Cuộc 'chuyển mình' của những người làm báo trong thời đại số

Từ những cuộc dịch chuyển của báo chí…

Một đồng nghiệp của tôi ở độ tuổi ngoài 40 đã có hơn 20 năm làm báo chuyên nghiệp chia sẻ, quá trình 4 năm được đào tạo tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền, với chuyên ngành Báo in, sinh viên được các thầy cô, các nhà báo chuyên nghiệp dạy cách làm tin, phóng sự, điều tra, ghi chép, phản ánh, bình luận, xã luận, chuyên luận... “Thế hệ chúng tôi, ngay khi đang ngồi trên giảng đường đại học, báo điện tử bắt đầu xuất hiện, nhưng do Internet chưa phổ biến nên thế hệ chúng tôi chưa biết về loại hình báo mới này. Dù không được đào tạo, nhưng chúng tôi buộc phải thích nghi với cách viết hoàn toàn mới. Nếu như báo in đòi hỏi một sự chín chắn, câu từ viết ra ngoài hay còn phải chính xác về mặt ngữ nghĩa thì báo điện tử hoàn toàn khác - đó là một cuộc chạy đua thông tin, đòi hỏi phải nhanh, chính xác trước rồi mới đến hay” - anh bạn tôi chia sẻ.

Báo chí Cách mạng Việt Nam đã bước vào năm thứ 100, tôi nhớ lại những người làm báo in trong giai đoạn từ năm 2007 đến 2012 bắt đầu phải có sự thay đổi về cách viết, cách tiếp cận. 5 năm sau đó, những trào lưu mạng xã hội xuất hiện. Lúc đầu, đã có người làm báo theo phong cách truyền thống lên tiếng “tẩy chay” mạng xã hội, nhưng về sau chính họ lại đối diện với áp lực từ mạng xã hội. Thông tin tràn lan và đã có lúc người làm báo điện tử không cạnh tranh được với mạng xã hội. Người làm báo một lần nữa buộc phải thích nghi với mạng xã hội, thậm chí dựa vào mạng xã hội để tiếp cận thông tin và thông qua đây đến với độc giả. Và đến thời điểm hiện tại, khi trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển, đang dần đi vào đời sống, đã xuất hiện các tác phẩm báo chí được thực hiện bởi AI từ ngôn ngữ, hình ảnh đến giọng nói.

Tôi hệ thống lại trong thời gian khoảng 20 năm, người làm báo đã phải trải qua 3 giai đoạn dịch chuyển. Từ báo in đến báo điện tử, mạng xã hội và giờ đây là báo chí sử dụng trí tuệ nhân tạo; dấu tích của các thể loại báo chí như phóng sự, ghi chép, xã luận, chuyên luận… dần dần đã không còn phong phú như trước.

Đến sự thích nghi trong giai đoạn mới

Công nghệ đã trang bị cho báo chí những khả năng mới, hướng tới sự tùy chỉnh, cá nhân hóa theo nhu cầu, từ đó chinh phục các nhóm độc giả mới, phân phối nội dung hiệu quả và tạo doanh thu lớn hơn. Ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số giúp các cơ quan báo chí thay đổi phương thức vận hành, quản lý, áp dụng công nghệ trong quy trình sản xuất và phân phối nội dung; thực hiện hiệu quả các mô hình kinh doanh báo chí để đa dạng hóa nguồn thu, không bị lệ thuộc vào doanh thu quảng cáo, từ đó phát triển nền báo chí dữ liệu, báo chí điện tử có chất lượng, bảo đảm đúng giá trị nguyên bản của báo chí.

Thống kê cho thấy từ năm 2020 đến nay, số lượng người tiếp nhận thông tin qua các phương tiện truyền thông truyền thống (báo in, phát thanh, truyền hình) sụt giảm mạnh, thay vào đó là tiếp nhận thông tin qua điện thoại di động. Người làm báo truyền thống buộc phải thích nghi với cách làm báo kiểu mới bởi người đọc đã chuyển hướng tiếp nhận thông tin. Trước đây, độc giả đón nhận tờ báo in ăm ắp hơi thở cuộc sống thì giờ đây, họ đã thích thú hơn với chiếc điện thoại thông minh. Các bài phân tích, bình luận buộc phải “nhường chỗ” cho các bài viết ngắn gọn, đủ thông tin, không lan man… “Nếu không thay đổi, người làm báo truyền thống sẽ bị đào thải trong chính nghề nghiệp của mình. Công nghệ sẽ đong đếm được lượt người đọc, lượt tiếp cận của từng báo viết. Bài viết hay đến đâu nhưng không có “view” thì trở thành vô giá trị. “Đếm view ăn tiền” không còn là câu nói vui nữa mà đó là khẳng định giá trị của bài viết ở thời điểm này.

