Công nghiệp hỗ trợ đang 'đứng trên đôi chân không vững'

Công nghiệp hỗ trợ cần đòn bẩy từ chính sách để tạo sức bật.

Tại tọa đàm “Thu hút đầu tư vào công nghiệp hỗ trợ: Đòn bẩy từ chính sách” do Tạp chí Công Thương thực hiện ngày 13/10, ông Phạm Văn Quân, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương, cho biết kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam 9 tháng năm 2025 đã đạt kỷ lục 681 tỷ USD, trong đó xuất siêu 17 tỷ USD.

94% KIM NGẠCH NHẬP KHẨU LÀ NGUYÊN LIỆU, LINH KIỆN

Tuy nhiên, sự phát triển này đang đứng trên đôi chân không vững chắc, khi có tới 94% kim ngạch nhập khẩu là dành cho nguyên liệu, phụ tùng, linh kiện – những thứ mà hoàn toàn có thể chủ động sản xuất được nhờ phát triển công nghiệp nền tảng và công nghiệp hỗ trợ.

Mặc dù đã có Nghị định 111/2015/NĐ-CP để khuyến khích, hỗ trợ công nghiệp hỗ trợ, nguồn vốn đầu tư vào lĩnh vực này vẫn còn hạn chế. Theo thống kê từ năm 2020 đến nay, tổng mức đầu tư của các doanh nghiệp FDI vào công nghiệp hỗ trợ mới chỉ đạt khoảng hơn 20 tỷ USD, trong khi đầu tư từ các doanh nghiệp trong nước chỉ đạt 5 - 6 tỷ USD.

Khó khăn chính đặt ra cho công nghiệp hỗ trợ Việt Nam là đầu tư đòi hỏi nguồn vốn lớn và công nghệ cao, đây lại là những điểm yếu của các doanh nghiệp trong nước.

Ở góc độ khách quan, các doanh nghiệp FDI vẫn chưa thực sự khuyến khích doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng của họ, thay vào đó muốn kéo doanh nghiệp quen thuộc từ nước ngoài sang.

Ông Phạm Văn Quân, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương.

Trong khi đó, việc tiếp cận khoa học công nghệ, chuẩn tác phong công nghiệp của doanh nghiệp Việt còn chậm, quy mô quá nhỏ, và thiếu vốn để đầu tư vào nghiên cứu, dây chuyền công nghệ tốn kém.

Ông Hồ Ngọc Toàn, Phó Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Thiết bị và giải pháp cơ khí Automech, chỉ ra rõ 3 lợi thế và 5 điểm yếu của doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước.

Về mặt lợi thế, các doanh nghiệp trong nước có tính linh hoạt cao trong chuyển đổi sản xuất; sở hữu đội ngũ kỹ sư trẻ, dồi dào, tiếp cận công nghệ mới rất nhanh; và hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ có điều kiện thuận lợi để phát triển do cơ hội thị trường lớn.

Ngược lại, các điểm yếu nội tại của doanh nghiệp là quy mô sản xuất nhỏ (hầu hết khoảng 2.000 - 3.000 m2), gây khó khăn cho việc mở rộng sản xuất. Hạn chế về vốn, khiến doanh nghiệp phải đầu tư dàn trải qua nhiều năm. Đặc biệt, điểm yếu lớn nhất nằm ở khả năng tham gia sâu vào chuỗi giá trị, doanh nghiệp chưa tiếp cận và đáp ứng được các tiêu chuẩn, chứng chỉ quan trọng của ngành (ví dụ IATF 16949 trong ngành ô tô), và thiếu công nghiệp thiết kế, chủ yếu làm công đoạn gia công mà chưa thể tự chủ R&D để tạo ra các cụm sản phẩm phức tạp.

Hơn nữa, công nghệ, máy móc của khu vực doanh nghiệp tư nhân còn cũ, dù gần đây đã bắt đầu có sự chuyển biến nhưng chưa phải là quá lớn và bao phủ hết tất cả khối công nghiệp hỗ trợ (chỉ khoảng 20% doanh nghiệp có đủ sức về tài chính). Thiếu công nghiệp thiết kế (doanh nghiệp chủ yếu gia công, chưa tự thiết kế được các sản phẩm phức tạp như tivi, linh kiện ô tô).

