, nhằm tìm kiếm giải pháp hòa bình. Đây là dấu hiệu cho thấy Kiev đã chủ động hơn trong việc xây dựng đề xuất cụ thể. Bản đề xuất của Ukraine bao gồm nhiều nội dung cốt lõi, tập trung vào việc đạt được một lệnh ngừng bắn toàn diện, điều kiện tiên quyết để đàm phán hòa bình theo quan điểm của Kiev. Theo đó, Ukraine yêu cầu một lệnh ngừng bắn kéo dài 30 ngày, thiết lập cơ chế trao đổi tù binh toàn phần theo cơ chế “tất cả đổi lấy tất cả” và có sự giám sát của cộng đồng quốc tế đối với cả lệnh ngừng bắn lẫn các điều khoản đảm bảo an ninh hậu chiến.

Tuy nhiên, về lập trường quan trọng, khoảng cách giữa hai bên vẫn rất lớn. Nga tiếp tục kiên trì với quan điểm “loại bỏ nguyên nhân gốc rễ” của xung đột, như Tổng thống Vladimir Putin đã nhiều lần nhấn mạnh. Các mục tiêu bao gồm “phi quân sự hóa” và “phi phát xít hóa” Ukraine, bảo vệ cộng đồng nói tiếng Nga ở Donbass, ngăn chặn Liên minh quân sự NATO mở rộng về phía Đông, và duy trì trạng thái trung lập của Ukraine. Ngoài ra, Matxcơva gần đây còn yêu cầu Ukraine phải công nhận việc Nga sáp nhập những phần lãnh thổ hiện Nga đang kiểm soát trên thực tế (gồm bán đảo Crimea cùng 4 tỉnh Luhansk, Donetsk, Kherson và Zaporizhzhia).

Ngược lại, phía Ukraine tái khẳng định lập trường kiên quyết bảo vệ chủ quyền quốc gia. Ukraine từ chối cam kết trung lập, bác bỏ mọi giới hạn về quy mô quân đội, và giữ nguyên khả năng gia nhập NATO, nguyên nhân sâu xa theo phía Nga đã dẫn tới cuộc xung đột hiện nay. Tuy nhiên, điểm mới đáng chú ý là Ukraine sẵn sàng thảo luận việc dỡ bỏ trừng phạt với Nga nếu hai bên đạt được thỏa thuận hòa bình, và đi kèm cơ chế tái áp đặt nêúMatxcơva vi phạm cam kết. Đây được xem là dấu hiệu đầu tiên cho thấy Kiev có thể linh hoạt hơn trong việc mở ra không gian đối thoại thực chất.

Cần nắm bắt, tận dụng cơ hội đang mong manh hiện hữu

Điều đáng nói là Nga và Ukraine trở lại bàn đàm phán ở Istanbul trong không khí bao trùm là khói lửa xung đột dữ dội. Chỉ một ngày trước cuộc gặp tại Istanbul, Nga và Ukraine đều tiến hành các chiến dịch quân sự khốc liệt, làm dấy lên lo ngại về khả năng thỏa hiệp bị lu mờ bởi sự ác liệt trên chiến trường.

Về phía Nga, nước này mở các cuộc không kích với quy mô được cho là có sự tham gia nhiều nhất của các máy bay tự sát không người lái (UAV) kể từ khi chiến sự nổ ra. Cùng với đó, Nga sử dụng hàng loạt tên lửa hành trình, tên lửa đạn đạo nhắm vào mục tiêu là các trung tâm hạ tầng quân sự và hậu cần tại nhiều thành phố lớn của Ukraine.

Phía Ukraine cũng tiến hành đánh phá đường sắt tại tỉnh Kursk (Nga), khiến nhiều thương vong và gián đoạn hậu cần quân sự. Đáng chú ý, Ukraine tuyên bố đã dùng UAV tấn công vào các căn cứ không quân nằm sâu trong lãnh thổ Nga, gây thiệt hại nặng nề cho khoảng 40 máy bay ném bom chiến lược với tổng giá trị lên đến 7 tỷ USD. Nếu được xác nhận, đây là một trong những gây thiệt hại lớn nhất đối với Nga không chỉ kể từ đầu cuộc xung đột với Ukraine mà còn từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai tới nay.

