Cơn sốt trí tuệ nhân tạo và nguy cơ vỡ 'bong bóng'

Ảnh minh họa “bong bóng trí tuệ nhân tạo”.

Song song với làn sóng lạc quan ấy, ngày càng nhiều cảnh báo xuất hiện: Ngân hàng Anh lo ngại nguy cơ thị trường sụt giảm mạnh, còn nhiều doanh nghiệp vẫn chưa thấy lợi nhuận từ AI. Khi thị trường dồn hết kỳ vọng vào một vài “ông lớn” trong ngành, liệu đây là bước tiến thật sự hay chỉ là một “bong bóng” sắp vỡ?

Định giá tăng vọt, thị trường tập trung, rủi ro lan truyền

Ngân hàng Anh cảnh báo thị trường đang ở trạng thái “quá nóng”, khi giá cổ phiếu công nghệ tăng vọt vượt xa giá trị thực, tạo nguy cơ sụt giảm mạnh nếu tâm lý nhà đầu tư thay đổi. Định giá của một công ty hàng đầu về trí tuệ nhân tạo đã tăng lên khoảng 500 tỷ đô la Mỹ, gấp hơn 3 lần chỉ sau một năm. Các chỉ số thị trường cũng phản ánh tình trạng này: tỷ lệ giá trên lợi nhuận trung bình của nhóm cổ phiếu lớn đã lên tới 25 lần, mức thường chỉ xuất hiện trước các giai đoạn điều chỉnh mạnh.

Tuy nhiên, lợi nhuận thực lại khiêm tốn. Một nghiên cứu của Viện Công nghệ Massachusetts (Mỹ) cho thấy 95% trong số 52 tổ chức tham gia khảo sát chưa có lãi từ hơn 300 dự án AI tạo sinh, dù đã đầu tư hàng chục tỷ đô la Mỹ. Khi hiệu quả ứng dụng chưa rõ ràng, nhà đầu tư có thể sớm “định giá lại”, kéo theo làn sóng bán tháo như từng thấy trong thời kỳ “bong bóng” công nghệ đầu những năm 2000.

7 tập đoàn gồm Nvidia, Microsoft, Apple, Google, Amazon, Meta và Tesla đang chiếm gần một nửa giá trị chỉ số Nasdaq-100 và hơn 1/3 S&P 500. Nghĩa là chỉ cần một cổ phiếu lớn sụt giá, tác động dây chuyền sẽ lan khắp thị trường. Ông Ian Simm - Giám đốc điều hành quỹ đầu tư Impax (Anh) cho rằng: “Thị trường đang mất cân bằng vì quá phụ thuộc vào một số ít tập đoàn công nghệ và điều đó cần được điều chỉnh bằng cách đa dạng hóa sớm hơn”.

Bên cạnh đó, mạng lưới liên kết tài chính chằng chịt giữa các “ông lớn” trong ngành khiến rủi ro càng khó kiểm soát. Các tập đoàn vừa đầu tư chéo, vừa là khách hàng, vừa là đối tác của nhau: nhà sản xuất chip rót hàng trăm tỷ đô la vào công ty AI, còn công ty này lại cam kết mua chip và nắm cổ phần của chính nhà cung cấp. Ranh giới giữa doanh thu và vốn góp ngày càng mờ nhạt, khiến một trục trặc nhỏ cũng có thể gây hiệu ứng “Domino” trên diện rộng.

Ngoài ra, năng lượng và hạ tầng đang trở thành điểm nghẽn lớn. Trung tâm dữ liệu tiêu thụ điện khổng lồ, dây chuyền sản xuất chip đòi hỏi đầu tư hàng trăm tỷ đô la, trong khi nguồn năng lượng sạch chưa kịp mở rộng. Năm 2025, chỉ số năng lượng tái tạo toàn cầu tăng 40%, vượt xa thị trường chung, cho thấy cơn khát điện do làn sóng AI gây ra. Nhưng sự bùng nổ này cũng đẩy chi phí năng lượng lên cao và tạo nguy cơ “đầu tư vượt nhu cầu”.

