Cuộc đảo chính thành công duy nhất trong lịch sử nước Mỹ

Đám đông da trắng đứng bên ngoài trụ sở báo Daily Record của người da đen vừa bị phóng hỏa ở Wilmington. Ảnh: History

Năm 1898, một nhóm người da trắng đã hợp lực với dân quân khu vực gây ra bạo lực kinh hoàng tại Wilmington, bang North Carolina, khi đó là một thành phố có đa số người da đen tiến bộ nhất ở miền Nam Mỹ sinh sống.

Khi cuộc đảo chính kết thúc, trên 100 quan chức chính quyền người da màu – gồm cả ủy viên hội đồng, thư ký, nhân viên kho bạc, luật sư.., đã bị buộc thôi chức. Khoảng 60-250 người da đen bị sát hại.

Không có ai bị truy tố hay trừng phạt vì những tội ác liên quan, trong khi trên 100.000 cử tri da đen đã phải tháo chạy khỏi Wilmington. Và không một công dân da màu nào được phục vụ trở lại trong các văn phòng chính quyền ở đây trong suốt 3/4 thế kỷ sau đó.

“Đó là một cuộc thảm sát. Một cuộc thảm sát bị giữ bí mật trong hơn 100 năm”, ông Christopher Everett, đạo diễn bộ phim tài liệu “Wilmington on Fire” (Wilmington rực lửa), khẳng định.

Cộng đồng da đen tiến bộ ở Wilmington

Trong những năm trước 1898, Wilmington nổi tiếng là thành phố tiến bộ nhất ở miền Nam Mỹ, một thành phố cảng hội nhập, sầm uất.

Tới năm 1896, có gần 126.000 nam giới da đen tại Wilimington là cử tri đã đăng ký. Cộng đồng người da màu trung lưu tại đây tự hào có khoảng 65 bác sĩ, luật sư, các nhà giáo dục, hàng loạt chủ nhà hàng, hiệu tóc, nhân viên y tế, thành viên các lực lượng cảnh sát và cứu hỏa. Và chỉ 3 thập niên sau Giải phóng, đảng Cộng hòa Da đen ở Wilmington đã nắm giữ nhiều vị trí quyền lực, như các ủy viên hội đồng thành phố, thẩm phán và nhiều quan chức dân cử khác.

Tại North Carolina, đảng Dân túy (với đa số thành viên là nông dân da trắng nghèo) đã sáp nhập với đảng Cộng hòa (nhánh chính trị mà những người da đen tự do lựa chọn) thành một thực thể. Họ chống lại đảng Dân chủ, với thành phần là những người theo chủ nghĩa dân túy da trắng giàu có, quan tâm đến lợi ích của các ngân hàng, đường sắt và người giàu hơn là lao động bình dân.

Những người theo đảng Dân túy và đảng Cộng hòa đã cùng nhau kiểm soát nền chính trị tại North Carolina, giành đa số ghế tại cơ quan lập pháp bang vào năm 1894, đắc cử vào các vị trí lãnh đạo bang đồng thời lật đổ quyền lực của đảng Dân chủ.

Âm mưu khôi phục quyền lực da trắng

Lo sợ mất quyền tối thượng của người da trắng, các đảng viên Dân chủ ở Wilmington đã lập kế hoạch chiếm quyền và tước bỏ quyền lực của công dân da đen khỏi các cơ quan chính trị và kinh tế trong thành phố. Mục tiêu này được nêu rõ trong sổ tay chính thức năm 1898 của đảng Dân chủ: “Đây là đất nước của người da trắng, và người da trắng phải kiểm soát và điều hành nó”.

Daniels, chủ bút tờ The News & Observer (tờ báo lớn nhất ở North Carolina), đã sử dụng báo của mình để thông tin sai sự thật về “mối đe dọa của người da đen”. Những bài báo đó dấy lên lo ngại rằng chính quyền có thể bị một đảng chính trị của người da đen lấn át, cộng với những câu chuyện cáo buộc đàn ông da đen săn đuổi phụ nữ da trắng.

Cùng lúc đó, một tờ báo khác ở North Carolina cho đăng bài phát biểu của nhà văn (sau đó trở thành Thượng nghị sĩ) Rebecca Felton, nói rằng bà sẽ ủng hộ việc giam giữ đàn ông da đen hàng ngày nếu điều đó giúp bảo vệ phụ nữ da trắng.

Loạt ảnh sau cuộc đảo chính - thảm sát Wilmington. Lề trái là Thượng nghị sĩ Alfred M. Waddell và lề phải là E.G. Parmalee, cảnh sát trưởng sau đảo chính.

