Công nghiệp quốc phòng Đức bước vào kỷ nguyên AI và robot sinh học

Với Gundbert Scherf, đồng sáng lập hãng Helsing của Đức, công ty khởi nghiệp quốc phòng giá trị nhất châu Âu, cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine đã làm thay đổi mọi thứ.

Scherf từng rất chật vật trong việc thu hút đầu tư khi bắt đầu thành lập công ty sản xuất UAV tấn công và hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) phục vụ chiến trường cách đây 4 năm. Nhưng giờ đây, đó không còn là mối bận tâm lớn nhất của ông. Công ty có trụ sở tại Munich này vừa nâng mức định giá lên hơn 12 tỷ USD sau một vòng gọi vốn vào tháng trước, gấp đôi so với trước đó.

Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius tham quan Phòng thí nghiệm Đổi mới của Lục quân Đức (Bundeswehr) ở Erding, ngày 22/7/2025. Ảnh: Reuters

“Lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, châu Âu năm nay chi nhiều tiền hơn Mỹ cho việc mua sắm công nghệ quốc phòng”, ông Scherf nói. Theo ông, châu Âu đang bước vào giai đoạn chuyển mình về đổi mới quốc phòng, tương tự như Dự án Manhattan từng giúp Mỹ phát triển vũ khí hạt nhân trong Thế chiến II.

“Châu Âu đang dần chấp nhận thực tế quốc phòng”, ông Scherf nhấn mạnh.

Đức, nền kinh tế lớn nhất châu Âu, đang đặt mục tiêu đóng vai trò trung tâm trong quá trình tái vũ trang toàn lục địa. Chính phủ của Thủ tướng Friedrich Merz coi công nghệ AI và hệ sinh thái khởi nghiệp là trụ cột trong kế hoạch quốc phòng và đang mạnh tay cắt giảm thủ tục hành chính để kết nối trực tiếp các startup với bộ chỉ huy quân sự cấp cao, các nguồn tin cho biết.

Kể từ sau Thế chiến II, Đức luôn duy trì một ngành công nghiệp quốc phòng nhỏ và thận trọng, dựa vào cam kết an ninh từ Mỹ. Mô hình kinh doanh của nước này vốn cũng mang nặng tư duy “an toàn”, thiên về cải tiến từng bước hơn là đổi mới đột phá. Tuy nhiên, điều đó đang thay đổi. Trong bối cảnh sự hỗ trợ quân sự từ Mỹ trở nên khó đoán, Đức đã lên kế hoạch gần như tăng gấp ba ngân sách quốc phòng thường niên, lên khoảng 162 tỷ euro (175 tỷ USD) vào năm 2029. Phần lớn khoản đầu tư này sẽ được dùng để tái định hình bản chất của chiến tranh, các nguồn tin cho biết.

Một dự thảo luật mua sắm quốc phòng mới, vừa được nội các Thủ tướng Merz thông qua ngày 23/7, sẽ giảm rào cản cho các công ty khởi nghiệp thiếu vốn, cho phép tạm ứng kinh phí khi tham gia đấu thầu. Luật mới cũng cho phép giới chức hạn chế đấu thầu trong phạm vi Liên minh châu Âu (EU), nhằm ưu tiên phát triển nội khối.

Kể từ khi ông Donald Trump quay trở lại Nhà Trắng và tiếp tục đặt câu hỏi về cam kết của Mỹ với NATO, Đức đã cam kết sẽ đạt mục tiêu chi 3,5% GDP cho quốc phòng vào năm 2029, nhanh hơn phần lớn các đồng minh châu Âu. Berlin nhấn mạnh cần xây dựng một ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu thay vì phụ thuộc vào các công ty Mỹ. Tuy nhiên, để phát triển các “ông lớn” công nghiệp quốc phòng mới tại Đức – và cả châu Âu – vẫn còn nhiều rào cản.

AI và robot sinh học: Vũ khí mới của startup Đức

Helsing là một trong số các công ty khởi nghiệp quốc phòng tại Đức đang phát triển các công nghệ tiên tiến, từ robot AI dạng xe tăng, tàu ngầm không người lái cỡ nhỏ cho đến “rotbot sinh học” – sử dụng côn trùng tích hợp cảm biến để thu thập thông tin chiến trường.

“Chúng tôi muốn giúp châu Âu lấy lại xương sống của mình”, ông Scherf nói.

Hình ảnh mô phỏng kỹ thuật số do công ty Swarm Biotactics cung cấp, mô tả một “gián robot” được trang bị ba lô mini tích hợp camera để thu thập dữ liệu theo thời gian thực. Nguồn: Swarm Biotactics/Reuters

Hans Christoph Atzpodien, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp An ninh và Quốc phòng Đức (BDSV), cho rằng một trong những thách thức lớn là hệ thống mua sắm của quân đội Đức vốn ưu tiên các nhà cung cấp lâu đời, chưa phù hợp với tốc độ đổi mới mà công nghệ mới đòi hỏi.

Bộ Quốc phòng Đức khẳng định đang thực hiện các bước cải cách nhằm đẩy nhanh quy trình mua sắm và tích hợp tốt hơn các startup, giúp nhanh chóng đưa công nghệ mới vào sử dụng trong Bundeswehr (Quân đội Đức).

Bà Annette Lehnigk-Emden, người đứng đầu Cơ quan Mua sắm quân đội Đức, cho biết UAV và AI là những lĩnh vực trọng điểm mà Đức cần phát triển. “Những thay đổi mà chúng mang lại cho chiến trường có thể cách mạng hóa chiến tranh, tương tự như khi súng máy, xe tăng hay máy bay ra đời”, bà nói với Reuters.

