Cuộc chạy đua thành tích không hồi kết của các gia đình Trung Quốc

Ở Trung Quốc, thuật ngữ involution (neijuan) được sử dụng để chỉ việc bị mắc kẹt trong những vòng luẩn quẩn không có cách thoát khỏi và mô tả cảm giác quá tải.

Chẳng hạn, neijuan được thể hiện qua việc trẻ em bị nhồi nhét kiến thức, cuốn vào cuộc chạy đua thành tích vì người lớn áp đặt, cạnh tranh suất vào trường điểm hay giá bất động sản tăng chóng mặt, theo Think China.

Trong một cuộc phỏng vấn, Zhang Yafen (48 tuổi), nhân viên tài chính, cảm thấy bất lực khi nói về việc giáo dục con cái. Vài ngày trước, cô con gái đang học lớp 6 của Zhang đã tham dự kỳ thi TOEFL.

Dù còn nhiều năm nữa cô bé mới vào đại học, Zhang vẫn muốn con gái lấy chứng chỉ này sớm để đánh giá trình độ tiếng Anh hiện tại. Theo Zhang, đây là “tấm thẻ ưu tiên” để đặt chân vào các trường trung học ưu tú ở Bắc Kinh.

Từ lúc con gái lên 3 tuổi, Zhang và chồng đã đặt cọc gần 100.000 nhân dân tệ cho một trung tâm ngoại ngữ. Ảnh: Think China.

So với các gia đình khác, Zhang cho biết cô không phải là phụ huynh quá thúc ép con mình. Tuy nhiên, ngay sau khi đứa trẻ chào đời, cô đã bắt đầu chuẩn bị lộ trình học tập cho con sau này. 10 năm trước, vợ chồng Zhang đã mua một ngôi nhà ở khu có nhiều trường học tốt bằng cách chuyển từ quận Đông Thành đến Hải Điến.

Ở Trung Quốc, việc mạnh tay chi tiền mua nhà tại những nơi có trường danh tiếng là chuyện bình thường. Hiện tượng này đã đẩy giá bất động sản ở quanh các trường điểm lên cao ngất ngưởng.

Ví dụ, ngôi nhà của Zhang đã tăng từ 50.000 nhân dân tệ lên 200.000 nhân dân tệ một m2. Zhang rất vui vì đã mua được nơi này sớm.

Tuy nhiên, khi mới chuyển đến, Zhang mới nhận ra cuộc chiến chỉ mới bắt đầu. “Nhiều bậc phụ huynh ở đây thực sự điên rồ, những gì chúng tôi làm chẳng là gì so với họ”, Zhang bày tỏ.

Khóa tiếng Anh của con gái cô có một cô bé mới chỉ học lớp 2. Đây là lớp học dự bị cho chứng chỉ tiếng Anh đầu tiên của Cambridge, tương đương với trình độ B2 và Band 4, Band 6 trong các trường đại học Trung Quốc.

Học thêm để chạy đua thành tích

Theo Zhang, những kỳ thi như vậy rất phổ biến ở Bắc Kinh. Các bậc phụ huynh không quản ngại giành lấy một suất. Thậm chí, họ còn đưa con đến Thiên Tân và Bảo Bình để thi.

Khi cuộc thi Olympic Toán học và chứng chỉ tiếng Anh trở thành tiêu chuẩn của mỗi học sinh, nhiều cha mẹ phải nỗ lực để cho con theo học các lớp tài năng toàn diện. Tất cả nhằm đảm bảo rằng con mình nổi bật hơn các bạn cùng lứa tuổi.

Sự căng thẳng của các bậc phụ huynh là một phần nhỏ của nền giáo dục cạnh tranh gay gắt của Trung Quốc trong những năm gần đây.

Nếu trẻ học không tốt, các phụ huynh sẽ lo lắng rằng chúng không thể vào trường tốt hơn. Ảnh: Sixth Tone.

“Là một người mẹ, tôi không vui khi thấy con mình phải vật lộn mỗi ngày. Nhưng không có cách nào khác, các cuộc thi luôn dồn dập”, Zhang nói.

Tầng sáu của khu thương mại Golden Resources được biết đến là "trung tâm giáo dục toàn diện lớn nhất ở Bắc Kinh". Tại đây tập hợp tất cả “lò” đào tạo cho trẻ em như nhảy, chơi cờ vây, múa ba lê, tiếng Anh...

Cứ đến cuối tuần, những hành lang lại chật kín các ông bố, bà mẹ vừa xách ba lô vừa bồng con nhỏ, hối hả đến lớp. Hình ảnh ông bà đưa bình nước cho cháu khi nghỉ giữa giờ, những đứa trẻ ngái ngủ trên ghế đẩu, miệng vẫn lẩm bẩm các phép tính đã trở nên quen thuộc với nhiều người.

