Cơ quan điều tra bồi thường oan là 'xứng đáng hơn cả'

LTS: Xung quanh vụ bà Nguyễn Hồng Ngọc Anh bị oan, các cơ quan tố tụng trung ương và Cục Bồi thường Nhà nước (Bộ Tư pháp) cùng các cơ quan tố tụng TP Tuy Hòa, Phú Yên có quan điểm khác nhau trong việc xác định cơ quan phải bồi thường oan. Để rộng đường dư luận, Pháp Luật TP.HCM tiếp tục giới thiệu bài viết của PGS-TS Đỗ Văn Đại, Trưởng khoa Luật dân sự, ĐH Luật TP.HCM, về vấn đề này.

Đối với người bị thiệt hại (người bị kết án oan, ở đây là bà Nguyễn Hồng Ngọc Anh trong vụ oan ở TP Tuy Hòa, Phú Yên), các cơ quan tố tụng đều có thể là cơ quan phải giải quyết bồi thường oan, gồm cả việc phải xin lỗi và cải chính công khai.

Cả ba cơ quan đều xâm hại lợi ích người bị oan

Trước hết, cơ quan điều tra (CQĐT) Công an TP Tuy Hòa, Phú Yên đã từng khởi tố, đề nghị truy tố bà Anh nên đã xâm phạm tới quyền, lợi ích của bà. VKSND TP Tuy Hòa cũng từng truy tố bà Anh, TAND cùng cấp cũng từng tuyên bà Anh có tội nên cả hai cơ quan này cũng đều đã xâm phạm tới quyền, lợi ích của bà này.

Lý tưởng là cả ba cơ quan này cùng chịu trách nhiệm trước bà Anh. Tuy nhiên, Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (TNBTNN) hiện nay quy định theo hướng chỉ có một cơ quan giải quyết bồi thường nên cần phải xác định cụ thể.

Luật TNBTNN có ba điều luật là Điều 34, Điều 35 và Điều 36 xác định lần lượt CQĐT, VKS và tòa án là các cơ quan giải quyết bồi thường. Các điều luật này liệt kê những trường hợp theo đó một trong ba cơ quan vừa nêu được xác định là cơ quan chịu giải quyết bồi thường. Tuy nhiên, theo tôi vụ việc ở TP Tuy Hòa rất khó xác định thuộc trường hợp nào trong những trường hợp các điều luật trên.

Ở đây, cần khẳng định rằng danh sách những trường hợp mà theo đó một trong ba cơ quan được xác định phải giải quyết bồi thường không là danh sách “đóng cứng”.

Vậy trong ba cơ quan nói trên, cơ quan nào nên và “xứng đáng nhất” đứng ra nhận trách nhiệm giải quyết bồi thường cho bà Anh? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần tập trung vào tình tiết và trình tự tố tụng của vụ việc ở Tuy Hòa để phân tích.

Các cơ quan tố tụng ở Phú Yên và trung ương cùng Cục Bồi thường Nhà nước có quan điểm khác nhau trong việc xác định cơ quan phải bồi thường oan cho bà Nguyễn Hồng Ngọc Anh.

Cơ quan cuối cùng kết tội oan phải bồi thường

Ở đây, ngày 31-5-2019, CQĐT Công an TP Tuy Hòa đình chỉ điều tra bà Anh với lý do hết thời hạn điều tra vụ án mà không chứng minh được bị can thực hiện tội phạm. Như vậy, đây là thời điểm bà Anh chính thức được xác định là không phạm tội (trong khi trước đây đã có văn bản của CQĐT, của VKS hay của tòa án xác định bà Anh phạm tội).

Trước thời điểm Công an TP Tuy Hòa đình chỉ điều tra bà Anh vào năm 2019, thực tế CQĐT đã có nhiều văn bản khởi tố và đề nghị truy tố bà Anh, tức coi bà Anh là người phạm tội. Trong đó, văn bản cuối cùng CQĐT có nội dung kết tội bà Anh là Bản kết luận điều tra bổ sung số 13 đề nghị truy tố bà Anh (văn bản ngày 12-7-2018).

Sau đó, VKS đã ra Quyết định số 192 (ngày 17-8-2018) trưng cầu Phòng Kỹ thuật hình sự - Công an tỉnh Phú Yên giám định chữ viết của điều tra viên. Và đến ngày 23-8-2018, VKS ra quyết định tạm đình chỉ vụ án đối với bị can Anh (do chưa có kết quả trưng cầu giám định nhưng hết thời hạn truy tố).

Tiếp theo, ngày 5-4-2019, VKS ra quyết định phục hồi vụ án đối với bị can Anh và ra quyết định trả hồ sơ điều tra bổ sung. Đến ngày 31-5-2019, CQĐT ra quyết định đình chỉ điều tra vụ án hình sự đối với bà Anh.

Như vậy, sau khi có văn bản của CQĐT ngày 12-7-2018 khẳng định bà Anh phạm tội, VKS đã không còn (không có văn bản nào) xác định bà Anh là người phạm tội (mặc dù trước đó VKS từng truy tố, tức coi bà Anh là người phạm tội).

Tương tự, đối với tòa án, sau Bản kết luận điều tra bổ sung số 13 đề nghị truy tố bà Anh, TAND TP Tuy Hòa đã không còn văn bản nào xác định bà Anh phạm tội (mặc dù trước đó đã có lần tòa tuyên án kết tội bà Anh nhưng bản án đó đã bị hủy nên không còn giá trị).

Tất cả điều đó cho thấy văn bản cuối cùng kết tội oan bà Anh là văn bản của CQĐT và đó là Bản kết luận điều tra bổ sung số 13. Do đó, CQĐT nên là cơ quan đứng ra giải quyết bồi thường vì là cơ quan cuối cùng vẫn xác định bà Anh có hành vi phạm tội và quan điểm này không được cơ quan khác đồng ý. Nói cách khác, ở thời điểm đình chỉ vụ án đối với bà Anh, chỉ còn CQĐT xác định bà Anh có hành vi phạm tội nên CQĐT “xứng đáng hơn cả” trong việc đứng ra nhận trách nhiệm giải quyết bồi thường cho bà Anh.

Về căn nguyên dẫn tới sai phạm trong vụ việc này, mấu chốt vấn đề là điều tra viên Nguyễn Việt Cường làm sai lệch hồ sơ vụ án dẫn đến việc khởi tố oan. Từ sai trái của điều tra viên (người của CQĐT) nên VKS đã có lần truy tố và tòa án đã có lần kết tội bà Anh.

Tóm lại, sẽ là hợp lý (vì luật cho phép) và hợp tình (do căn nguyên đến từ người của CQĐT) nếu xác định CQĐT là cơ quan giải quyết bồi thường oan.

PGS-TS ĐỖ VĂN ĐẠI