Nhà báo Yên Hưng

Báo chí là loại hình nghề nghiệp sáng tạo và buộc phải thích nghi với cái mới. Các lớp bồi dưỡng liên tiếp được mở ra để giúp người làm báo, nhất là những người làm báo lâu năm, truyền thống học cách làm báo mới, điều mà họ chưa được dạy từ 20 năm trước khi còn ngồi trên giảng đường đại học. Với sự hỗ trợ của công nghệ, người làm báo đã dần thích nghi với những điều mới mẻ, phù hợp trong giai đoạn chuyển đổi số hiện nay. TS.Trần Thị Thu Hiền, Trưởng khoa Giáo dục đại cương và Nghiệp vụ sư phạm, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho rằng, thông qua số hóa, các cơ quan báo chí có thể mở rộng tầm ảnh hưởng của họ, thu hút độc giả toàn cầu và tăng doanh thu từ quảng cáo trực tuyến. Ngoài ra, họ cũng có khả năng tạo ra nội dung đa dạng và tương tác hơn, bao gồm video, hình ảnh động, podcast và các tính năng tương tác khác để thu hút độc giả và giữ họ ở lại lâu hơn…

Bằng cách sử dụng AI và phân tích dữ liệu thông minh, các cơ quan báo chí có thể hiểu rõ hơn về sở thích của độc giả và tạo nội dung phù hợp hơn với họ. Báo chí có cơ hội tạo ra nội dung trả phí, chất lượng cao và độc đáo, mà độc giả sẵn sàng trả phí để truy cập, tạo nguồn doanh thu ổn định.

Công nghệ hỗ trợ báo chí nhưng cũng đặt ra không ít thách thức với đội ngũ nhà báo - phóng viên trong giai đoạn hiện nay

Thay đổi để phát triển

Khi đất nước bước vào giai đoạn chuyển đổi số, các ngành, các cấp đều phải thay đổi thích ứng thì nghề báo cũng không nằm ngoài quy luật đó, thậm chí còn phải tiến trước một bước. Trong bối cảnh hiện nay, công nghệ định hướng, dẫn dắt người dùng trở nên phổ biến và là xu thế chủ đạo. Thực tế, ứng dụng AI trong sản xuất, điều hướng nội dung, đáp ứng nhu cầu, sở thích của công chúng đang chiếm ưu thế trong hoạt động báo chí. Nhiều tòa báo lớn trên thế giới tận dụng AI để giúp người đọc tìm kiếm và chọn lựa tin tức phù hợp. Nhiều cơ quan báo chí tại Việt Nam đã áp dụng AI nhằm tiếp cận công chúng theo cách chủ động và định hướng. Công chúng được cung cấp lượng thông tin vững chắc và cần thiết thông qua việc cập nhật thường xuyên từ trang báo điện tử về các vấn đề quan tâm.

Báo điện tử có sự tổng hợp của công nghệ đa phương tiện, nghĩa là không chỉ văn bản, hình ảnh mà cả âm thanh, video và các chương trình tương tác khác. Không bị giới hạn bởi khuôn khổ, số trang, không bị phụ thuộc vào khoảng cách địa lý nên báo điện tử có khả năng truyền tải thông tin đi khắp toàn cầu với số lượng không giới hạn. Chính vì thế, đòi hỏi người làm báo phải thay đổi, đáp ứng được yêu cầu công việc. Sử dụng công nghệ thành thạo nhưng không phụ thuộc quá nhiều vào nó, biến mình thành một người làm báo đa-zi-năng nhưng phải tuân thủ pháp luật, đạo đức người làm báo, không ngừng học tập về chuyên môn…

Công nghệ càng phát triển thì thách thức càng lớn với các cơ quan báo chí và người làm báo. Nhưng vượt lên trên thách thức thì cơ hội lớn sẽ mở ra. Thay đổi là tất yếu, nhưng cho dù có thay đổi đến đâu, báo chí vẫn phải giữ cho được những giá trị phổ quát, là trách nhiệm xã hội, là tính tin cậy trong thông tin, là sự truyền cảm hứng cho người đọc, nhân lên những điều tốt đẹp, dẹp đi những cái xấu. Có như vậy, báo chí mới làm tròn vai trò của mình, phục vụ và tạo niềm tin vững chắc trong nhân dân.

Yên Hưng