Bức tranh càng đáng lo khi kinh tế thế giới đang trong giai đoạn phi toàn cầu hóa, nợ công cao và lạm phát dai dẳng. Nhà phân tích tài chính Edward Chancellor (hãng tin Reuters) cảnh báo: “Không có bong bóng nào là “tích cực”, bởi sau mỗi lần vỡ đều để lại những tổn thất kinh tế và xã hội nặng nề”.

Kiểm soát rủi ro, giữ kỷ luật và phát triển bền vững

Nhiều quốc gia đã hành động để hạ nhiệt làn sóng đầu cơ, tránh lặp lại “bong bóng” công nghệ trước đây. Các quỹ lớn ở Mỹ và châu Âu đang giảm tỷ trọng cổ phiếu công nghệ, mở rộng đầu tư sang năng lượng tái tạo và công nghiệp bền vững, đồng thời, thử nghiệm các kịch bản rủi ro như sụt giảm lợi nhuận hay gián đoạn chuỗi cung ứng để phát hiện điểm yếu hệ thống.

Song song đó, các cơ quan tài chính yêu cầu minh bạch hóa các khoản đầu tư chéo và công bố hiệu quả thực tế. Liên minh châu Âu đã đi đầu với Luật AI, quy định rõ các mức rủi ro và bắt buộc kiểm soát chặt với mô hình có nguy cơ cao, nhằm cân bằng giữa đổi mới và an toàn.

Nhiều tập đoàn ở Mỹ và Nhật hiện triển khai các dự án AI theo cách bắt đầu từ quy mô nhỏ, chỉ mở rộng khi chứng minh được hiệu quả rõ ràng, còn các quỹ như Impax (Anh) hay Schroders (Thụy Sĩ) đưa tiêu chí năng lượng và phát thải vào đánh giá lợi nhuận dài hạn.

Về hạ tầng, quy hoạch điện và dữ liệu đang là ưu tiên của nhiều quốc gia. Canada và Thái Lan đã cho phép các trung tâm dữ liệu ký hợp đồng mua điện trực tiếp với nhà sản xuất nhằm ổn định nguồn cung và hạn chế rủi ro giá điện. Ở châu Âu, nhiều trung tâm dữ liệu chuyển sang dùng điện vào giờ thấp điểm, tận dụng năng lượng tái tạo và hệ thống làm mát tiết kiệm để giảm tải cho lưới điện quốc gia. Tại Mỹ, các tập đoàn như Google, Amazon và Microsoft đầu tư mạnh vào lưu trữ năng lượng và công nghệ cân bằng tải theo thời gian thực, giúp giảm nguy cơ thiếu điện cho các hệ thống AI khổng lồ.

Bên cạnh đó, việc đảm bảo an toàn mô hình và quản trị rủi ro cũng được đặt lên hàng đầu. Trước khi hướng tới AI tổng quát, mô hình có khả năng suy luận như con người, các tổ chức cần chú trọng kiểm thử, đánh giá chất lượng dữ liệu và thiết lập cơ chế dừng khẩn cấp khi hệ thống hoạt động bất thường. Anh đã thành lập Viện An toàn AI, cơ quan độc lập chịu trách nhiệm kiểm định và đánh giá các mô hình AI quy mô lớn, nhằm phát hiện sớm sai lệch và ngăn rủi ro lan rộng.

Việc duy trì kỷ luật ngân sách, chính sách tiền tệ rõ ràng và đánh giá rủi ro tập trung từ lĩnh vực AI giúp hạn chế biến động lớn. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ và Ngân hàng Trung ương châu Âu đều đã yêu cầu các ngân hàng và quỹ bảo hiểm rà soát mức độ phụ thuộc vào cổ phiếu công nghệ.

AI có thể mở ra giai đoạn tăng trưởng năng suất mới cho thế giới, nhưng chỉ khi được phát triển trên nền tảng minh bạch và kỷ luật. Sau mọi cơn sốt công nghệ, điều đáng quan tâm nhất vẫn là những giá trị thật còn lại.

Giá trị các công ty trí tuệ nhân tạo đang tăng nhanh chưa từng có, kéo theo lo ngại về một “bong bóng công nghệ” mới.

Hồng Nhung