'Cơn khát' sầu riêng của Trung Quốc giúp nông dân ở Đông Nam Á đổi đời

Sầu riêng được phân loại và đóng gói tại một nhà máy ở tỉnh Chanthaburi, Thái Lan. Ảnh: Xinhua

Cơn bùng nổ kinh tế mới cho Malaysia

Cách đây 15 năm, trước khi thành lập công ty để bán loại trái cây nặng mùi nhất thế giới, Eric Chan là kỹ sư viết mã lập trình cho vệ tinh và robot được trả lương khá cao. Vì vậy, gia đình và bạn bè của Chan thấy khó hiểu khi anh quyết định thay đổi nghề nghiệp.

Khi Chan khởi nghiệp ở Malaysia, sầu riêng có giá còn rẻ và thường được bán trên đường phố, trong những chiếc xe tải. Sau đó, cơn sốt sầu riêng nhanh chóng lan rộng ở Trung Quốc.

Năm ngoái, giá trị xuất khẩu sầu riêng từ Đông Nam Á sang Trung Quốc là 6,7 tỉ đô la Mỹ, tăng gấp 12 lần so với 550 triệu đô la vào năm 2017. Theo dữ liệu của Liên hợp quốc, Trung Quốc mua gần như toàn bộ sầu riêng xuất khẩu của thế giới. Nước xuất khẩu sầu riêng lớn nhất cho đến nay là Thái Lan, Malaysia và Việt Nam.

Nhu cầu sầu riêng của đất nước đông dân thứ hai thế giới giúp nhiều nông dân và những người kinh doanh loại trái cây này ở Đông Nam Á đổi đời và trở thành triệu phú. Chan là một trong số đó. Bảy năm trước, Chan đã bán cổ phần kiểm soát ở một công ty chuyên sản xuất nhân sầu riêng cho bánh quy, kem và thậm chí cả pizza, với giá tương đương 4,5 triệu đô la Mỹ. Con số này gần 50 lần khoản đầu tư ban đầu của anh.

“Mọi người ai cũng kiếm được nhiều tiền. Họ nâng cấp nhà gỗ thành nhà gạch và có đủ khả năng để cho con cái đi du học”, Chan nói về những người nông dân trồng sầu riêng một thời sống trong nghèo khó ở Raub, một thị trấn cách Kuala Lumpur, thủ đô Malaysia 90 phút lái xe.

Sự gia tăng nhập khẩu sầu riêng của Trung Quốc là thước đo sức mạnh của người tiêu dùng của nước này trong nền kinh tế toàn cầu, dù theo các thước đo khác, nền kinh tế đại lục đang gặp khó khăn.

Khi đất nước 1,4 tỉ dân chuộng một mặt hàng nào đó toàn bộ khu vực châu Á sẽ được định hình lại để đáp ứng nhu cầu. Tại Việt Nam, báo chí đưa tin nông dân ở một số địa phương chặt bỏ cây cà phê, hồ tiêu, cao su để trồng sầu riêng trong năm qua. Diện tích vườn sầu riêng ở Thái Lan đã tăng gấp đôi trong thập niên gần đây. Ở Malaysia, rừng rậm trên những ngọn đồi ở gần thị trấn Raub đang bị san phẳng để nhường chỗ cho những trang trại sầu riêng phục vụ nhu cầu của Trung Quốc

“Tôi nghĩ sầu riêng sẽ tạo ra cơn bùng nổ kinh tế mới cho Malaysia”, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp Malaysia, Mohamad Sabu nói.

Tuy nhiên, cuộc chạy đua mở rộng diện tích trồng sâu riêng đang gây ra căng thẳng ở Malaysia. Tranh chấp đất đai nổ ra ở nhiều vườn sầu riêng. Một số vườn sầu riêng nằm ven đường được bảo vệ bằng các cuộn dây thép gai. “Kẻ trộm sầu riêng sẽ bị truy tố”, một tấm biển bên ngoài một vườn sầu riêng ở Raub cảnh báo, kèm theo hình vẽ còng tay.

Nông doanh thu hoạch sầu riêng ở thị trấn Raub, bang Pahang, Malaysia. Ảnh: Getty

Trung Quốc kiểm soát bán buôn sầu riêng ở Thái Lan

Trung Quốc không chỉ mua sầu riêng mà còn đẩy mạnh đầu tư vào mảng hậu cần và đóng gói sầu riêng ở Thái Lan. Theo Aat Pisanwanich, một chuyên gia Thái Lan về thương mại quốc tế của, các nhà đầu tư Trung Quốc hiện kiểm soát khoảng 70% hoạt động kinh doanh bán buôn và hoạt động hậu cần liên quan đến sầu riêng ở Thái Lan. Ông cảnh báo, các công ty bán buôn sầu riêng của Thái Lan có thể “biến mất trong tương lai gần”.

Sầu riêng đã trở thành một trong những loại đắt nhất hành tinh. Tùy thuộc vào giống, một quả sầu riêng có thể được bán với giá từ 10 đến hàng trăm đô la Mỹ.

Nhu cầu mạnh mẽ của Trung Quốc, vốn đã đẩy giá sầu riêng lên gấp 15 lần trong thập kỷ qua đã khiến người tiêu dùng Đông Nam Á hụt hẫng. Đối với họ, sầu riêng đang chuyển từ một loại trái cây dồi dào với giá cả phải chăng trở thành một mặt hàng xa xỉ dành cho xuất khẩu.