Những diễn biến chiến sự nóng bỏng này cho thấy, cả hai bên đều tiếp tục sử dụng chiến trường như một công cụ tạo lợi thế trên bàn đàm phán, bất chấp nguy cơ của nó đối với tiến trình hòa bình. Giới quan sát nhận định, chính bối cảnh này khiến cơ hội đạt được bước tiến trong cuộc đàm phán ngày 2-6 càng trở nên mong manh hơn và càng khó hơn để có thể tạo ra bước đột phá lớn nhằm đặt nền móng ban đầu cho các cuộc thương lượng tìm kiếm giải pháp hòa bình lâu dài.

Dù các điều kiện để đạt được một thỏa thuận quan trọng vẫn còn xa vời, nhưng cuộc đàm phán ngày 2-6 tại Istanbul vẫn mang lại một số tín hiệu tích cực đáng ghi nhận. Trong đó, việc cả hai phía Nga và Ukraine đồng thời đưa ra dự thảo bản ghi nhớ thể hiện mức độ chuẩn bị kỹ lưỡng trong tiếp cận tiến trình đàm phán.

Về hình thức, đây là lần đầu tiên kể từ năm 2022, Nga và Ukraine công khai cùng đưa ra văn bản đề xuất chính thức, có tính chất nền tảng cho lập trường của bên minh cho các vòng đàm phán tiếp theo. Việc Ukraine đề cập đến khả năng từng bước dỡ bỏ trừng phạt, điều chưa từng có trong các vòng đàm phán trước, được xem là “điểm sáng” hiếm hoi, mở ra cánh cửa cho những trao đổi mang tính thực dụng hơn là cứng nhắc theo nguyên tắc tuyệt đối.

Ngoài ra, sự hiện diện của các quan chức cấp cao, từ quân đội tới ngoại giao và tình báo, trong cả hai phái đoàn cho thấy hai bên đều xem đàm phán lần này là nghiêm túc và có thể ảnh hưởng đến cục diện chiến sự lẫn quan hệ quốc tế trong thời gian tới.

Cuộc đàm phán ngày 2-6 có thể chưa tạo ra bước ngoặt cho cuộc xung đột quân sự Nga - Ukraine, nhưng là một bước tiếp theo trong hành trình dài và đầy khó khăn đi tìm lối thoát cho cuộc xung đột đã bước sang năm thứ tư với quá nhiều mất mát, tổn thất và khổ đau. Hy vọng về cánh cửa hòa bình không thể mở rộng ngay lập tức, nhưng ít nhất đã hé mở vào lúc này.

Trong bối cảnh xung đột giữa Nga - Ukraine vẫn còn ác liệt và hai bên chưa tìm được điểm chung trong những điểm quan trọng nhất, song điều đáng kể là hai bên vẫn ngồi lại đàm phán với nhau, thay vì hoàn toàn buông bỏ con đường ngoại giao.

Một giải pháp toàn diện cho cuộc xung đột Nga - Ukraine đòi hỏi cần rất nhiều thời gian, cùng với đó là sự nhượng bộ từ cả hai phía và đặc biệt là ý chí chính trị từ cả hai phía. Nhưng trong cái bóng u ám của xung đột quân sự khốc liệt, bất kỳ tia sáng đối thoại nào cũng đều có giá trị. Thành phố Istanbul, với vai trò là điểm gặp gỡ, có thể sẽ đi vào lịch sử như nơi khởi đầu cho tiến trình chấm dứt một trong những cuộc xung đột nghiêm trọng nhất tại châu Âu trong thế kỷ 21 nếu các bên biết nắm bắt, tận dụng cơ hội đang mong manh hiện hữu lúc này.

Hoàng Hà