Cung văn hóa lao động Việt Nhật, ngời sáng tình người Việt Nhật

Cụ Nguyễn Ngọc Đàm trên 100 tuổi - nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh, người quan tâm chỉ đạo xây dựng công trình Cung văn hóa lao động Việt Nhật.

Nhật Bản là nước tư bản lớn đầu tiên đặt quan hệ ngoại giao với nước ta sau Hiệp định Pari, Mỹ rút quân về nước; và là nước tư bản đầu tiên đầu tư vào nước ta với công trình Cung văn hóa lao động Việt Nhật xây dựng ở phường Hồng Gai, thành phố Hạ Long, do Tổ chức Công đoàn SOHYO Nhật Bản viện trợ không hoàn lại cho công nhân vùng mỏ, khởi công xây dựng năm 1976, khánh thành đưa vào sử dụng ngày 2/9/1978.

Cung văn hóa lao động Việt Nhật, diện tích sử dụng đất 14.942m2, gồm 2 khu A và B. Khu A rộng 11.082m2, khu B rộng 3.860m2. Trung tâm của công trình là khu rạp hát (Hội trường A) có sân khấu rộng 450m2 cao 18m, phông - rèm sân khấu bằng ròng rọc cố định với 748 chỗ ngồi, đặt trên 25 bậc, dùng để tổ chức hội họp, các sự kiện văn hóa-chính trị đông người và đáp ứng các yêu cầu biểu diễn ca múa nhạc, chương trình văn nghệ quy mô lớn, trình diễn xiếc nghệ thuật hiện đại. Hội trường B trong quần thể kiến trúc là phòng họp 250 chỗ và bên cạnh đó còn có các phòng chức năng tiện nghi, hiện đại để tổ chức hoạt động các câu lạc bộ và lớp học năng khiếu sở thích.

Cụ Nguyễn Ngọc Đàm năm nay trên 100 tuổi, khi ấy là Chủ tịch UBND tỉnh từng bảo, ngày đầu xây dựng công trình này gặp nhiều trắc trở, đây là công trình phi Chính phủ, do tổ chức Công đoàn tự nguyện giúp đỡ công nhân lao động Việt Nam, khắc phục hậu quả sau chiến tranh.

Còn trong nội bộ ta nhiều người không đồng thuận, còn mặc cảm với Nhật Bản trong thế chiến thứ II thắng quân Pháp chiếm Đông Dương, khi cai trị từng để lại hậu quả xấu. Một số cán bộ chủ chốt của tỉnh còn ngờ vực, không rõ lòng tốt của người Nhật là thật hay giả. Có người còn hoang tưởng bảo, tư bản Nhật thâm thúy họ đặt hình quốc kỳ của Nhật ở giữa trung tâm đô thị tỉnh Quảng Ninh. Nên chăng cho họ xây dựng ở một vị trí khuất nẻo nào đó, còn tránh hậu họa tư tưởng tư bản phục hồi.

Cụ Lê Bùi - lão thành cách mạng nay không còn nữa, nguyên là Ủy viên Đoàn Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam. Người có công lớn xây dựng Công trình Cung văn hóa lao động Việt Nhật.

Khi ấy ông Lê Bùi là Chủ tịch Công đoàn tỉnh, một lão thành cách mạng có uy tín đã kiên trì thuyết phục tập thể lãnh đạo tỉnh để công trình được xây dựng tại trung tâm đô thị của tỉnh. Ông Lê Bùi nay không còn nữa, khi còn làm Ủy viên Đoàn Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam bảo, người Nhật cùng phương Đông máu đỏ, da vàng, nhân hậu, không cố hữu thù oán, đại lượng khép lại quá khứ hướng đến tương lai. Người Nhật cần cù, thông minh, năng động làm bạn với các nước trên tinh thần đôi bên cùng có lợi. Tuy họ là tư bản, nhưng chìa tay ra trước ta không nên thu mình, mà phải mở vòng tay lớn hợp tác vì lợi ích kinh tế chung.

Nhưng cũng phải e dè để hài hòa ý kiến mọi người, chấp nhận điều chỉnh lại thiết kế kiến trúc công trình, bỏ lại 1 trong số 2 khối 5 tầng như hiện nay. Bản gốc thiết kế hình khối vuông tròn mạch lạc. Theo văn hóa cổ phương Đông, vuông tròn là biểu trưng cho sự hoàn thiện nhất, thành ngữ ta có câu mong cho “mẹ tròn con vuông”, người Nhật rất tín chỉnh chu, coi khối vuông tròn là sự phong thủy trong kiến trúc. Vì khi ấy một số người không hiểu, cho rằng vòng tròn trong khổ vuông trên cao nom xuống y như quốc kỳ Nhật Bản.

