Cuộc chiến bảo vệ sự sống hoang dã

Các bác sĩ thú y tại Save Vietnam’s Wildlife đang tiến hành điều trị cho một cá thể tê tê.

Thành lập từ năm 2014, Save Vietnam’s Wildlife (SVW) là một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động trong lĩnh vực bảo tồn động vật hoang dã tại Việt Nam. Với mạng lưới hoạt động trải dài từ Bắc vào Nam, SVW tập trung vào ba mũi nhọn: cứu hộ – bảo tồn – giáo dục cộng đồng.

Hiện nay, SVW đã khẳng định vai trò tiên phong trong công tác cứu hộ, phục hồi và tái thả động vật hoang dã tại Việt Nam. Mỗi cá thể được giải cứu đều là một hành trình đầy cam go nhưng cũng thắp lên hy vọng về sự hồi sinh của tự nhiên: bắt đầu từ những cuộc điện thoại khẩn cấp, những chuyến đi xuyên đêm và kết thúc bằng khoảnh khắc hạnh phúc xúc động khi chứng kiến những sinh vật bị tổn thương được trở về với núi rừng.

Hành trình giải cứu đầy thử thách

Tổ chức thường nhận được thông tin cứu hộ từ nhiều nguồn khác nhau. Tổ chức cũng duy trì đường dây nóng 24/7, sẵn sàng phản ứng nhanh trước bất kỳ thông tin nào về động vật cần cứu hộ.

Mỗi chuyến đi cứu hộ đều phải đảm bảo ba thành phần không thể thiếu: một nhân viên chuyên trách làm việc với cơ quan chức năng, một bác sĩ thú y và một tài xế. Địa hình hiểm trở, thời tiết khắc nghiệt hoặc thậm chí là nguy cơ tai nạn luôn rình rập trong hành trình giải cứu. Bác sĩ Triều – một bác sĩ thú y tại tổ chức, cho biết: trong chuyến giải cứu một cá thể tê tê trước Tết 2025 tại Điện Biên, đoàn cứu hộ đã suýt gặp tai nạn khi xe trượt bánh vì mưa lớn và đèo dốc hiểm trở tại khu vực đèo Đá Trắng (Hòa Bình). “Cứ tưởng hết Tết rồi” – một câu nói nửa đùa nửa thật, nhưng cũng thể hiện rõ ràng ranh giới mong manh giữa thành công và thất bại trong những chuyến đi như thế.

Quá trình cứu hộ không bao giờ là dễ dàng. Động vật có thể đang trong trạng thái bị thương nặng, hoảng loạn hoặc mắc kẹt trong bẫy, lưới. Việc tiếp cận động vật đòi hỏi sự tỉ mỉ và cẩn trọng tuyệt đối. Mỗi loài sẽ có cách tiếp cận khác nhau, nhưng ưu tiên luôn là an toàn cho cả động vật lẫn con người. Đội cứu hộ phải trang bị đầy đủ dụng cụ bảo hộ như khẩu trang, găng tay y tế, găng tay chuyên dụng khi tiếp cận các loài ăn thịt. Với những cá thể bị nhốt trong túi lưới, họ phải thao tác hết sức cẩn thận để tránh gây thêm tổn thương. Đặc biệt, với những trường hợp bị thương nặng, bác sĩ thú y phải tiến hành sơ cứu ngay tại hiện trường để đảm bảo khả năng sống sót trước khi đưa về trung tâm.

Khi về tới trung tâm, mỗi cá thể sẽ bước vào một quá trình chăm sóc, phục hồi và đánh giá toàn diện kéo dài nhiều tháng. Công việc của các nhân viên SVW bắt đầu từ sáng sớm: dọn dẹp chuồng trại, kiểm tra tình trạng sức khỏe, theo dõi thói quen ăn uống và hành vi. Buổi chiều là thời gian cải tạo chuồng trại, làm giàu môi trường sống và chuẩn bị thức ăn cho động vật. Mặc dù được chăm sóc trong môi trường nuôi nhốt, SVW luôn cố gắng mô phỏng lại môi trường hoang dã nhất có thể: chuồng trại được thiết kế mô phỏng môi trường tự nhiên với cây xanh, lớp nền bằng đất, hệ thống sông suối nhân tạo.

Khi sức khỏe đã phục hồi, các cá thể sẽ bước vào quá trình đánh giá điều kiện tái thả. SVW có hệ thống tiêu chí nghiêm ngặt để quyết định cá thể nào đủ điều kiện tái thả: sức khỏe tốt, không có bệnh truyền nhiễm, khả năng tự kiếm ăn hoặc săn mồi và khả năng tìm nơi trú ẩn. Đặc biệt, SVW xây dựng một khu bán hoang dã để đánh giá hành vi của từng cá thể trước khi tái thả. Các cá thể sẽ được đưa vào khu bán hoang dã để đánh giá khả năng thích nghi. Tất cả quá trình được ghi lại bằng hình ảnh, video và nhật ký chăm sóc để nhóm thú y, chuyên gia cùng nhau đánh giá khả năng tái thả. Chỉ khi đạt đủ điều kiện sinh tồn, cá thể mới được thả về rừng – đúng nơi chúng từng thuộc về.

