Công trình tìm 'kẻ giết người thầm lặng' được đề cử giải Tạ Quang Bửu

Phó giáo sư, tiến sỹ Trần Mạnh Trí.

Công trình nghiên cứu “Sự xuất hiện của phthalates trong không khí trong nhà tại một số tỉnh, thành phía Bắc Việt Nam và những liên quan đến rủi ro phơi nhiễm của con người” do phó giáo sư, tiến sỹ Trần Mạnh Trí và cộng sự Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội thực hiện là 1 trong 8 công trình được đề cử Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2020.

Đây là công trình lần đầu tiên được thực hiện và công bố tại Việt Nam.

Công trình nghiên cứu đã cung cấp phương pháp phân tích chính xác, hiện đại nhằm định danh và định lượng đồng thời mười chất nhóm phthalates trong không khí.

Phương pháp chuẩn hóa được áp dụng để phân tích, đánh giá mức độ ô nhiễm phthalates trong không khí trong nhà theo các vi môi trường, từ đó bước đầu đánh giá rủi ro phơi nhiễm phthalates qua đường hít thở không khí theo các nhóm lứa tuổi khác nhau.

Nghiên cứu lần đầu thực hiện và công bố tại Việt Nam

Phó giáo sư, tiến sỹ Trần Mạnh Trí cho biết phthalates (diester của acid phthalic) là nhóm chất dẻo hóa được sử dụng làm phụ gia trong các vật liệu bằng nhựa, sản phẩm chăm sóc cá nhân và vật dụng gia đình với hàm lượng lên đến vài phần trăm về khối lượng.

Các hợp chất phthalates được sử dụng rất rộng rãi nên phân bố vào hầu hết các môi trường khác nhau và đi vào chuỗi thức ăn.

Về độ tính, các hợp chất phthalates được nghiên cứu trên động vật phòng thí nghiệm và được xác định là tác nhân gây rối loạn nội tiết, làm thay đổi hormone hệ sinh sản và hệ bài tiết trên động vật thí nghiệm như chuột và thỏ. Vì vậy, phthalates còn được gọi là “kẻ giết người thầm lặng.”

Hiện nay, một số quốc gia phát triển như Hoa Kỳ, Canada và Liên minh châu Âu đã ban hành các đạo luật hạn chế việc sử dụng phthalates, đặc biệt trong nhiều sản phẩm đồ chơi trẻ em có thành phần nhựa.

Tại Việt Nam, đã có tiêu chuẩn về hạn chế hàm lượng của DEHP (thuộc nhóm phthalates) trong đồ uống do Bộ Y tế ban hành năm 2011, tuy nhiên những hiểu biết về sự phân bố trong môi trường và rủi ro phơi nhiễm phthalates đến nay vẫn còn rất hạn chế.

Công trình nghiên cứu lần đầu tiên được thực hiện và công bố tại Việt Nam. Kết quả nghiên cứu công trình cho thấy mức độ phân bố phthalates trong không khí trong nhà tại một số tỉnh, thành phía Bắc Việt Nam gồm Hà Nội, Thái Bình, Bắc Ninh và Tuyên Quang, qua đó giúp giải thích nguồn gốc phát tán các hóa chất nào vào môi trường trong nhà.

Với kết quả nồng độ các chất phthalates đo được trong không khí trong nhà (bao gồm pha hơi và pha hạt), nhóm tác giả đã tính toán các thông số hóa-lý quan trọng trong điều kiện môi trường thực.

Số liệu đó giúp dự đoán khả năng phân bố của các phthalates khác nhau vào môi trường trong nhà từ chính các vật dụng và đồ dùng trong gia đình có chứa chất này.

Đây là nghiên cứu đầu tiên tại Việt Nam đã đánh giá rủi ro phơi nhiễm phthalates qua con đường hít thở không khí cho các nhóm lứa tuổi người Việt Nam khác nhau. Kết quả nghiên cứu bước đầu cho thấy trẻ em có nguy cơ phơi nhiễm phthalates với liều lượng cao hơn so với người trưởng thành.

Các môi trường nghề nghiệp như hiệu làm tóc, nhà trẻ hoặc trong chính hộ gia đình cũng có nguy cơ phơi nhiễm phthalates cao đáng kể.

Góp phần giảm ô nhiễm không khí

Phó giáo sư, tiến sỹ Trần Mạnh Trí nhấn mạnh ô nhiễm môi trường nói chung và ô nhiễm không khí nói riêng là chủ đề “nóng” không chỉ ở Việt Nam mà trên phạm vi toàn cầu. Trong đó, ô nhiễm các hợp chất hữu cơ mới nổi thuộc nhóm chất gây rối loạn nội tiết trong môi trường không khí trong nhà đang thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học và xã hội.

Xuất phát từ ý nghĩa thực tiễn, nhóm nghiên cứu đã lựa chọn hướng nghiên cứu xây dựng phương pháp phân tích nhằm áp dụng vào việc xác định mức độ nhiễm và đánh giá rủi ro phơi nhiễm các chất gây rối loạn nội tiết nhóm phthalates trong không khí trong nhà.

Đề cương nghiên cứu được Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia (NAFOSTED), Bộ Khoa học và Công nghệ phê chuẩn và cấp kinh phí đề tài mã số 104.01- 2015.24 giai đoạn 2016-2018.

Trong quá trình thực hiện, nhóm nghiên cứu cũng nhận được sự giúp đỡ của Quỹ NAFOSTED và Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Đây là thí nghiệm lần đầu được thiết kế tại Việt Nam nên nhóm nghiên cứu gặp nhiều khó khăn trong việc chuẩn bị mới nhiều dụng cụ, thiết bị và hóa chất.

Để phương pháp nghiên cứu chính xác thì nhiều hóa chất (như chất chuẩn đồng vị sử dụng làm chất đồng hành) phải mua từ các hãng uy tín trên thế giới mà thường không có sẵn tại Việt Nam nên mất nhiều thời gian.

Bên cạnh đó, trong quá trình thí nghiệm đối với các chất gây ô nhiễm môi trường không khí thì độ ổn định chính xác của phương pháp, mức độ nhiễm bẩn từ các dụng cụ và từ chính các dung môi được sử dụng cần phải kiểm soát nghiêm ngặt.

Các quy trình mẫu trắng và đánh giá sự nhiễm bẩn của nền mẫu phải được thực hiện trong suốt quá trình thực nghiệm và việc thu thập mẫu khí trong nhà cần có sự giúp đỡ của các hộ gia đình.

Ngay sau khi công trình nghiên cứu về “Sự xuất hiện của phthalates trong không khí trong nhà tại một số tỉnh, thành phía Bắc Việt Nam và những liên quan đến rủi ro phơi nhiễm của con người” hoàn thành xuất sắc, nhóm nghiên cứu tiếp tục được Quỹ NAFOSTED phê chuẩn và cấp kinh phí cho đề tài mới nhằm tiếp tục phát triển hướng nghiên cứu trong giai đoạn 2019-2022, góp phần hướng tới giảm ô nhiễm không khí./.

HL (TTXVN/Vietnam+)