Cuộc chiến công nghệ Mỹ-Trung: Không có chip tiên tiến, ngành smartphone Trung Quốc liệu có tồn tại?

‘Thời hoàng kim’ nay về đâu?

Giờ đây, với những năm tháng vàng son của toàn cầu hóa dường như đã lùi xa, ngành công nghiệp điện thoại di động của Trung Quốc đang bị cuốn vào cuộc chiến công nghệ chứng kiến Mỹ và các đồng minh cấm xuất khẩu chất bán dẫn được sử dụng để cung cấp năng lượng cho điện thoại thông minh tiên tiến, khiến triển vọng trở nên tồi tệ.

Từ đầu thế kỷ cho đến những năm 2010, Huaqiangbei - khu điện tử rộng 1,45 km vuông ở trung tâm Thâm Quyến - là khu vực thịnh vượng nhất của thành phố. Những chiếc điện thoại di động mới nhất - chính hãng, nhập lậu hoặc nhái - thường có thể được tìm thấy ở đó, trước khi được chuyển đi khắp thế giới.

Tuy nhiên việc tiếp cận chip bán dẫn cao cấp trở nên khó khăn hơn và sự đổi mới trong nước chững lại.

Ông Tang nói: “Trước năm 2004, không có điện thoại giả trên thị trường. Hàng giả và hàng nhái bắt đầu nở rộ vào năm 2005 khi MediaTek cung cấp chip tích hợp với phần mềm, khiến việc sản xuất điện thoại di động giả trở nên dễ dàng”.

MediaTek, một công ty thiết kế chất bán dẫn có trụ sở tại Đài Loan, đã mở rộng công nghệ sang Trung Quốc đại lục vào năm 2003 trong bối cảnh mối quan hệ giữa hai bờ eo biển Đài Loan đang nóng lên. Năm 2007, nó gia nhập Liên minh thiết bị cầm tay mở do Google dẫn đầu với hơn 80 nhà sản xuất phần cứng, nhà phát triển phần mềm và nhà khai thác viễn thông toàn cầu để phát triển hệ thống Android.

Việc tiếp cận công nghệ chip và hệ điều hành đã tạo cơ hội cho các nhà sản xuất Trung Quốc, nhiều người trong số họ đã cung cấp linh kiện cho các thương hiệu nước ngoài tên tuổi lớn như Motorola và Nokia theo thỏa thuận nhà sản xuất thiết bị gốc (OEM), để sản xuất điện thoại của riêng họ. Nhưng công nghệ này cũng dẫn đến một thị trường hàng giả phát triển mạnh mẽ.

Theo ông Tang, các công ty nhỏ ở Quảng Đông sẽ mua một con chip MediaTek được cài sẵn phần mềm, tìm nguồn các thành phần khác và yêu cầu một nhà máy lắp ráp chúng.

“Hơn 80% điện thoại di động giả sử dụng chip MediaTek. Những thứ khác cần thiết duy nhất là pin và vỏ để làm cho một chiếc điện thoại được dán nhãn và trông giống như một chiếc Samsung hoặc Sony”.

Thời hoàng kim, ông Tang có tới 20 máy điều khiển số máy tính (CNC), ngày đêm sản xuất các loại bìa để làm giả, nhái.

Từng là trụ sở của hàng chục nghìn công ty điện tử, Hoa Cường Bắc có doanh thu hàng năm lên tới 120 tỷ nhân dân tệ (17,4 tỷ USD) vào thời kỳ đỉnh cao, từ 2009-2011, Nhật báo Kinh tế Thâm Quyến đưa tin.

Vào 5-2010, giá thuê hàng tháng cho một cửa hàng ở tầng trệt ở Hoa Cường Bắc có thể lên tới hơn 3.000 nhân dân tệ/m2 – vào thời điểm mà các trung tâm thương mại sang trọng hàng đầu của thành phố chỉ có thể tính phí vài trăm nhân dân tệ/m2.

Tuy nhiên, hoạt động kinh doanh điện thoại di động giả bắt đầu suy giảm vào năm 2012 do chip của MediaTek không thể sánh được với năng lực kỹ thuật của thế hệ điện thoại thông minh mới nhất, như iPhone của Apple và Galaxy của Samsung.

Ông nói: “Con chip, thành phần cốt lõi của thế hệ điện thoại thông minh mới nhất, trở nên khó sao chép, các doanh nghiệp sao chép đã chết vì họ không thể sao chép công nghệ cao cấp và bán nó với giá rẻ được nữa”.

Khó khăn trong lạc quan

Thị trường điện thoại thông minh toàn cầu trong những năm gần đây được đánh dấu bằng những giai đoạn hỗn loạn, đáng chú ý nhất là do tình trạng thiếu chip mà Trung Quốc phải nhập khẩu để cung cấp năng lượng cho các thiết bị cầm tay cao cấp. Cũng có những lo ngại rằng các nhà cung cấp linh kiện trong nước có thể mất đơn đặt hàng với các công ty đa quốc gia, những công ty đang tìm cách đa dạng hóa sản phẩm khỏi Trung Quốc trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng giữa Bắc Kinh và Washington.