Dẫu vậy, không phải cá thể nào cũng có thể trở về với tự nhiên. Với những con vật không còn khả năng tự sinh tồn, chúng sẽ được tiếp tục chăm sóc lâu dài tại trung tâm và đảm nhận một vai trò mới - “đại sứ giáo dục” – giúp nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn và chống tiêu thụ động vật hoang dã.

Đằng sau mỗi hành trình cứu hộ

Đằng sau mỗi hành trình cứu hộ thành công là sự đóng góp thầm lặng của những con người đang ngày đêm miệt mài phía sau “chiến tuyến” bảo tồn. Một trong số đó là Sander Obbink – cố vấn chăn nuôi người Hà Lan tại SVW, người đã góp phần không nhỏ trong việc chăm sóc, phục hồi và đưa những cá thể hoang dã trở lại với tự nhiên. Là nhân viên chăm sóc động vật chuyên nghiệp với hơn 13 năm kinh nghiệm làm việc trực tiếp với nhiều loài động vật từ khắp nơi trên thế giới, Sander Ob-bink đã chọn Việt Nam làm điểm đến tiếp theo trong hành trình bảo tồn.

Khi được hỏi về một ca cứu hộ đáng nhớ tại SVW, anh Sander chia sẻ về đợt giải cứu lớn với 11 cá thể được đưa về từ Angkorland. Khi mới đến, chúng đều trong tình trạng rất tệ: mất nước, kém ăn… Nhưng qua thời gian điều trị, anh được tận mắt những cá thể do chính mình tiếp nhận và chăm sóc từng ngày giờ đã khỏe mạnh trở lại và đủ điều kiện để được thả về thiên nhiên.

Trải qua nhiều năm đồng hành cùng các ca giải cứu, Sander cho rằng điều quan trọng là phải giữ được sự chuyên nghiệp, dù có thể đau lòng khi chứng kiến cảnh động vật phải chịu đựng, nhưng người cứu hộ cần phải giữ được cái đầu lạnh để đưa ra quyết định đúng ngay tại hiện trường. Đặc biệt, công việc với loài tê tê – một trong những loài bị buôn bán nhiều nhất – đòi hỏi sự kiên nhẫn và hiểu biết cao.

Dù công việc có lúc căng thẳng hay đầy thử thách, Sander vẫn luôn giữ cho mình một niềm tin vững chắc vào những điều anh đang theo đuổi. Anh chia sẻ: “Điều tôi mong muốn nhất là thay đổi tư duy của mọi người. Rằng chúng ta cần động vật hoang dã, không chỉ để ngắm nhìn, mà để đảm bảo sự cân bằng cho thiên nhiên và cả tương lai của con người. Bởi vậy, hãy tận hưởng vẻ đẹp của động vật, thay vì… hương vị của chúng.”

Tiên phong bảo tồn từ sức mạnh cộng đồng

Chỉ trong chưa đầy một thập kỷ, SVW đã trực tiếp cứu hộ hơn 2.000 cá thể động vật hoang dã. Nếu như cách đây 5 năm, tỷ lệ phục hồi chỉ đạt khoảng 50–60%, thì những năm gần đây, con số này đã được nâng lên đáng kể – luôn duy trì trên 80%. Bên cạnh đó, SVW còn là đơn vị tiên phong tại Việt Nam thành lập đội chống săn trộm chuyên trách, đồng thời đạt nhiều tiến bộ trong công tác nhân nuôi và bảo tồn các loài nguy cấp như tê tê vàng và cầy vằn.

Tính từ năm 2000, tổ chức đã cứu hộ thành công hơn 1.700 cá thể tê tê – con số khẳng định vai trò dẫn đầu không chỉ ở Việt Nam mà cả trong nỗ lực bảo tồn trên quy mô khu vực. Không dừng lại ở hoạt động cứu hộ, SVW đang từng bước kiến tạo một tương lai bền vững cho động vật hoang dã – nơi sự sống được bảo vệ và phục hồi ngay trong chính môi trường tự nhiên của chúng.

Tuy nhiên, hành trình ấy không thể thành công nếu chỉ có một tổ chức đơn lẻ. Sự tham gia của cộng đồng là yếu tố then chốt – từ việc lan tỏa thông điệp bảo vệ động vật hoang dã, thay đổi thói quen tiêu dùng thiếu bền vững, đến tham gia hoạt động tình nguyện cùng các tổ chức bảo tồn như SVW, nơi người trẻ được trực tiếp góp sức trong công tác cứu hộ và tái thả động vật về rừng.

Bảo tồn không chỉ là công việc của các tổ chức, các nhà khoa học hay kiểm lâm. Đó là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Khi mỗi hành động nhỏ được nhân lên, chúng ta có thể tạo nên sự khác biệt – không chỉ cứu sống một cá thể động vật, mà còn gìn giữ sự sống cho cả một hệ sinh thái.

Thảo My - Bảo Nhi - Diễm Quỳnh