Có một quốc gia Nam Á âm thầm vượt mặt thế giới về xe điện

Sau một thập kỷ lái taxi chạy xăng với chi phí bảo trì, thuế xe đắt đỏ và giá nhiên liệu nhập khẩu ngày càng leo thang, anh Sabin Kumar Chettri, một tài xế ở thủ đô Kathmandu (Nepal), quyết định chuyển sang xe điện vào năm 2024.

"Công nghệ xe điện ngày càng tiên tiến, tôi muốn được trải nghiệm nên đã sớm từ bỏ chiếc xe uống xăng như nước để chuyển sang một phương tiện sạch", anh chia sẻ với DW.

Hiện tại, mỗi ngày anh chạy 130 km, thu 11.000 rupee Nepal (80 USD), nhưng chỉ tốn 500 rupee (3,6 USD) tiền sạc - rẻ hơn 15 lần so với xe xăng. Một số hãng còn miễn phí bảo dưỡng tới 160.000 km, giúp các tài xế như anh Chettri tiết kiệm đáng kể.

Anh Chettri chính là một trong những người tiên phong trong làn sóng điện hóa đang thay đổi hoàn toàn bộ mặt giao thông tại Nepal.

"Thiên đường xe điện" mới nổi

Cách đây chỉ 5 năm, đường phố chật hẹp ở Kathmandu, vốn dành cho người đi bộ và xe kéo, ngột ngạt bởi khói bụi, còi xe và dòng phương tiện động cơ dày đặc. Nhưng giờ đây, khung cảnh đang dần thay đổi. Xe điện lướt qua êm ái, các phòng trưng bày luôn tấp nập khách, và trạm sạc mọc lên dọc các tuyến cao tốc, kèm cả quán cà phê cho tài xế nghỉ chân.

Nepal - quốc gia nhỏ bé nằm trên dãy Himalaya - đang chứng kiến một cuộc chuyển đổi ngoạn mục sang xe điện.

Trong năm qua, xe điện chiếm 76% tổng số xe chở khách và một nửa số xe thương mại hạng nhẹ được bán ra ở Nepal. 5 năm trước, con số này gần như bằng không, theo NYT.

Thị phần xe điện của Nepal hiện nằm trong nhóm cao nhất thế giới, chỉ sau Na Uy, Singapore và Ethiopia, và vượt xa mức trung bình toàn cầu là 20% vào năm 2024.

Biểu đồ cho thấy Nepal đã nhanh chóng vượt qua nhiều nước trong khu vực về tốc độ chuyển đổi sang xe điện. Biểu đồ: NYT.

Thành công này đến từ chiến lược quyết liệt của chính phủ Nepal nhằm tận dụng lợi thế thủy điện dồi dào, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch nhập khẩu và cải thiện chất lượng không khí.

Theo Ngân hàng Thế giới, ô nhiễm không khí khiến khoảng 26.000 người tử vong mỗi năm tại Nepal, trở thành một cuộc khủng hoảng y tế công cộng nghiêm trọng. Do đó, xe điện đang đóng vai trò then chốt giúp quốc gia này dần thoát khỏi danh sách những nước ô nhiễm nhất thế giới.

"Xe điện không gây ô nhiễm và rất yên tĩnh. Khách hàng giờ đây có ý thức môi trường hơn, đồng thời muốn tiết kiệm chi phí xăng dầu và bảo dưỡng", ông Suman Maharjan, một đại lý EV tại Kathmandu, cho biết. Ông tiết lộ đã bán 125 xe chỉ trong 6 tháng và đang có thêm 250 đơn đặt hàng.

Bên cạnh đó, Trung Quốc - nhà sản xuất EV hàng đầu thế giới - cũng góp phần thúc đẩy xu hướng khi xe điện giá rẻ ồ ạt đổ vào Nepal.

"Đối với chúng tôi, EV là lợi thế cạnh tranh", ông Mahesh Bhattarai, Tổng cục trưởng Hải quan Nepal, nhận định. Trong khi Mỹ và châu Âu siết xe điện Trung Quốc để bảo vệ sản xuất nội địa, Nepal chọn mở cửa.

Chính sách cởi mở này được xem là hình mẫu cho các nước đang phát triển muốn tăng trưởng mà không "trả giá" bằng ô nhiễm như các nước giàu đã trải qua, theo NYT.

"Chúng tôi muốn đảm bảo rằng tăng trưởng tại các thị trường mới nổi không lặp lại sai lầm của các nước phát triển", ông Rob de Jong, chuyên gia của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc, nhấn mạnh.

Chính phủ Nepal đặt mục tiêu đến năm 2030, 90% ôtô cá nhân và 60% xe công cộng bán ra mỗi năm là xe điện - một trong những chỉ tiêu tham vọng nhất khu vực.

"Để đạt mục tiêu này, chúng tôi đang giảm thuế và đầu tư toàn diện vào hệ sinh thái EV, từ hạ tầng đến tận dụng nguồn thủy điện sạch và ổn định của Nepal", ông Suresh Shrestha, Giám đốc Trung tâm Kiểm định xe thuộc Bộ Giao thông và Hạ tầng Vật chất Nepal, nhấn mạnh.

Phép màu đến từ đâu?

