'Con bài tẩy' của Ukraine trong giao kèo đổi khoáng sản lấy viện trợ Mỹ

Truyền thông phương Tây ngày 26/2 cho biết, các quan chức Ukraine và Mỹ đã thống nhất bộ khung cho thỏa thuận về khoáng sản. Khung thỏa thuận quy định Mỹ và Ukraine sẽ cùng khai thác nguồn khoáng sản tại Ukraine, doanh thu sẽ được chuyển vào một quỹ hoàn toàn mới do Ukraine và Mỹ thành lập mang tên “Quỹ tái thiết đầu tư”. Ukraine và Mỹ cùng quản lý quỹ nhưng Washington sẽ có thẩm quyền ra quyết định theo luật riêng của mình. Tuy vậy, thỏa thuận không bao gồm các đảm bảo an ninh từ Mỹ, New York Times đưa tin.

Một mỏ khoáng sản của Ukraine. Ảnh: Getty

Tại sao Mỹ cần nguồn khoáng sản từ Ukraine?

Mỹ và Liên minh châu Âu đang tích cực triển khai các công nghệ hiện đại trong nhiều lĩnh vực như lưu trữ năng lượng, vận tải, sản xuất điện và hàng không vũ trụ... Pin, tấm pin mặt trời, lò phản ứng hạt nhân, vệ tinh – tất cả những thứ này đều cần nguyên liệu thô có đặc tính riêng biệt. Chúng bao gồm uranium, liti, titan, than chì và các khoáng chất khác. Một số chất này trong số này nằm trong danh mục đất hiếm vì chúng có trong quặng với số lượng nhỏ và việc khai thác đòi hỏi các phương pháp phức tạp, tốn kém, có thể gây hại cho môi trường.

Trung Quốc đã nổi lên như một quốc gia đi đầu trong vài thập kỷ qua về khai thác và chế biến đất hiếm

"Trung Quốc khai thác nguyên liệu thô quan trọng không chỉ trong biên giới của họ mà còn ở nhiều nước khác trên thế giới. Đây là quốc gia lớn trên toàn cầu về chế biến đất hiếm, chiếm tới 90% thị phần ", Roman Opimakh, cựu giám đốc Cơ quan Địa chất và Đất nền Nhà nước Ukraine đánh giá.

Ông Roman Opimakh giải thích rằng, Trung Quốc dẫn đầu trong việc khai thác và chế biến các nguyên liệu thô quan trọng, trong khi Mỹ và Liên minh châu Âu là những nơi nhập khẩu các sản phẩm này, do đó trở nên phụ thuộc vào Trung Quốc.

Trong một cuộc phỏng vấn với RBC-Ukraine, Yehor Perelyhin, cựu giám đốc của Công ty Hóa chất và khai khoáng Ukraine (UMCC) đã đưa ra một ví dụ về vị thế của Trung Quốc.

Trung Quốc khai thác hơn 1/3 lượng khoáng sản chứa titan của thế giới và sản xuất gần 70% khối lượng bọt biển titan toàn cầu. Đồng thời, nước này cũng chiếm một nửa công suất chế biến nguyên liệu thô chứa titan thành bột màu chứa titan dioxide của thế giới", Yehor Perelyhin cho biết. Trái lại, Mỹ là nước nhập khẩu 100% bọt biển titan, một loại vật liệu thiết yếu cho các chương trình không gian và lĩnh vực quân sự. Để giảm bớt sự phụ thuộc này, ông Roman Opimakh cho rằng phương Tây rất quan tâm đến việc giành lại vị thế của mình trên thị trường khoáng sản.

"Mục tiêu của Mỹ, cũng như hầu hết các nước Tây Âu, là đảm bảo chuỗi cung ứng nguyên liệu thô quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh và sử dụng các công nghệ hiện đại khác", ông Yehor Perelyhin nhấn mạnh.

“Con bài tẩy” của Ukraine

Theo một số nhà phân tích, Ukraine sẽ có lợi ích trong việc khai thác những mỏ khoáng sản quan trọng khi hợp tác với Mỹ.

