'Có nơi đóng dấu mật không phải để bảo vệ lợi ích quốc gia'

Thảo luận tại Quốc hội về dự án Luật Bảo vệ bí mật Nhà nước (sửa đổi) vào chiều 7.11, các đại biểu quốc hội cho rằng việc lạm dụng đóng dấu “mật” đang trở thành rào cản lớn đối với minh bạch thông tin, gây lãng phí nguồn lực.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho biết: có nơi việc đóng dấu mật đã trở thành phản xạ hành chính.

“Cứ tài liệu liên quan đến công tác cán bộ, tài liệu trong quá trình soạn thảo đều là mật. Các tài liệu nội bộ không đóng dấu mật nhưng vẫn phải quản lý sử dụng như tài liệu mật. Thậm chí, có những nội dung đã được báo chí đưa tin rộng rãi nhưng vẫn tiếp tục được đóng dấu mật”, ông Hòa nói.

Đại biểu Nguyễn Phương Thủy (Hà Nội) cũng nêu rằng hiện nay không thống kê được số lượng văn bản mật, vì số lượng quá lớn và phân tán.

“Nhưng điều chắc chắn là có không ít tài liệu đang bị mật hóa vượt mức yêu cầu thực tế và chính sự dư thừa bí mật ấy lại đang vô tình gây ra lãng phí cho quản trị công, cho minh bạch quốc gia và cho quyền tiếp cận thông tin của người dân”, bà Thủy nói.

Bà Thủy phân tích thêm, có trường hợp cơ quan tổ chức đóng dấu mật không phải để bảo vệ lợi ích quốc gia mà để an toàn cho người ký, để tránh bị chất vấn, tránh phải giải trình hoặc thậm chí để che giấu thông tin sai phạm.

“Hiện tượng này đang tạo ra gánh nặng không nhỏ trong quản lý nhà nước. Bởi, người được giao lưu trữ, in ấn, chuyển giao, bảo quản hay tiêu hủy tài liệu phải tuân thủ hàng loạt các quy định nghiêm ngặt, rất tốn thời gian và công sức”, bà Thủy nêu.

Đại biểu Nguyễn Phương Thủy (Hà Nội)

Theo nữ đại biểu, trong hoạt động giám sát, giải trình, tiếp cận thông tin phục vụ công tác xây dựng pháp luật của Quốc hội, không ít lần đại biểu quốc hội gặp tình huống tài liệu mật không thực sự có nội dung mật, nhưng lại không thể tiếp cận, không thể viện dẫn công khai vì chưa được chính thức giải mật.

“Có nội dung luật yêu cầu Quốc hội thảo luận công khai như các nội dung liên quan đến dự toán, quyết toán ngân sách nhà nước hằng năm; nhưng số liệu, tài liệu cung cấp cho các đại biểu quốc hội lại được đóng dấu mật. Điều này đi ngược với tinh thần minh bạch, công khai và thực hiện trách nhiệm giải trình trong hoạt động công vụ”, bà Thủy nói.

Theo đại biểu Thủy, có 3 nhóm nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng trên: Thứ nhất, quy định của pháp luật còn rộng và chưa đủ rõ. Trong đó, Điều 7 của dự thảo luật quy định phạm vi bí mật nhà nước là giới hạn thông tin quan trọng chưa công khai nếu bị lộ, bị mất có thể gây nguy hại đến lợi ích quốc gia dân tộc.

“Đây là tiêu chí cốt lõi rất đúng về mặt nguyên tắc, nhưng khi áp dụng, nhiều cơ quan có xu hướng chọn phương án mật cho chắc, vì không có tiêu chí định lượng, không có hướng dẫn cụ thể để phân biệt đâu là bí mật cần bảo vệ, đâu là thông tin cần công khai, đến mức nào thì được coi là có thể gây nguy hại”, bà Thủy nêu.

Nhóm nguyên nhân thứ hai, thiếu chế tài xử lý hành vi lạm dụng. Luật hiện hành chưa có quy định rõ hậu quả pháp lý đối với trường hợp cố ý đóng dấu mật không đúng quy định, hay sử dụng hình thức văn bản mật để che giấu thông tin, né tránh giải trình. Khi đóng dấu mật sai không bị xử lý, thì hành vi lạm dụng sẽ tiếp tục tồn tại.

Nhóm nguyên nhân thứ ba, vẫn còn khoảng trống pháp lý đối với tài liệu lưu hành nội bộ. Hiện nay, rất nhiều cơ quan đang sử dụng khái niệm hành chính mềm là “các tài liệu nội bộ” nhưng hiện chưa có quy định pháp lý điều chỉnh nhóm tài liệu này.

Theo bà Thủy, vì thiếu khung pháp lý nên cán bộ công chức hết sức e ngại, không dám cung cấp thông tin cho các bên có liên quan, không dám đưa dữ liệu lên nền tảng số, không dám ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào phân tích văn bản, sợ rủi ro lộ lọt thông tin. Chính sự thiếu rõ ràng đã vô tình trở thành rào cản với chuyển đổi số và cải cách hành chính.

Đại biểu Nguyễn Phương Thủy đề nghị bổ sung quy định về nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu, người quyết định độ mật phải chịu trách nhiệm giải trình trong trường hợp lạm dụng, phải có chế tài xử lý rõ ràng, góp phần thiết lập văn hóa minh bạch trong hoạt động công vụ.

Lam Thanh