Sự bùng nổ xe điện tại Nepal không phải là may mắn, mà là kết quả của một chiến lược chính sách được hoạch định kỹ lưỡng và táo bạo. Ở một quốc gia có thu nhập bình quân đầu người chỉ khoảng 1.400 USD/năm, xe điện từng là một lựa chọn quá xa xỉ.

Để phá vỡ rào cản này, tháng 7/2021, chính phủ Nepal đã mạnh tay cắt giảm thuế nhập khẩu và thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xe điện - chính sách được xem là "viên đạn bạc" khai thông thị trường. Trong khi xe xăng phải chịu mức thuế lên tới 180%, xe điện chỉ bị đánh thuế tối đa 40%. Nhờ đó, nhiều mẫu xe điện thậm chí còn rẻ hơn bản chạy xăng cùng loại.

Đường phố chật kín xe cộ tại thủ đô Kathmandu (Nepal). Ảnh: The Independent.

Tuy nhiên, cú hích thực sự đến từ một bài học đắt giá về an ninh năng lượng. Năm 2015, căng thẳng biên giới với Ấn Độ khiến Nepal gần như bị cắt hoàn toàn nguồn cung xăng dầu - mặt hàng mà nước này phụ thuộc gần như tuyệt đối vào nước láng giềng.

Khủng hoảng năng lượng buộc chính phủ Nepal chuyển hướng sang khai thác "mỏ vàng" sẵn có là thủy điện. Với hàng loạt dòng sông bắt nguồn từ dãy Himalaya, quốc gia này đẩy mạnh đầu tư xây dựng hệ thống điện quốc gia, chấm dứt tình trạng cắt điện luân phiên, đảm bảo nguồn cung điện sạch, rẻ và ổn định cho gần như toàn bộ dân số.

Khi đã có điện, điện hóa giao thông trở thành bước đi tất yếu. Cơ quan Điện lực Nepal (NEA) nhanh chóng vào cuộc. “Lúc đầu, ai cũng hoài nghi”, ông Kul Man Ghising, cựu giám đốc NEA, nhớ lại. Nhưng NEA đã chủ động xây dựng 62 trạm sạc tại các điểm chiến lược.

Bên cạnh đó, chính phủ còn miễn thuế nhập khẩu linh kiện sạc, tặng miễn phí máy biến áp - bộ phận đắt đỏ nhất trong hệ thống. Giá điện sạc cũng được trợ giá, khiến chi phí vận hành xe điện rẻ gấp 15 lần so với xe xăng.

Kết quả là một hệ sinh thái EV hoàn chỉnh đã hình thành: xe rẻ, vận hành siêu tiết kiệm, hạ tầng sạc ngày càng phủ rộng. Hiện Nepal đã có khoảng 1.200 trạm sạc thương mại và hàng nghìn trạm sạc hộ gia đình.

Vẫn còn nhiều bài toán cần giải

Dù bùng nổ nhanh, công nghệ EV vẫn còn mới mẻ với Nepal. Mối lo ngại hàng đầu là tính bền vững của chính sách.

Gần đây, chính phủ bắt đầu tăng nhẹ thuế đối với xe điện, trong khi ngân hàng trung ương Nepal siết chặt các khoản vay mua xe. "Họ đang đi đúng hướng, nhưng vấn đề là chính sách lâu dài. Tính ổn định luôn là một dấu hỏi", ông Rajan Babu Shrestha, một đại lý xe điện, lo ngại.

Hệ sinh thái xe điện của Nepal vẫn còn nhiều lỗ hổng. Quốc gia này chưa có chiến lược thu gom và tái chế pin đã qua sử dụng. Thiếu hụt kỹ thuật viên lành nghề, cùng việc chưa có cơ quan độc lập kiểm định chất lượng và an toàn xe nhập khẩu, càng khiến rủi ro gia tăng, nhất là khi các thương hiệu xe ít tên tuổi từ Trung Quốc ồ ạt đổ vào thị trường.

2 năm qua, Sajha Yatayat - công ty xe buýt do nhà nước Nepal nắm phần lớn cổ phần - đã vận hành 41 chiếc xe buýt điện. Ảnh: NYT.

Quan trọng hơn, cuộc chuyển dịch sang xe điện vẫn chủ yếu diễn ra ở ôtô cá nhân, trong khi phần lớn người Nepal di chuyển bằng xe máy và xe buýt công cộng. Do đó, để thực sự làm sạch không khí, cần chuyển đổi toàn diện hệ thống giao thông công cộng.

Công ty xe buýt nhà nước Sajha Yatayat, với gói hỗ trợ trị giá 22 triệu USD của chính phủ, đã đưa vào vận hành 41 xe buýt điện. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, con số cần thiết để tạo ra một mạng lưới đủ hấp dẫn nhằm thay thế xe cá nhân là khoảng 800 xe. Trung Quốc cũng đã đề xuất viện trợ thêm 100 xe buýt điện cho Nepal, dù chưa rõ động cơ đằng sau là gì.

Đáng nói, rào cản lớn nhất hiện nay là sự trì trệ trong việc thành lập một cơ quan giao thông vùng có đủ thẩm quyền để quy hoạch và ưu tiên không gian cho xe buýt điện. Tuy vậy, tiềm năng vẫn còn rất lớn. "Thung lũng Kathmandu chỉ chực chờ ai đó vặn chìa khóa", ông Kanak Mani Dixit, cựu Chủ tịch Sajha, nói.

Cẩm Tú