Còn nhiều băn khoăn về Dự thảo Luật Thương mại điện tử

Quang cảnh Hội thảo “Lấy ý kiến doanh nghiệp Dự thảo Luật TMĐT”, do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam phối hợp với Cục TMĐT và Kinh tế số, Bộ Công Thương tổ chức chiều 5/9. Ảnh: D.T

Chia sẻ tại Hội thảo “Lấy ý kiến doanh nghiệp Dự thảo Luật TMĐT”, ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết, trong hơn một thập kỷ qua, TMĐT đã trở thành động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế Việt Nam. Tính đến cuối năm 2024, quy mô thị trường đạt trên 25 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng ở mức 18 - 25% mỗi năm, đưa Việt Nam nằm trong nhóm nước phát triển TMĐT nhanh nhất khu vực. Các hoạt động mua bán, thanh toán, logistics và dịch vụ số đang ngày càng thâm nhập sâu vào đời sống, thay đổi cách thức kinh doanh và tiêu dùng.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của TMĐT cũng kéo theo nhiều thách thức như vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, chống thất thu thuế, vấn đề hàng giả, hàng nhái, quản lý hoạt động livestream bán hàng… Những vấn đề đó đòi hỏi cần phải có một khung khổ pháp lý toàn diện, đồng bộ và khả thi, do đó, việc xây dựng một văn bản pháp luật ở cấp luật trong lĩnh vực TMĐT là hết sức cần thiết.

Từ góc độ cơ quan soạn thảo, ông Hoàng Ninh - Phó Cục trưởng Cục TMĐT và Kinh tế số, Bộ Công Thương cho biết, việc xây dựng Luật TMĐT nhằm thống nhất hệ thống pháp luật về TMĐT trong mối tương quan với các luật khác, đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật. Đồng thời, giải quyết các vướng mắc, bất cập trong thực thi các văn bản quy phạm pháp luật về TMĐT trong thời gian vừa qua, cũng như để phù hợp với xu thế đổi mới do công nghệ số đã làm thay đổi và định hình lại tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế, trong đó có lĩnh vực TMĐT.

Đặc biệt, việc xây dựng Luật còn để bảo vệ các quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng; tạo động lực cho cạnh tranh và phát triển sáng tạo của doanh nghiệp; đồng thời nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về TMĐT và tạo điều kiện cho TMĐT phát triển bền vững, làm động lực cho sự phát triển của nền kinh tế số.

Thông tin về Dự thảo Luật, ông Hoàng Ninh cho biết, Luật gồm 8 chương, 50 điều, quy định về các vấn đề như: giao kết hợp đồng trong TMĐT; các loại hình và trách nhiệm của các chủ thể trong hoạt động TMĐT; trách nhiệm của tổ chức cung cấp dịch vụ hỗ trợ TMĐT; phát triển TMĐT; ứng dụng công nghệ trong quản lý hoạt động TMĐT; giải quyết tranh chấp, kiểm tra và xử lý vi phạm trong TMĐT…

Tại Hội thảo, các đại biểu đánh giá cao sự cần thiết của việc xây dựng luật về TMĐT, cũng như cơ bản nhất trí với những định hướng lớn của Dự thảo Luật. Tuy nhiên, Dự thảo vẫn còn những quy định cần được cân nhắc, nghiên cứu thêm.

Ông Hoàng Ninh - Phó Cục trưởng Cục TMĐT và Kinh tế số, Bộ Công Thương phát biểu. Ảnh: D.T

Góp ý cho Dự thảo Luật, Luật sư Trần Mạnh Hùng - Giám đốc điều hành Công ty Luật Quốc tế BMVN cho rằng, phạm vi điều chỉnh của Luật TMĐT nên loại trừ các sản phẩm, dịch vụ số đã và đang được pháp luật chuyên ngành điều chỉnh.

Cụ thể, tại Điều 2 Dự thảo Luật quy định “Luật này áp dụng đối với các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài tham gia hoạt động TMĐT tại Việt Nam”. Dự thảo không đưa ra bất kỳ điều khoản loại trừ nào đối với phạm vi áp dụng của luật.

Theo ông Hùng, so với Nghị định 52/2013/NĐ-CP của Chính phủ về TMĐT, phạm vi điều chỉnh của Dự thảo Luật quá rộng. Cụ thể, tại Điều 1.2 Nghị Định 52/2013/NĐ-CP quy định danh mục các sản phẩm, dịch vụ không thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật về TMĐT, bao gồm: hoạt động TMĐT trong lĩnh vực dịch vụ tài chính, ngân hàng, tín dụng, bảo hiểm, xổ số; mua bán, trao đổi tiền, vàng, ngoại hối và các phương tiện thanh toán khác; dịch vụ đặt cược hoặc trò chơi có thưởng; dịch vụ phân phối, phát hành sản phẩm nội dung thông tin số, dịch vụ phát thanh, truyền hình đã được quy định tại pháp luật chuyên ngành.

Theo ông Hùng, nếu không quy định các loại sản phẩm, dịch vụ được loại trừ khỏi phạm vi điều chỉnh của Luật, thì việc cung cấp bất kỳ sản phẩm, dịch vụ nào trên môi trường số sẽ đều phải chịu sự điều chỉnh của Luật TMĐT kèm theo các nghĩa vụ tuân thủ khá tốn kém như thành lập pháp nhân hay chỉ định một pháp nhân làm đại diện tại Việt Nam.