Về vấn đề vốn, Automech dẫn chứng một nhà máy 2 ha cần khoảng 100 tỷ đồng chi phí mặt bằng và 100 tỷ đồng xây dựng hạ tầng, khiến doanh nghiệp bị yếu lực, phải huy động vốn ngân hàng, dẫn đến đầu tư công nghệ bị dàn trải hoặc không gánh được chi phí.

NGHỊ ĐỊNH 205: "BẢN NÂNG CẤP" GIẢI QUYẾT BÀI TOÁN CỐT LÕI

Nhận thấy những bất cập từ Nghị định 111/2015/NĐ-CP, Chính phủ đã kịp thời ban hành Nghị định 205/2025/NĐ-CP vào ngày 14/7/2025. Đây không chỉ là sửa đổi mà là một "bản nâng cấp" toàn diện, mở rộng khái niệm công nghiệp hỗ trợ và danh mục sản phẩm ưu tiên, đồng thời tập trung vào các chính sách hỗ trợ thực chất và chiều sâu. Sự ra đời của Nghị định 205 đã biến thể chế thành một lợi thế cạnh tranh của Việt Nam.

Đại diện Cục Công nghiệp cho biết Nghị định 205 tập trung giải quyết các điểm nghẽn chính. Như về vốn và ưu đãi, Bộ Công Thương đang xúc tiến xây dựng chính sách để doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ được vay vốn từ ngân hàng chính sách với mức lãi suất giảm 3% so với vay thương mại. Song song đó là việc thành lập các quỹ phát triển công nghiệp chiến lược để bổ sung những lỗ hổng mà Nghị định chưa kịp điều chỉnh.

Với công nghệ và R&D, hỗ trợ chi phí để doanh nghiệp nghiên cứu thiết kế, thử nghiệm tại các trung tâm hỗ trợ phát triển công nghiệp. Điều này giúp giảm gánh nặng tài chính khổng lồ ban đầu cho việc phát triển sản phẩm mới.

Mặt khác, Nghị định 205 có những quy định ràng buộc nhất định đối với doanh nghiệp FDI. Cụ thể, để được nhận ưu đãi, các doanh nghiệp FDI phải tăng cường nội địa hóa và có hợp đồng liên kết với các doanh nghiệp nhỏ và vừa của Việt Nam. Đây là cơ chế trực tiếp và mạnh mẽ nhất để doanh nghiệp nội địa tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ông Phạm Văn Quân khẳng định: “Thể chế đang được dùng để tháo gỡ điểm mắc, và Bộ Công Thương đang tiếp tục xây dựng Luật Công nghiệp trọng điểm để cụ thể hóa các chính sách lớn, thúc đẩy kinh tế tư nhân và ứng dụng khoa học công nghệ”.

Từ góc độ doanh nghiệp tiên phong, Automech kiến nghị cần có chủ trương từ Trung ương và địa phương để hỗ trợ thành lập các khu, cụm công nghiệp chuyên nghiệp, tập trung cho doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước. Việc này không chỉ giúp hình thành chuỗi cung ứng tại chỗ, giảm chi phí mà còn giúp nâng cao sự chuyên môn hóa.

Ông Hồ Ngọc Toàn, Phó Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Thiết bị và giải pháp cơ khí Automech.

Ông Hoàng Anh Tuấn, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Bắc Ninh, đề xuất cấp quốc gia cần ban hành kế hoạch tổng thể, yêu cầu các tỉnh trọng điểm đăng ký cụ thể sản phẩm công nghiệp hỗ trợ phát triển để có sự tập trung nguồn lực.

Đặc biệt, cần thiết lập các tổ, trung tâm hỗ trợ kỹ thuật nhỏ tại địa phương để tư vấn, giải thích các tiêu chuẩn quốc tế và tiêu chí của các tập đoàn đa quốc gia (Samsung, Canon...), giúp doanh nghiệp Việt xóa bỏ rào cản về chứng chỉ.

Song Hà