Sự gia tăng nhập khẩu của Trung Quốc đang định hình lại chuỗi cung ứng sầu riêng. Vận chuyển sầu riêng bằng xe tải đến các điểm kinh doanh trong khu vực như Kuala Lumpur, Singapore hoặc Bangkok là tương đối dễ dàng. Tuy nhiên, vận chuyển sầu riêng đến các thành phố lớn của Trung Quốc đến Quảng Châu, Bắc Kinh, đặc biệt là khi sầu riêng đã chín và có hương vị thơm ngon nhất có thể nguy hiểm. Mùi mạnh của loại trái cây có thể giống như mùi khí gas rò rỉ.

Một trong những ví dụ về các trường hợp khẩn cấp do sầu riêng gây ra là vào năm 2019, khi một máy bay chở khách Boeing 767 cất cánh từ Vancouver, tỉnh British Columbia (Canada) với một lô hàng sầu riêng trong khoang bụng. Phi hành đoàn nhận thấy mùi lạ nồng nặc tỏa ra khắp máy bay ngay sau khi cất cánh. Lo sợ máy bay gặp sự cố, các phi công đeo mặt nạ dưỡng khí và yêu cầu kiểm soát viên không lưu cho phép họ hạ cánh khẩn cấp. Sau khi máy bay hạ cánh, phi hành đoán mới phát hiện sầu riêng chính là thủ phạm gây ra mùi nồng khó chịu.

Đông lạnh sầu riêng xuất khẩu để giảm mùi

Malaysia đã cố gắng giải quyết vấn đề mùi nặng bằng cách đông lạnh sầu riêng khi vận chuyển. Một trong những người tiên phong trong lĩnh vực này là Anna Teo, một cựu tiếp viên hàng không ở Malayasia. Cô bỏ công việc hàng không và thử nghiệm kỹ thuật đông lạnh sầu riêng trong một nhà kho thuê và nhận thấy, việc đông lạnh không chỉ giúp giảm mùi còn kéo dài thời hạn sử dụng cho sầu riêng.

Vì thế, Teo đã thành lập Hernan, công ty chuyên xuất khẩu sầu riêng đông lạnh và các sản phẩm sầu riêng khác, đặt trụ sở ở vùng ngoại ô của thủ đô Kuala Lumpur.

Ngược lại, Thái Lan lại vận chuyển sầu riêng tươi trong container đông lạnh trong nhiều năm qua. Các vùng trồng sầu riêng lớn nhất của Thái Lan tập trung ở tỉnh Chanthaburi, gần biên giới với Campuchia. Khoảng 1.000 container vận chuyển sầu riêng rời khỏi các cơ sở đóng gói khắp Chanthaburi mỗi ngày, dẫn đến tình trạng ùn tắc nghẽn giao thông chẳng kém các giao lộ nhộn nhịp ở Bangkok. Một số container được đưa lên tàu lửa, mà truyền thông Thái Lan gọi là là “tàu sầu riêng”, một dịch vụ vận chuyển sầu riêng bằng đường sắt kết nối Thái Lan và Trung Quốc.

Vì nhu cầu từ Trung Quốc quá lớn, các container này thường trở về Thái Lan trong trạng thái rỗng để nhanh chóng tiếp nhận các lô sầu riêng xuất khẩu khác. Jiaoling Pan, giám đốc hoạt động của Speed Inter Transport, một công ty ở Bangkok sử dụng các container đông lạnh để vận chuyển sầu riêng, cho biết sau khi xuất khẩu sang Trung Quốc, 2/3 số container trở lại Thái Lan trong trạng thái rỗng.

Tại một cơ sở đóng gói của Speed Inter Transport, sầu riêng được chiếu tia laser để khắc số sê-ri lên vỏ mỗi quả. Các nhà bán lẻ ở Trung Quốc muốn có khả năng truy xuất nguồn gốc của bất kỳ trái sầu riêng chất lượng xấu nào.

Bà Jiaoling Pan sinh trưởng ở Nam Ninh, miền nam Trung Quốc và theo học đại học ở Thái Lan. Bà quyết định lập nghiệp ở nước này vì quá yêu thích sầu riêng.

Nằm gần trụ sở của Speed Inter Transport là 888 Platinum Fruits, một công ty chuyên kinh doanh sầu riêng, đang có kế hoạch niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán Thái Lan trong năm nay. Tại cơ cở đóng gói của 888 Platinum Fruits, các công nhân bận rộn phân loại sầu riêng, chỉ gửi những quả có chất lượng cao nhất sang Trung Quốc.

Natakrit Eamskul, CEO của 888 Platinum Fruits, chỉ ra sự tăng trưởng của ngành sầu riêng ở Chanthaburi qua những con số. Hai thập niên trước, tỉnh này có 10 cơ sở đóng gói sầu riêng, nhưng con số đó hiện nay là 600.

Biểu hiệu của sự giàu có nhờ sầu riêng hiện diện khắp nơi ở Chanthaburi, từ những ngôi nhà hiện đại, những bệnh viện mới cho đến một trung tâm mua sắm lớn, khánh thành cách đây hai năm.

“Nếu bạn từ một tỉnh khác đến đây, bạn sẽ nhận ra rằng những người trồng sầu riêng rất giàu. Đừng bao giờ đánh giá một cuốn sách qua trang bìa. Họ đến với quần áo bẩn và tay chân lấm lem nhưng có thể trả tiền mua xe bằng tiền mặt”, Abhisit Meechai, chủ một đại lý kinh doanh ô tô thương hiệu MG (Anh), thuộc sở hữu của SAIC Motor (Trung Quốc), nói về những khách hàng là nông dân trồng sầu riêng.

Theo New York Times

Chánh Tài