Con đường nào cho phim độc lập?

1."Quán Kỳ Nam" đưa người xem trở về Sài gòn của thập niên 80 xưa cũ, xoay quanh cuộc sống nơi một khu tập thể nhỏ. Mỗi nhân vật một thân phận, một hoàn cảnh nhưng nổi lên trên bề mặt bình lặng đó, phim tập trung khai thác mối quan hệ ý nhị giữa hai con người: Cô Kỳ Nam chủ một quán ăn nhỏ và Khang - chàng dịch giả trẻ mới chuyển vào.

Phim "Quán Kỳ Nam" được giới chuyên môn đánh giá cao.

Kỳ Nam là một góa phụ, sống khiêm nhường, trầm lặng nhưng nhan sắc đằm thắm và khí chất thanh lịch vẫn khiến cô nổi bật giữa những cư dân lao động của khu cư xá. Khang trẻ trung, lãng tử, tuy có gia thế nổi bật nhưng anh được yêu mến vì phong thái đĩnh đạc, tử tế và lòng tốt trong sáng. Kỳ Nam yêu thích cuốn "Hoàng tử bé", còn Khang lại đang chọn dịch cuốn sách này, cả hai đều biết tiếng Pháp và đam mê văn học. Những điểm chung nho nhỏ khiến hai con người tò mò về nhau dẫu quan hệ vẫn chỉ dừng lại ở lời thăm hỏi xã giao bình thường.

Bởi một sự cố nhỏ, Khang quyết định phụ bếp cô Kỳ Nam, nhờ đó anh quen cậu bé con lai tên Su. Ba con người ba thân phận, ba hoàn cảnh, ba nỗi niềm riêng dần thân thiết, gắn bó. Họ cùng nương tựa vào nhau đi qua những buồn, vui, xáo động của thời cuộc. Cùng với thời gian, tình ý gieo vào lòng Kỳ Nam và Khang, nhưng họ cẩn thận đè nén lại bởi định kiến từ người xung quanh lẫn hoàn cảnh thời đại. Tình yêu trong phim lặng thầm nhưng tha thiết. Phim hay ở chỗ chẳng cần nhiều lời ta vẫn thấy tình yêu rung động trong từng khoảnh khắc.

Bên cạnh câu chuyện tình yêu, Quán Kỳ Nam còn ấm áp dung dị tình người. Phim đưa khán giả trở về những ngày xưa, thời chưa có điện thoại, chưa có internet, 5G, người ta sống và yêu, giao đãi với nhau theo một cách thật khác. Cuộc sống tập thể có người này người kia nhưng tính thiện lành, lòng tốt và tình láng giềng vẫn nồng đượm, bền chặt.

"Quán Kỳ Nam" tinh tế, kỹ lưỡng trong từng chi tiết, từng đạo cụ Nó mang cái đẹp đầy chất thơ nhưng cũng rất đời của một thời xa xưa. Ở đó, điểm kết nối trong đời sống bộn bề ấy là âm nhạc, những bài hát cũ, là thơ Bùi Giáng và câu chuyện "Hoàng tử bé"… Đẹp và buồn. Những lát cắt chiều sâu số phận của con người đã trải qua biến đổi thời cuộc, tinh tế, không lời, ẩn chứa qua đôi mắt của cô chủ quán Kỳ Nam, qua gương mặt và nụ cười của ông Hạo, qua cách xử lý mối quan hệ giữa các nhân vật trong một cộng đồng bé nhỏ là khu cư xá chật chội, rất khéo mà cũng rất thật.

Phim đoạt nhiều giải thưởng quốc tế trước khi chiếu ở Việt Nam.

2.Trở lại sau "Song Lang", đạo diễn Leon Lê mang tới "Quán Kỳ Nam", bộ phim được anh ấp ủ trong 7 năm và sản xuất trong gần 3 năm. Phim còn được bảo chứng bởi sự trở lại ấn tượng của Liên Bỉnh Phát trong vai Khang, Đỗ Thị Hải Yến trong vai Kỳ Nam. Bên cạnh đó, "Quán Kỳ Nam" cũng được đánh giá cao về chuyên môn khi đạt nhiều giải thưởng điện ảnh quốc tế. Trước khi công chiếu ở Việt Nam, "Quán Kỳ Nam" đã có hành trình quốc tế ấn tượng, góp mặt tại hàng loạt liên hoan phim lớn như Toronto, Busan, Bangkok, Hawaii và San Diego. Bộ phim liên tục nhận được phản hồi tích cực, được khen ngợi vì cảm xúc tinh tế, hình ảnh trau chuốt và cách kể chuyện mang dấu ấn riêng của điện ảnh Việt Nam.

Dịch giả Trần Tiễn Cao Đăng viết: ""Quán Kỳ Nam" không phải là kiệt tác, nhưng là bộ phim hay, thiện lương, đáng xem, cần phải có: một góc nhìn đẹp, chân thực, đầy nhân văn, đầy thi tính của người Việt Nam, về Việt Nam. Nhưng, cố nhiên, nó không phải chỉ nói về người Việt trong thập niên 1980, không phải chỉ nói về người Việt. Nó nói về con người, và dành cho con người ở bất cứ đâu trên thế giới nếu họ xem với tâm trí đủ mở...."