Những phụ huynh "gà chiến"

Liu Yu (42 tuổi) cho hay đến mỗi chủ nhật hàng tuần, cả gia đình anh lại dành cả ngày ở đây để “múa ba lê vào buổi sáng, học nghệ thuật rồi đến lớp Lego”.

Liu nói rằng anh không phải là một phụ huynh "gà chiến", nhưng anh muốn cho con tiếp xúc với những điều khác biệt và nuôi dưỡng sở thích khi còn nhỏ.

Anh và vợ chi gần 100.000 nhân dân tệ mỗi năm cho các lớp học như vậy. Bên cạnh đó, con gái Liu còn học đấu kiếm hoặc cưỡi ngựa vào thứ 6.

Những lớp đắt tiền dành cho năng khiếu ít phổ biến như 2 bộ môn trên cùng với khúc côn cầu trên băng là mục tiêu mà các bậc cha mẹ trung lưu muốn thêm vào CV của con mình.

Nền giáo dục theo định hướng thi cử của Trung Quốc từ lâu đã bị chỉ trích. Ảnh: Think China.

Một đứa trẻ muốn vào các trường ưu tú không chỉ cần có điểm số cao nhất mà còn phải có thêm tài năng. Sự cạnh tranh rõ ràng nhất là ở các thành phố lớn như Bắc Kinh và Thượng Hải.

Yang Liu (18 tuổi), học sinh tại trường trung học danh tiếng trực thuộc Đại học Nhân dân Trung Quốc, nói rằng ngoài học trên trường thì các hoạt động ngoại khóa và giải thưởng là rất quan trọng.

“Bạn sẽ thấy mình phải chạy đua với những người khác trong mọi lĩnh vực”, nữ sinh nói thêm.

Hầu hết học sinh trong những trường ưu tú đều có xuất thân tốt. Ngoài cạnh tranh về điểm số và tài năng, một số phụ huynh còn sử dụng mối quan hệ để tìm kiếm cơ hội thực tập cho con trong các công ty lớn.

"Hiệu ứng sân khấu" trong giáo dục

Dù phàn nàn với vòng xoáy này, hầu hết ông bố, bà mẹ đều đổ lỗi cho những người “đứng lên” trước họ. Guo Qian (43 tuổi) giải thích đây là "hiệu ứng sân khấu", khi những người ngồi ở hàng ghế đầu đứng lên, các hàng sau cũng lần lượt làm theo.

Con trai của Guo bắt đầu tham gia các lớp dạy Olympic Toán khi mới học lớp 3. Tất cả là vì một bà mẹ “gà chiến” đã nói trong nhóm chat: “Học ngay từ bây giờ để đứa trẻ trở nên nổi trội hơn".

Đoạn tin nhắn này đã “khai sáng” cho Guo. Nếu mọi đứa trẻ khác đều học trước và cô không làm như vậy, con cô sẽ đứng cuối lớp khi lên bậc tiếp theo. “Đó là một vòng luẩn quẩn. Bạn sẽ rất kỳ quặc nếu không cho con học trước giống họ".

Nhiều bậc cha mẹ quyết tâm nuôi dưỡng con cái thành tài để duy trì địa vị xã hội của chúng thông qua giáo dục. Ảnh: New York Times.

“Các bậc phụ huynh và toàn xã hội đang bị lôi kéo vào trò chơi điên rồ này vì điều này đã trở thành xu hướng chủ đạo. Có lẽ mọi người đều biết vấn đề là gì, nhưng không ai có thể chống lại hiện tượng và tâm lý phổ biến này”, Yu Hai, giáo sư xã hội học tại Đại học Phúc Đán, nhận định.

Trong thập kỷ qua, người Trung Quốc đã được tiếp cận nhiều hơn với giáo dục. Năm ngoái, tổng tỷ lệ vào đại học tại quốc gia này đạt 54,4%.

Giáo sư Chen Zhiwu, Giám đốc Viện Toàn cầu châu Á tại Đại học Hong Kong, chỉ ra rằng mọi người đã coi thi cử là cách duy nhất để tiến lên trong cuộc sống kể từ thời cổ đại. “Cứ như thể xã hội chỉ có một con đường dẫn đến thành công”, ông nói.

Theo Think China, với nhiều phụ huynh, chừng nào nấc thang xã hội còn hẹp và cạnh tranh trong giáo dục vẫn gay gắt, nhu cầu học thêm sẽ không giảm.

Phương Thảo