Chip đã nổi lên như một chiến trường quan trọng trong cuộc chiến công nghệ Mỹ-Trung, bởi vì chúng cung cấp năng lượng cho mọi thứ, từ xe điện đến tàu con thoi. Mỹ đang bóp nghẹt quyền tiếp cận của Trung Quốc đối với cả chip bán dẫn và thiết bị sản xuất chúng, đồng thời liên minh với Hà Lan, Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan để hạn chế xuất khẩu sang đại lục.

Năm ngoái, Apple đã tiết lộ ý định chuyển các bộ phận trong quy trình sản xuất ra khỏi Trung Quốc và sang các thị trường mới nổi như Ấn Độ và Việt Nam sau khi trải qua các biện pháp hạn chế nghiêm ngặt do Covid-19 ở Trung Quốc đại lục.

Nhà thầu chính của Apple, Foxconn có trụ sở tại Đài Loan, gần đây đã công bố kế hoạch thành lập một nhà máy lớn mới tại Việt Nam sau khi đầu tư 500 triệu USD vào công ty con ở Ấn Độ vào 2022. Nhà máy Trịnh Châu của Foxconn ở tỉnh miền trung Hà Nam là địa điểm lắp ráp iPhone lớn nhất thế giới, thuê tới 300.000 nhân viên và chiếm 50-60% công suất lắp ráp iPhone toàn cầu của Foxconn.

Tuy nhiên, ông Tang vẫn lạc quan.

Ông nói: “Nếu tỷ suất lợi nhuận của điện thoại di động cao cấp được sản xuất tại Ấn Độ và Việt Nam hiện là khoảng 50-60%, thì phải tăng thêm 200% để đạt được tỷ suất lợi nhuận hiện tại của các nhà máy Trung Quốc. Đây là một quá trình lâu dài, đó là lý do tại sao Apple hiện không thể rời khỏi Trung Quốc để sản xuất loạt iPhone mới nhất”.

Các công ty Trung Quốc có hoạt động tại Ấn Độ vẫn sẽ đóng vai trò quan trọng trong kế hoạch sản xuất một số iPhone tại quốc gia này của Apple.. Tại Chennai, Ấn Độ, các công ty con của các công ty Trung Quốc sẽ cung cấp bộ sạc và các linh kiện khác cho iPhone.

Bài toán dây chuyền sản xuất

Zeng Liaoyuan, phó giáo sư kỹ thuật thông tin và truyền thông tại Đại học Khoa học và Công nghệ Điện tử Trung Quốc ở Thành Đô, cho biết những khó khăn đối với các nhà sản xuất Trung Quốc sẽ sớm ập đến và kéo dài ít nhất hai thập kỷ trước khi Trung Quốc có thể tự sản xuất thành công chip tiên tiến.

“Điều quan trọng đối với ngành công nghiệp viễn thông khổng lồ và nền kinh tế kỹ thuật số, Trung Quốc không thể từ bỏ lĩnh vực điện thoại thông minh. Chỉ bằng cách thúc đẩy các nhà khoa học, nhà nghiên cứu và kỹ sư thực hiện đổi mới, Trung Quốc mới có thể nắm bắt được các công nghệ sản xuất chip”.

Người phát ngôn của một công ty Trung Quốc đang chịu lệnh trừng phạt của Mỹ nói với SCMP rằng các công ty Trung Quốc sẽ phải đối mặt với tình thế “đổi mới hay chết” trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt của thế hệ 5G. Công ty không muốn được xác định do tính nhạy cảm của vấn đề.

Liu Kaiming, người đứng đầu Viện Quan sát Đương đại ở Quảng Đông, cho rằng sự trỗi dậy của Trung Quốc trở thành trung tâm sản xuất điện thoại thông minh của thế giới là nhờ chuỗi cung ứng hoàn chỉnh, sự tồn tại của một số lượng lớn công nhân lành nghề và thị trường nội địa khổng lồ.

Tuy nhiên, những thay đổi địa chính trị đang ảnh hưởng đến động lực kinh tế. Vì điện thoại di động rất quan trọng đối với hệ sinh thái của ngành công nghiệp điện tử Trung Quốc, Trung Quốc nên cố gắng giảm thiểu sự khác biệt chính trị và duy trì quan hệ thương mại thân thiện với hầu hết các quốc gia, ông Liu nói.

“Đông Nam Á đang nổi lên như một trung tâm sản xuất toàn cầu mới. Trung Quốc nên sử dụng mối quan hệ kinh tế đã thiết lập với các nước Đông Nam Á để cùng nhau xây dựng chuỗi cung ứng với lợi thế bổ sung, hiệu quả tổng hợp và cùng có lợi”, ông nói.

Tính đến hôm nay, 90% lô hàng iPhone mới nhất của Apple vẫn được sản xuất tại Trung Quốc, cho dù đó là Ấn Độ hay Việt Nam, vẫn không có khả năng sản xuất hàng loạt iPhone mới ở nơi khác.

Nhưng điều đó hoàn toàn có thể thay đổi sau 3 năm nữa, với khoảng 30% sản lượng như vậy được chuyển từ Trung Quốc sang.

Nhã Trúc