Cơn lốc plasma và UFO kỳ lạ: Mặt trời bất ngờ hé lộ hiện tượng chưa từng thấy

Không chỉ gây ngỡ ngàng bởi cấu trúc kỳ lạ, đoạn video tua nhanh thời gian này còn xuất hiện những vệt sáng giống hệt các UFO trong game "Space Invaders". Nhưng thực tế, đó chỉ là... những ngôi sao nền di chuyển trong khi tàu thăm dò quay quanh Mặt trời.

Đoạn clip quay lại Mặt trời từ tàu thăm dò Solar Orbiter- Video: ESA

Hình ảnh hiếm gặp từ Solar Orbiter

Theo Live Science, đoạn video được ESA công bố vào ngày 26.3.2025, được ghi lại từ tàu thăm dò Solar Orbiter vào ngày 12.10.2022. Tàu vũ trụ này đã chụp lại cảnh tượng đáng kinh ngạc bằng kỹ thuật che khuất đĩa mặt trời - giống như tạo ra một nhật thực nhân tạo - cho phép camera ghi nhận ánh sáng yếu phát ra từ các dòng hạt tích điện tốc độ cao (tức gió mặt trời) tuôn trào liên tục từ Mặt trời.

Đây là lần đầu tiên các nhà khoa học quan sát thấy gió mặt trời rời khỏi Mặt trời trong một chuyển động xoắn như lốc xoáy, thay vì các dòng chảy đơn giản như trước. Theo ESA, các hạt tích điện “cuộn xoáy ra khỏi Mặt trời như thể bị hút vào một cơn lốc khổng lồ kéo dài hàng triệu kilomet”.

“UFO” bay ngang video chỉ là... sao nền

Bên cạnh hình ảnh cơn lốc plasma, video còn ghi lại hàng loạt vệt sáng bay ngang màn hình trông như vật thể bay không xác định. Trên thực tế, đây là các ngôi sao xa xôi trong nền trời, hiện lên rõ do kỹ thuật chỉnh sửa hình ảnh để làm nổi bật chi tiết gió mặt trời. Dù trông như cảnh trong phim khoa học viễn tưởng, hiện tượng này hoàn toàn có thể lý giải bằng vật lý thiên văn.

Theo một nghiên cứu vừa công bố trên Tạp chí Vật lý thiên văn, cấu trúc lốc xoáy này được hình thành sau một vụ phun trào năng lượng mặt trời lớn - hay còn gọi là sự phun trào khối lượng vành nhật hoa (CME). Làn sóng plasma tạo thành một "sóng giả" có chiều dài gấp 1,5 lần đường kính Mặt trời và kéo dài trong khoảng ba giờ.

Các nhà khoa học cho rằng chuyển động xoắn này có thể liên quan đến các sóng dao động Alfvén - loại sóng xuất hiện khi các ion dao động trong từ trường bị nhiễu loạn. Họ cũng lưu ý rằng luồng gió này xuất hiện gần vùng cực Bắc - nơi có từ trường mạnh hơn nhiều so với xích đạo Mặt trời - điều này có thể góp phần tạo ra hình dạng khác thường.

Một điểm đáng chú ý là video này được ghi lại vào năm 2022, trước khi Mặt trời bước vào đỉnh chu kỳ hoạt động (cực đại Mặt trời) - vốn được dự đoán bắt đầu vào đầu năm 2024. Thông thường, các hiện tượng mạnh như vậy chỉ xuất hiện gần hoặc trong giai đoạn cực đại, khi các vụ bùng nổ năng lượng và gió mặt trời trở nên dồn dập. Sự xuất hiện sớm của cơn lốc plasma khiến các nhà khoa học bất ngờ, mở ra nhiều câu hỏi mới về cách Mặt trời hoạt động.

Cuộc đua giải mã gió mặt trời

Gió mặt trời - dòng hạt tích điện phát ra từ Mặt trời - là một trong những hiện tượng phức tạp và khó đoán nhất của vật lý thiên văn. Chúng có thể gây ra bão từ, ảnh hưởng đến vệ tinh, liên lạc và thậm chí cả lưới điện trên Trái đất. Tuy nhiên, cho đến gần đây, hành vi và nguồn gốc của gió mặt trời vẫn là một bí ẩn.

Những tàu thăm dò như Solar Orbiter (ESA) và Parker Solar Probe (NASA) đang giúp lấp đầy khoảng trống kiến thức. Solar Orbiter là tàu vũ trụ đầu tiên ghi lại các cấu trúc gió mặt trời ở khoảng cách gần với độ chi tiết cao như vậy. Sắp tới, tàu Proba-3 của ESA (phóng vào cuối năm 2024) sẽ tiếp tục sứ mệnh quan sát Mặt trời bằng cách tạo ra nhật thực nhân tạo - cho phép nhìn thấy các lớp khí quyển mờ nhạt bao quanh Mặt trời.

Trong khi đó, Parker Solar Probe - tàu vũ trụ của Cơ quan Hàng không vũ trụ Mỹ NASA phóng vào năm 2018 - đã thực hiện nhiều lần “lặn sâu” vào khí quyển Mặt trời, tiếp cận khoảng cách gần nhất từ trước đến nay, mang về dữ liệu vô giá về tốc độ, cấu trúc và hướng gió mặt trời.

Các nhà khoa học cảnh báo rằng gió mặt trời sẽ mạnh hơn và thất thường hơn trong vài năm tới khi Mặt trời đi qua cực đại và bước vào giai đoạn bất ổn cao. Giai đoạn này thường mở ra các “lỗ vành nhật hoa” - các khu vực trên bề mặt Mặt trời cho phép gió mặt trời thoát ra mạnh mẽ hơn, gây ra các đợt bão từ lớn và cực quang dữ dội trên Trái đất.

Chỉ mới tuần trước, những hạt tích điện từ Mặt trời đã bao phủ hành tinh chúng ta, tạo ra cực quang mạnh mẽ có thể quan sát được từ nhiều vùng ngoài vòng cực. Những hiện tượng như vậy được dự báo sẽ còn diễn ra thường xuyên và dữ dội hơn trong giai đoạn sắp tới - mà giới khoa học gọi là “khu vực chiến đấu Mặt trời”.

Dù chỉ kéo dài vài giây trên video, cơn lốc plasma và các “UFO” nền trời đã cho thấy rằng Mặt trời - tưởng như quen thuộc - vẫn còn ẩn chứa nhiều điều bất ngờ. Mỗi bước tiến trong quan sát, mỗi phát hiện mới đều đưa con người đến gần hơn với việc hiểu cách hoạt động của ngôi sao duy nhất trong hệ Mặt trời; đồng thời giúp chúng ta chuẩn bị tốt hơn trước những ảnh hưởng của nó đến Trái đất.

Với những cơn lốc xoáy khổng lồ đang phun trào, và những “cơn gió” có sức mạnh làm rối loạn cả hành tinh, video mới từ ESA là lời nhắc nhở sinh động rằng: Mặt trời không chỉ chiếu sáng - nó còn đang chuyển động, bùng nổ và biến đổi từng ngày.

Hoàng Vũ