Ông Sven Weizenegger, Giám đốc Trung tâm Đổi mới mạng của Bundeswehr, cho biết cuộc chiến ở Ukraine cũng đã thay đổi nhận thức xã hội, gỡ bỏ phần nào sự lạnh nhạt đối với ngành công nghiệp quốc phòng.

“Đức giờ đã cởi mở hơn nhiều với vấn đề an ninh kể từ khi xảy ra cuộc xung đột ở Ukraine”, ông Weizenegger nói, đồng thời cho biết thêm, ông hiện nhận được từ 20-30 lời mời kết nối trên LinkedIn mỗi ngày với ý tưởng phát triển công nghệ quốc phòng, trong khi trước năm 2020 con số này chỉ là 2-3 mỗi tuần.

Một số dự án mới nghe như bước ra từ truyện khoa học viễn tưởng, ví dụ như các “robot sinh học” của công ty Swarm Biotactics - những con gián được trang bị ba lô mini có gắn camera thu thập dữ liệu theo thời gian thực. Chúng có thể được điều khiển từ xa thông qua kích thích điện hoặc hoạt động theo nhóm một cách tự động. Mục tiêu là thu thập thông tin trong môi trường nguy hiểm – chẳng hạn như xác định vị trí đối phương.

“Các robot sinh học của chúng tôi – dựa trên cơ thể sống của côn trùng – được tích hợp kích thích thần kinh, cảm biến và mô-đun liên lạc bảo mật”, CEO Stefan Wilhelm cho biết.

Kinh tế, công nghệ và cơ hội từ cuộc chạy đua vũ trang mới

Trong nhiều thập kỷ gần đây, đổi mới quốc phòng là một động lực lớn cho tăng trưởng kinh tế – với các công nghệ như internet, GPS, chip bán dẫn hay động cơ phản lực đều bắt nguồn từ nghiên cứu quân sự trước khi được ứng dụng dân sự.

Đức – nền kinh tế trị giá 4.750 tỷ USD – đã suy giảm trong 2 năm qua do giá năng lượng cao, nhu cầu xuất khẩu yếu và cạnh tranh từ Trung Quốc. Phát triển nghiên cứu quốc phòng có thể là cú hích cần thiết.

“Chúng ta cần thay đổi tư duy: một nền công nghiệp quốc phòng mạnh là nền tảng cho một nền kinh tế mạnh và đổi mới vượt trội”, ông Markus Federle, Giám đốc điều hành quỹ đầu tư quốc phòng Tholus Capital, nhận định.

Một phương tiện quân sự được trưng bày tại Phòng thí nghiệm Đổi mới của Lục quân Đức (Bundeswehr) ở Erding, trong chuyến thăm của Bộ trưởng Quốc phòng Boris Pistorius ngày 22/7/2025. Ảnh: Reuters

Tâm lý ngại rủi ro của giới đầu tư châu Âu từng khiến các startup quốc phòng khó tiếp cận vốn trong giai đoạn đầu – thường gọi là “thung lũng tử thần”, nơi chi phí cao nhưng doanh thu gần như bằng không. Tuy nhiên, xu hướng tăng chi tiêu quốc phòng của chính phủ châu Âu sau chiến sự Ukraine đang mở ra cơ hội cho nhà đầu tư.

Hiện châu Âu có ba startup được định giá trên 1 tỷ USD: Helsing, hãng sản xuất UAV Quantum Systems (Đức), và Tekever (Bồ Đào Nha).

“Đức đang chịu áp lực lớn khi được kỳ vọng trở thành quốc gia dẫn đầu quốc phòng châu Âu”, ông Sven Kruck, Giám đốc chiến lược của Quantum Systems, nói.

Đức hiện là nước viện trợ quân sự lớn thứ hai cho Ukraine, chỉ sau Mỹ. Các đơn hàng từng mất nhiều năm để được phê duyệt giờ chỉ mất vài tháng, và các startup châu Âu có cơ hội kiểm nghiệm sản phẩm thực tế trên chiến trường, một số nguồn tin cho biết.

Vốn đầu tư mạo hiểm vào công nghệ quốc phòng châu Âu đã đạt 1 tỷ USD trong năm 2024 – tăng mạnh so với mức 373 triệu USD vào năm 2022 – và dự kiến sẽ tiếp tục tăng trong thời gian tới.

Theo dữ liệu từ Dealroom phân tích cho Reuters, vốn đầu tư mạo hiểm vào công nghệ quốc phòng tại Đức đang tăng nhanh hơn các nước châu Âu khác. Các startup quốc phòng Đức đã thu hút 1,4 tỷ USD trong 5 năm qua, nhiều nhất khu vực, theo sau là Anh.

Jack Wang, đối tác tại quỹ đầu tư Project A, cho rằng nhiều startup quốc phòng Đức – tận dụng thế mạnh kỹ thuật của nước này – rất giỏi tích hợp các linh kiện có sẵn thành hệ thống quy mô lớn. “Chất lượng nhân lực ở châu Âu rất cao, nhưng nhìn chung, không nơi nào có đội ngũ tài năng tốt hơn Đức”, ông nói.

Sự suy yếu của ngành công nghiệp ô tô Đức cũng đồng nghĩa với việc năng lực sản xuất đang dư thừa – đặc biệt trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ (Mittelstand) vốn là trụ cột của nền kinh tế. Stefan Thumann, CEO của Donaustahl – một startup tại bang Bavaria chuyên sản xuất UAV cảm tử – cho biết ông nhận được 3–5 hồ sơ ứng tuyển mỗi ngày từ công nhân ngành ô tô. “Các startup chỉ cần nhân lực giỏi để làm kỹ thuật và nguyên mẫu. Còn Mittelstand Đức sẽ là ‘cơ bắp’ của họ”, ông Thumann nói.

Hoàng Phạm/VOV.VN Theo Reuters