Cơ Mật Viện - từ di tích đến không gian sáng tạo

Hướng dẫn học sinh in mộc bản hoa văn Triều Nguyễn

Cơ quan quyền lực tối cao dưới Triều Nguyễn

Thành lập năm 1834 dưới triều Minh Mạng, Cơ Mật Viện được xem là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện bộ máy nhà nước thời Nguyễn. Đây là nơi vua và đại thần phẩm trật từ Tam phẩm bàn định việc quân, việc nước trọng yếu. Vị thế ấy còn vượt trên cả Nội Các - cơ quan đảm nhiệm vai trò tương tự văn phòng Chính phủ ngày nay.

Ban đầu, Cơ Mật Viện chuyên trách vấn đề quân sự và đại sự quốc gia, theo thời gian, phạm vi hoạt động mở rộng sang nhiều lĩnh vực chính trị, ngoại giao… Nơi làm việc của Viện cũng trải qua nhiều biến đổi: Từ Hữu Trực phòng trong Tử Cấm Thành, đến hiên phía Tây Bộ Binh sau biến cố Kinh đô thất thủ năm 1885, rồi Chánh Mông đường (1891). Đến năm 1899, Viện được chuyển ra khỏi Đại Nội, xây dựng trên nền chùa Giác Hoàng và hoàn thiện vào năm 1903, còn được gọi là Tam Tòa.

Nhà nghiên cứu văn hóa Huế Nguyễn Xuân Hoa cho rằng, dưới thời Minh Mạng, hai cải cách lớn đã định hình bộ máy cai trị: “Thứ nhất là thống nhất đơn vị hành chính cấp tỉnh - nền tảng vẫn còn duy trì đến ngày nay. Thứ hai là việc thiết lập hai cơ quan: Nội Các và đặc biệt là Cơ Mật Viện - thiết chế trung gian giữa vua và lục bộ”. Mô hình này mang dấu ấn của nền quân chủ phương Đông, tương tự Cơ Mật Viện thời nhà Thanh (Trung Quốc), đảm bảo để nhà vua trực tiếp điều hành triều chính nhưng vẫn có một bộ phận tinh nhuệ hỗ trợ và phản biện.

Trụ sở Cơ Mật Viện ngày nay (tại số 33 Tống Duy Tân, phường Phú Xuân) là một quần thể kiến trúc độc đáo mang sắc thái giao thoa giữa phong cách Pháp thuộc địa và họa tiết cung đình Huế, không chỉ lưu giữ dấu ấn một thời triều chính mà còn chứng kiến nhiều biến cố lịch sử lớn của Cố đô.

Ông Nguyễn Xuân Hoa bày tỏ kỳ vọng, khi nơi đây sắp được chuyển đổi công năng, trở thành không gian sáng tạo và trải nghiệm di sản, từ một di tích trọng yếu của triều đình trở thành một thiết chế văn hóa hội nhập vào đời sống xã hội, Cơ Mật Viện sẽ tạo ra năng lực sáng tạo mới và tăng vị thế đô thị di sản.

“Giảng đường mở” của đô thị sáng tạo

Hướng đến mục tiêu xây dựng Huế thành thành phố sáng tạo cấp khu vực theo định hướng UNESCO, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô (BTDTCĐ) Huế đang tập trung khai thác giá trị di sản theo hướng hiện đại. Giám đốc Trung tâm, ông Hoàng Việt Trung cho biết, không gian Cơ Mật Viện sẽ trở thành tâm điểm của hệ sinh thái sáng tạo, nơi hội tụ giáo dục di sản, giao lưu nghệ thuật và trải nghiệm văn hóa mở cửa miễn phí cho cộng đồng.

“Di sản không chỉ để ngắm, mà phải trở thành nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội. Chúng tôi nỗ lực để chuyển hóa giá trị di sản thành chất liệu sáng tạo, vừa phục vụ bảo tồn, vừa kích thích các hoạt động nghệ thuật, văn hóa, giáo dục”, ông Trung nói.

Một trong những ưu tiên lớn là giáo dục di sản, chương trình đã được triển khai từ năm 2008 và ngày càng mở rộng, hiện kết nối tới 163 trường học trên địa bàn. Sự đồng hành giữa Sở Giáo dục và Đào tạo và Trung tâm BTDTCĐ Huế giúp các bài học lịch sử, văn hóa trở nên sinh động hơn, bằng những trải nghiệm trực tiếp ngay tại di tích.

Mới đây, trong khuôn khổ tuần lễ chào mừng Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam 23/11, Cơ Mật Viện - Tam Tòa lần đầu tiên trở thành “sân khấu” của hàng loạt hoạt động trưng bày, triển lãm và trải nghiệm. Tiêu biểu là triển lãm ảnh tư liệu “Cơ Mật Viện Triều Nguyễn (1834 - 1945) - Hành trình không gian và dấu ấn triều chính”, giúp người xem tiếp cận nhiều thông tin, tư liệu về kiến trúc, lịch sử và câu chuyện hậu trường triều chính.

Song song đó là chương trình giáo dục “Khám phá Cơ Mật Viện và trải nghiệm các loại hình di sản Huế”, thu hút sự tham gia của trên 800 học sinh, sinh viên. Các em được tìm hiểu Nhã nhạc cung đình, trải nghiệm trò chơi cung đình, in mộc bản hoa văn Triều Nguyễn… những hoạt động giúp kiến thức trong sách giáo khoa bước ra đời sống.

Cô Hồ Nguyễn Bảo Nhi, giáo viên Trường THCS Trần Cao Vân chia sẻ: “Không gian Cơ Mật Viện mang đến cho học sinh những bài học lịch sử sống động. Các em có thể sờ vào những dấu tích xưa, hiểu sâu hơn về văn hóa Huế và dần dần hình thành ý thức bảo tồn di sản”.

Ông Hoàng Việt Trung cho biết, sắp tới, không gian này sẽ thường xuyên tổ chức các hoạt động nghệ thuật, giao lưu, trình diễn cho du khách; đồng thời hỗ trợ sinh viên trường nhạc, trường nghệ thuật đến biểu diễn nhằm tạo môi trường nuôi dưỡng sáng tạo bền vững. Trung tâm BTDTCĐ Huế sẽ huy động xã hội hóa để có kinh phí, hình thành hệ sinh thái sáng tạo kết nối nhiều tổ chức và cá nhân.

Trong tương lai, Cơ Mật Viện hứa hẹn sẽ trở thành điểm hẹn văn hóa sống động, kết nối giáo dục, trải nghiệm và du lịch. Từ không gian từng giữ những bí mật triều chính, đây sẽ là nơi chia sẻ giá trị di sản, khơi gợi sáng tạo và bồi đắp bản sắc cho thế hệ trẻ. Sự chuyển mình ấy không chỉ giúp di tích “sống” mà còn góp phần định hình diện mạo mới cho đô thị di sản Huế trong tương lai.

Liên Minh