Công trình Cung văn hóa lao động Việt Nhật phần nào mất đi tổng thể không gian kiến trúc, nhưng cơ bản còn lưu lại những giá trị học thuật về nghề xây dựng. Hiện tuổi thọ công trình đã gần 1 nửa thế kỷ mà vẫn sử dụng tốt, vẫn là một công trình tiêu biểu về kỹ thuật xây dựng, một tác phẩm kiến trúc nghệ thuật hàng đầu ở địa phương. Công trình càng dùng lâu, càng thấy rõ giá trị khác biệt về kiến trúc, gắn với công năng sử dụng. Giới chuyên môn càng khám phá, càng vỡ vạc thêm những nét bí ẩn của công trình xây dựng dành cho hoạt động văn hóa công cộng này.

Một công trình lớn xây dựng chủ yếu bằng vật liệu xây dựng trong nước từ xi măng, sắt thép và gạch xây, gạch ốp tường lát nền cũng là sản phẩm sẵn có tại địa phương. Một tòa nhà lớn kiên cố, nhưng công trình xây dựng không thấy nặng nề, diện tích công năng sử dụng hợp lý. Có thể nói, trong nghề xây lắp các hạng mục vôi vữa không thừa không thiếu một viên gạch… rất khâm phục.

Vách hội trường cao bằng tòa nhà 5 tầng, nhưng người ngồi dưới không hề có cảm giác sợ hãi, bởi kiến trúc xây dựng theo hình tổ mối, như rút ngắn khẩu độ. Lòng hội trường thoáng đoãng, đông ấm hè mát, sử dụng được tối đa ánh sáng trời, tiết kiệm được điện năng. Hệ thống điều hòa làm mát bằng hơi nước; hệ thống thông gió đặt ở hai bên hông tòa nhà, lại nằm âm trong tường. NSND Quang Thọ bảo, công trình kỹ thuật cách âm, chặn vọng, chống nhiễu, xuyên âm ưu việt. Hiện Quảng Ninh chưa có hội trường nào, rạp hát nào quy mô trên 700 chỗ mà âm thanh, ánh sáng tốt như Cung văn hóa lao động Việt Nhật, đây là một tuyệt tác lớn về phòng audio thu thanh, rạp hát của Việt Nam.

Về hành lang giao thông nội bộ, cơ sở phòng chống cháy nổ (PCCN), thì đến nay khi đồng loạt các nhà hàng karaoke, vũ trường trong phạm vi cả nước bị dừng hoạt động bởi nhiều vụ cháy xảy ra gây thương vong, thì mới vỡ lẽ Cung văn hóa lao động Việt Nhật là công trình nhà hát lớn mẫu mực về tiêu chuẩn phòng chống cháy nổ. Công trình xây dựng khán phòng cách âm ngày ấy đã bằng vật liệu cách âm khó cháy; tấm phông màn lớn ở sân khấu xòe diêm vào mà không bắt lửa, dây điện luồn trong các ống zen bằng vật liệu cách điện mà không cháy. Cầu dao, tủ điện, ổ cắm điện… sử dụng gần 50 năm nay chưa bị move, chập điện; đường thoát hiểm thì thênh thang mà không tốn diện tích, bởi thiết kế sử dụng không gian hợp lý.

Công trình Cung văn hóa lao động Việt Nhật như là một bộ giáo khoa thực cảnh về kiến trúc xây dựng tầm Quốc tế đặt ở Quảng Ninh. Công trình tiêu biểu từ bản thiết kết kiến trúc, đến thi công xây dựng. Liên đoàn Lao động còn lưu giữ bộ hồ sơ thiết kế hội trường, sân khấu, các bản vẽ trên vật liệu đặc biệt đến giờ còn như mới, lại bảo quản trong ống cách nhiệt, không bay màu, không mối mọt. Một bộ hồ sơ thiết kế kỹ thuật xây dựng, hiện rất hiếm ở Việt Nam.

Ông Vũ Đình Lân 85 tuổi - nguyên Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Quảng Ninh.