Đặc biệt, phạm vi rộng như vậy sẽ không chỉ áp đặt các nghĩa vụ và yêu cầu mới, nặng nề đối với các thương nhân hoạt động trong các lĩnh vực khác trên môi trường số, mà còn có khả năng gây ra xung đột lớn về định hướng tiếp cận để điều chỉnh các nhà cung cấp dịch vụ ở nước ngoài trong một số pháp luật chuyên ngành nhất định, như Luật Giao dịch điện tử 2023 (điều chỉnh các chủ quản của các nền tảng số); Luật Điện ảnh 2022 (điều chỉnh đối với các nền tảng cung cấp phim trực tuyến); Nghị định số 147/2024/NĐ-CP (điều chỉnh các nền tảng cung cấp thông tin xuyên biên giới). Tất cả những văn bản pháp lý này đều không có yêu cầu nhà cung cấp dịch vụ xuyên biên giới phải phải thành lập pháp nhân trong nước hoặc chỉ định một pháp nhân Việt Nam đủ điều kiện làm đại diện cho mình tại Việt Nam.

“Phạm vi điều chỉnh rộng của Dự thảo Luật cùng với các tác động trên có thể cản trở đầu tư nước ngoài, hạn chế việc tiếp cận các đổi mới sáng tạo số toàn cầu và làm giảm năng lực cạnh tranh của Việt Nam so với các quốc gia trong khu vực như Singapore hay Malaysia - những quốc gia đã áp dụng các quy định pháp luật số linh hoạt” - ông Hùng nói.

Trên cơ sở đó, vị luật sư kiến nghị cơ quan soạn thảo nên cân nhắc giới hạn phạm vi điều chỉnh của Luật TMĐT bằng cách bổ sung danh mục các sản phẩm, dịch vụ không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật TMĐT, bao gồm các sản phẩm, dịch vụ đã và đang được pháp luật chuyên ngành điều chỉnh.

Bên cạnh đó, cơ quan soạn thảo cần tránh tạo ra các rào cản kỹ thuật vốn được thiết kế dành riêng cho các hoạt động TMĐT truyền thống, ảnh hưởng đến các động lực phát triển công nghệ khác và cân nhắc kỹ lưỡng định hướng theo Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Cũng góp ý cho Dự thảo Luật, ông Phạm Ngọc Toản - Trưởng Bộ phận pháp lý Tổng Công ty cổ phần Bưu chính Viettel (Viettel Post) cho biết, tại điểm d, khoản 6, Điều 16 Dự thảo Luật quy định về trách nhiệm bảo đảm người dùng được quyền lựa chọn dịch vụ hỗ trợ TMĐT như sau: “Chủ quản nền tảng TMĐT trung gian là nền tảng số lớn không được áp đặt người bán, người mua phải sử dụng dịch vụ thanh toán của một nhà cung cấp hoặc sử dụng dịch vụ logistics của một nhà cung cấp mà không có lý do chính đáng”.

Ông Toản cho rằng, quy định trên nên được sửa đổi theo hướng: “Chủ quản nền tảng TMĐT trung gian là nền tảng số lớn có trách nhiệm không được cản trở, hạn chế người dùng thực hiện quyền lựa chọn tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán và dịch vụ logistics hỗ trợ TMĐT”.

Lý do được ông Toản đưa ra là bản chất nền tảng TMĐT trung gian chỉ là môi trường kết nối giữa người mua và người bán. Các nội dung thỏa thuận liên quan đến việc mua bán, bao gồm cả việc đóng gói, giao hàng, thanh toán thuộc quyền quyết định của người mua và người bán. Tuy nhiên, hiện nay, các nền tảng TMĐT trung gian đang không cho phép người dùng thỏa thuận, chủ động lựa chọn, kể cả khi người bán mong muốn tự vận chuyển cho người mua. Đối với nền tảng TMĐT trung gian lớn đã có sức ảnh hưởng đáng kể trên thị trường, người dùng phải chấp nhận sử dụng dịch vụ hỗ trợ do nền tảng chỉ định mà không có lựa chọn thay thế.

Bên cạnh đó, theo ông Toản, Điều 16.6.d Dự thảo Luật được thiết kế nhằm bảo vệ quyền lựa chọn của người bán/người mua khi tham gia các nền tảng TMĐT trung gian là nền tảng số lớn, qua đó ngăn chặn hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường của nền tảng để áp đặt độc quyền dịch vụ phụ trợ.

Tuy nhiên, nội hàm quy định vẫn chưa bao hàm và bảo đảm được toàn diện quyền lựa chọn của người tiêu dùng. Ví dụ, trường hợp các nền tảng TMĐT chỉ cho phép người bán/người mua lựa chọn trong 2 đơn vị cung cấp dịch vụ thanh toán hoặc dịch vụ logistics thì vẫn được coi là không vi phạm quy định tại Điều 16.6.d Dự thảo Luật. Trong khi đó, về bản chất, hành vi này vẫn đang giới hạn quyền lựa chọn của người tiêu dùng. “Do vậy, quy định trên tại Dự thảo cần được sửa đổi để đảm bảo tối đa quyền lựa chọn của người bán và người mua theo đúng tinh thần xây dựng điều luật” - ông Toản nói.

Góp ý thêm cho Dự thảo Luật, các đại biểu tại Hội thảo cũng nhấn mạnh quan điểm các quy định, chính sách về TMĐT cần được xây dựng theo hướng nuôi dưỡng hệ sinh thái TMĐT, tạo điều kiện thuận lợi để các thành phần trong hệ sinh thái TMĐT (hạ tầng số, logistics, thanh toán điện tử...) đến bảo vệ người tiêu dùng, có thể phát triển đồng bộ và bền vững.

Đồng thời, chính sách về TMĐT cần đóng vai trò như một công cụ hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa có điều kiện phát triển thuận lợi hơn trên thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh và tận dụng các nền tảng số để mở rộng hoạt động kinh doanh trong nước và quốc tế…/.

TUẤN MINH