"Ukraine hoàn toàn quan tâm đến việc phát triển các mỏ khoáng sản này và rất quan tâm đến việc khai thác cũng như chế biến thành phẩm. Nếu có thể khai thác ngay lập tức và bắt đầu quy trình sản xuất, bán thành phẩm, tiềm năng kinh tế của Ukraine sẽ được tăng cường đáng kể”, ông Roman Opimakh cho biết.

Cựu giám đốc UMCC Yehor Perelyhin nhấn mạnh rằng, dù có nguồn tài nguyên khoáng sản dồi dào nhưng Ukraine thiếu công nghệ, vốn và thị trường để bán thành phẩm. Trong khi đó, Mỹ là một thị trường lớn, lại có vốn và công nghệ hiện đại - đều là những yếu tố Ukraine cần để khai thác, chế biến các loại khoáng sản này.

"Nếu Ukraine thiết lập các ưu tiên và xác định được các điểm mạnh, đồng thời tạo ra đủ lợi thế cạnh tranh để tái công nghiệp hóa, chúng ta có thể tạo ra thành công thực sự", ông Yehor Perelyhin nói thêm.

Hiện Ukraine chưa thảo luận chuyên sâu về cách thức khai thác khoáng sản với chính quyền ông Trump, nhưng việc tận dụng các nguồn tài nguyên đó là mục tiêu dài hạn của Kiev.

Ngoài việc phát triển kinh tế, Ukraine muốn có sự ủng hộ của chính quyền Tổng thống Trump trong cuộc chiến, đồng thời đặt ra điều khoản cho một nền hòa bình cuối cùng với Nga.

"Cơ sở địa chất của chúng tôi có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú tương tự như Canada và Nam Phi. Ukraine rất quan tâm đến đầu tư, nhưng trọng tâm chính vẫn là chấm dứt xung đột", ông Vyzhva, nhà địa chất học người Ukraine nhấn mạnh.

Rào cản đối với thỏa thuận Mỹ-Ukraine

Khi Tổng thống Zelensky đưa ra ý tưởng giao dịch tài nguyên thiên nhiên để đổi lấy sự hỗ trợ quân sự vào mùa thu năm 2024, ông đã nói với Quốc hội Ukraine rằng tài nguyên khoáng sản của Ukraine này trị giá "hàng nghìn tỷ USD”. Ông cho rằng, khoản lợi nhuận khổng lồ đó sẽ rơi vào tay Nga hoặc Ukraine và các đối tác ủng hộ tùy thuộc vào bên nào giành chiến thắng trong cuộc chiến.

Các nguồn tài nguyên này rất có giá trị nhưng các chuyên gia cho rằng ông Zelensky đã đưa ra đánh giá “phóng đại”. Doanh thu của chính phủ Ukraine năm ngoái từ việc khai thác tài nguyên thiên nhiên là 1,1 tỷ USD, ít hơn nhiều so với số tiền trị giá hàng trăm tỷ USD mà Tổng thống Trump mong muốn tìm kiếm từ thỏa thuận này. Chưa kể nhiều chính sách của Ukraine có từ thời Liên Xô đã hạn chế quá trình đầu tư của nước ngoài khi một số loại khoáng sản được phân loại là “bí mật quốc gia”, một tờ báo kinh doanh của Ukraine đưa tin.

Ukraine có một mỏ lithium và một số mỏ đất hiếm nằm trên lãnh thổ hiện do Nga chiếm đóng. Một số mỏ khí đốt tự nhiên của nước này ngoài khơi ở Biển Đen không thể tiếp cận được do giao tranh tiếp diễn. Nhiều giàn khoan đã trở thành nơi tranh chấp tranh chấp của cả lực lượng Nga lẫn Ukraine.

Trước khi xung đột nổ ra tại miền đông Ukraine vào năm 2014, Ukraine đã ký hợp đồng với các công ty Chevron và Shell để thăm dò khí đá phiến mặc dù việc khai thác không khả thi về mặt kinh tế. Dự án của Shell đã kết thúc sau khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt, còn dự án của Chevron đã bị hủy bỏ vì những thách thức về địa chất.

Hồng Anh/VOV.VN (tổng hợp) Theo New York Times, RBC-Ukraine