Ông Vũ Đình Lân - nguyên Phó Chủ tịch HĐND tỉnh chia sẻ, Công trình Cung văn hóa lao động Việt Nhật khi thi công còn như một giảng đường thực hành lớn về nghề xây dựng ở Quảng Ninh. Cán bộ giám sát thi công người Nhật, mẫu mực về tinh thần và trách nhiệm lao động. Họ bám sát công trường, cân đong, đo đếm các hạng mục xây dựng rất cẩn thận. Cốt sắt sàn mái những vị trí xung yếu đánh rửa bằng nước chanh quả, khi ánh mầu kim mới được đổ vữa bêtông. Các mẻ vữa tỷ lệ cốt liệu như tính bằng tiểu ly, còn kiểm tra độ nhiễn nếu không đủ tiêu chuẩn là loại bỏ. Một lần anh cán bộ giám sát thi công người Nhật đi công tác vắng công trường 1 ngày, có dặn khi anh ta về mới đổ bê tông một thanh giằng, nhưng kíp thợ ta chạy theo tiến độ cứ đổ.

Khi dỡ cốt pha bề mặt bêtông lỗ chỗ nhiều vết bọt thiếu vữa, anh cán bộ giám sát thi công người Nhật yêu cầu dỡ bỏ, còn nặng lời mắng mỏ kíp thợ. Kíp thợ chưa quen phong cách quản lý tư bản cự lại, sự bé xé ra to, Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Ngọc Đàm khi ấy phải đến công trình giải quyết, thay đổi kíp thợ, anh cán bộ giám sát thi công người Nhật nóng nảy cũng điều chuyển làm việc khác. Sự ấy tuy không vui, nhưng giúp cho những người lao động nghề xây dựng làm quen với cung cách quản lý mới, khác với lẽ thường khi ấy sáng cầm dao thước đến công trường đánh “gọng vó” chấm công, cuối buổi phủi tay không trách nhiệm với sản phẩm của mình.

Ông Nguyễn Trung Thanh (đã mất), hồi ấy là cán bộ kỹ thuật giỏi của Ty Kiến trúc Quảng Ninh được cử vào Ban điều hành dự án sinh thời kể: “Kỹ sư Nhật làm việc nghiêm túc, kỹ thuật tiên tiến, mỗi người một máy tính điện tử cầm tay, ngày ấy ta chưa có. Họ tính toán kỹ lưỡng hạng mục nội thất, căn ke không gian ánh sáng đèn từng vị trí sai lệch lux rất thấp; loa phóng thanh trang âm cũng vậy, dung sai dB không đáng kể… nên người ngồi đầu hội trường và người cuối hội trường cũng tiếp nhận âm thanh to nhỏ như nhau. Nếu rạp hát mà cấy dặm, cơi nới thêm ghế ngồi, thay thảm không đúng quy cách là phát sinh vấn đề lệch tông ánh sáng, mất đi tiếng vang, thanh trầm cộng hưởng từ công trình xây dựng mang lại. Công trình kiến trúc trên mặt đất, người Nhật còn rất chú trọng đến địa tầng, mạch nước ngầm, hướng gió, độ rung trấn và những tác động môi trường…

Năm 2023, hai nước kỷ niệm 50 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam và Nhật Bản (21/9/1973-21/9/2023), Quảng Ninh coi Cung văn hóa lao động Việt Nhật là kết tinh các giá trị văn hóa, ngời sáng tình người Việt Nhật.

Một số hình ảnh công trình Cung văn hóa lao động Việt Nhật:

Cung văn hóa lao động Việt Nhật do Công đoàn SOHYO Nhật Bản xây dựng tặng cho công nhân vùng mỏ, tại phường Hồng Gai, Hạ Long, diện tích sử dụng đất 14.942m2.

Chủ tịch Liên đoàn Lao động tỉnh Tô Xuân Thao, nhiều năm làm xây dựng bảo, Bộ hồ sơ kiến trúc Cung văn hóa lao động Việt Nhật có giá trị như trang sách giáo khoa về vật liệu lưu giữ văn bản, kỹ năng thiết kế.

Cách âm, chống vọng ngay bằng gạch nung của địa phương nom thanh nhã, không nặng nề lại mát mẻ và an toàn chống cháy nổ.

Hội trường cao bằng tòa nhà 5 tầng, nhưng người ngồi dưới không hề có cảm giác sợ hãi, bởi kiến trúc theo hình tổ mối như rút ngắn khẩu độ.

Nội thất xây lắp từ năm 1978, đã là đỉnh cao của công trình phòng chống cháy nổ. Phông màn rạp hát làm bằng sợ thủy tinh, châm lửa đốt không cháy.

Vũ Phong Cầm