3."Quán Kỳ Nam" quay bằng phim nhựa 35 mm, gây ấn tượng bởi những khung hình giàu mỹ cảm, ánh sáng nhuốm màu hoài cổ và bối cảnh tái hiện Sài Gòn thời hậu thống nhất đầy chân thực. Đó là nét khác biệt nổi bật trong thị trường vốn tràn ngập phim thương mại gần đây. Với những thành tích ấn tượng trên trường quốc tế, "Quán Kỳ Nam" được kỳ vọng chinh phục những người yêu phim Việt. Tuy nhiên, ngay trong tuần đầu công chiếu tại Việt Nam, ê-kíp làm phim "Quán Kỳ Nam" phải đối mặt với hiện thực trái ngược kỳ vọng. Phim ít được quan tâm, ra rạp với suất chiếu nhỏ giọt, doanh thu chỉ đạt trên 2 tỷ đồng. Doanh thu này được đánh giá là khiêm tốn so với chất lượng của phim.

Nhiều ý kiến cho rằng, lý do là bởi "Quán Kỳ Nam" chưa được truyền thông tốt và bị xếp suất chiếu ở những khung giờ không thuận lợi cho người xem nói chung. Tuy nhiên, các rạp đều khẳng định là không chèn ép suất chiếu mà họ xếp lịch từ chính nhu cầu của khán giả. Đại diện CGV Việt Nam bày tỏ mong muốn tác phẩm đặc sắc và giàu giá trị nghệ thuật như "Quán Kỳ Nam" nhận được nhiều sự ủng hộ của khán giả để phim có doanh thu tốt hơn, tạo động lực cho những nhà làm phim.

Hiện tượng doanh thu của "Quán Kỳ Nam" cho thấy các tác phẩm mang giá trị nghệ thuật cao vẫn khó tiếp cận khán giả ở Việt Nam. Thực tế, chuyện này không lạ. Trước đó "Bên trong vỏ kén vàng" của Phạm Thiên Ân, "Muôn vị nhân gian" của Trần Anh Hùng, "Cu li không bao giờ khóc" của Phạm Ngọc Lân; "Tro tàn rực rỡ" của Bùi Thạc Chuyên; "Mưa trên cánh bướm" của Dương Diệu Linh…. đều là những phim thắng giải quốc tế tại Liên hoan phim lớn như Cannes, Berlin nhưng có số phận khá hẩm hiu ở quê nhà.

Tuy nhiên, "Quán Kỳ Nam" là bộ phim đầu tiên được cộng đồng, những người yêu điện ảnh lên tiếng "giải cứu". Nhiều cây viết đã lên tiếng review phim để kêu gọi mọi người đến rạp bởi đó là bộ phim thực sự chỉn chu, có giá trị. Nó được làm bằng tình yêu và tâm huyết của đạo diễn cho điện ảnh. Và chắc chắn, đứa con tinh thần nào cũng mong chờ nhận được sự đón nhận, chia sẻ của khán giả quê nhà.

Ở Việt Nam, việc doanh thu phim không hoàn toàn phụ thuộc vào chất lượng. NSƯT Bùi Trung Hải từng chia sẻ rằng, để phim Việt Nam ở giai đoạn này có doanh thu tốt còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như chiến dịch truyền thông trên báo chí, mạng xã hội, số suất chiếu, giờ chiếu… Ông cũng nhấn mạnh, đời sống điện ảnh Việt cần nhiều dòng phim, sự đa dạng về phong cách để cho nền điện ảnh có cơ hội phát triển.

Đạo diễn Phạm Ngọc Lân chia sẻ, dù phim của anh mang đi chiếu ở các liên hoan phim trên thế giới, dành nhiều giải thưởng danh giá, nhưng mong muốn của các đạo diễn là những bộ phim của họ được chiếu và đón nhận trên chính quê hương mình. Vì thế, rất cần một cơ chế, một con đường để cho dòng phim độc lập tồn tại. Các tác phẩm độc lập cần sự hỗ trợ truyền thông, rạp chiếu để tồn tại bởi một nền điện ảnh phát triển cần sự đa dạng về tiếng nói, ngôn ngữ điện ảnh, và khán giả có quyền tiếp cận những tác phẩm phong phú, khác biệt.

Đạo diễn Leon Lê hẳn đã biết được cái ưu và nhược khi triển khai bộ phim dưới lăng kính nghệ thuật này, bởi trước đó, "Song Lang" (2018) cũng oanh tạc các lễ trao giải nhưng không bùng nổ tại phòng vé. Bảy năm sau, thị hiếu khán giả vẫn chưa có chỗ cho những bộ phim như vậy. Song, anh vẫn bền bỉ với nghệ thuật đặc biệt của mình, một thứ nghệ thuật không đặt nặng thương mại khiến một vài khán giả đùa rằng anh là một vị đạo diễn "underground". Anh chọn đánh đổi thành công thương mại vì sự đa dạng của điện ảnh, vì điện ảnh chân chính.

Anh nói: "Tôi có thể làm phim thương mại, nhưng tôi bị ám ảnh bởi những câu chuyện như "Quán Kỳ Nam". Mỗi khi một phim kinh dị ăn khách, rất nhiều người sẽ đổ xô vào làm phim ma, phim kinh dị tâm linh. Với dòng phim gia đình cũng vậy, một tác phẩm bán được vé, rất nhiều đạo diễn khác sẽ làm.... Tôi muốn chọn một lối đi riêng. Tôi kể câu chuyện theo cách của mình. Dù thế nào, vẫn phải có người dấn thân, có người đi tiên phong". Còn khán giả, sau nhiều năm, họ vẫn quen ăn những món ăn cũ, chưa thực sự cởi mở với cái mới.

Rõ ràng, dòng phim độc lập cần có một sân chơi riêng, có cơ chế khuyến khích trong phát hành để khán giả của dòng phim này có thêm cơ hội thưởng thức và ê kíp sáng tạo có động lực để tiếp tục cho ra đời những bộ phim nghệ thuật giàu cá tính, làm phong phú diện mạo của điện ảnh Việt.

Việt Linh