Bài phát biểu của bà Felton đã khiến Alex Manly, tổng biên tập tờ The Daily Record - tờ báo hàng đầu của cộng đồng người da đen ở Wilmington – viết một bài phản ứng gay gắt, tấn công vào chính nhóm phụ nữ da trắng cáo buộc bị người da đen xâm hại. Là một người da nâu, có cha là da trắng, Alex Manly đã chỉ ra thực tế phức tạp của những mối tình giữa những phụ nữ da trắng với đàn ông lai – có cha da trắng và mẹ có thể là người da đen bị cưỡng hiếp.

Bài báo càng dấy lên căng thẳng giữa cộng đồng da trắng và da màu ở North Carolina. Vài tuần sau, vào tháng 10, cựu Thượng nghị sĩ da trắng Alfred Moore Waddell cảnh báo sẽ “quyết tâm thay đổi” quyền lực của người da đen. “Sự thống trị của người da đen sẽ chỉ là một hồi ức đáng xấu hổ với chúng tôi và là một lời cảnh báo vĩnh cửu cho những ai tìm cách hồi sinh nó một lần nữa” - Waddell tuyên bố.

Đến cuộc bầu cử tháng 11 năm đó thì đảng Dân chủ đã chuyển hẳn sang kêu gọi người da trắng chống lại cộng đồng da đen. Tiếp đó bạo lực nổ ra.

Đảo chính và khủng bố

Trong suốt chiến dịch vận động tranh cử, cảnh sát da trắng thường xông vào nhà người da đen, dùng roi quất vào người họ và dọa giết nếu ai đó tìm cách đi bỏ phiếu.

Vào đúng ngày bầu cử, đám đông da trắng có vũ trang tụ tập bên ngoài các điểm bỏ phiếu ở Wilmington, đe dọa bất kỳ người da đen nào tìm cách bỏ phiếu. Kết quả là đảng Dân chủ giành được mọi vị trí mà họ tranh cử.

Sau khi được trang bị quyền lực chính trị, đảng Dân chủ chuyển sang mục tiêu thứ hai: loại bỏ sự thịnh vượng về kinh tế của các công dân da đen ở Wilmington và thiết lập một chính quyền da trắng tối thượng.

Tranh minh họa vụ thảm sát Wilimington năm 1898. Ảnh: History

Một ngày sau cuộc bầu cử ép buộc, các đảng viên Dân chủ Wilmington công bố “Tuyên ngôn Độc lập của người da trắng”, trong đó tuyên bố tước quyền bầu cử của công dân da đen tại Wilmington, buộc người da đen phải trao lại các vị trí đang nắm giữ cho người da trắng. Alex Manly đã phải trốn lên miền Bắc để tránh bị bắt giữ.

Sáng hôm sau, hàng trăm người đàn ông vũ trang đổ tới xưởng in báo của Alex Manly và tòa soạn tờ The Daily Record, phóng hỏa đốt rụi cả hai.

Đám đông sau đó kéo đến Tòa thị chính, buộc thị trưởng hợp pháp của đảng Cộng hòa và những người khác phải từ chức. Waddell được đưa lên ghế thị trưởng.

Sau cuộc đảo chính, đám đông lúc này gồm tới 2.000 người, bắt đầu khủng bố thành phố. Được hậu thuẫn bởi lực lượng cảnh sát phân biệt chủng tộc mới thành lập, trang bị súng và súng máy Colt quân sự có thể bắn 420 viên đạn 23 ly trong một phút, đám đông đã sát hại ít nhất 60 cư dân da đen, mặc dù các nhà sử học cho rằng con số này có thể lên tới 250 người.

Những vết sẹo lâu lành

Bên cạnh hành vi giết chóc, đám đông da trắng còn buộc cộng đồng da đen trung lưu ở Wilmington và các công dân thượng lưu phải rời khỏi thành phố. Sau đó, chính quyền địa phương mới được bầu lên bắt đầu áp dụng luật Jim Crow (thi hành phân biệt chủng tộc) ở địa phương.

Cuộc đảo chính đã tiêu diệt quyền lực chính trị và kinh tế của người da đen ở Wilmington trong gần 100 năm. Vào năm 1902, số cử tri da đen đăng ký đã giảm từ trên 125.000 xuống còn khoảng 6.100 người. Sau đảo chính, không còn công dân da đen nào phục vụ trong các cơ quan chính quyền ở Wilmington cho đến tận năm 1972. Và mãi đến năm 1992 mới có một công dân da đen đầu tiên tại đây trúng cử vào Quốc hội.

Sau vụ đảo chính và suốt hơn 100 năm sau, các tờ báo, phương tiện truyền thông và tổ chức ở North Carolina đã che đậy hoặc bóp méo sự thật về sự kiện này, mô tả đây là một cuộc xung đột chủng tộc, do sự hung hãn của người da đen. Nhiều thủ lĩnh đảo chính, gồm Waddell, Daniels và Aycock còn được tôn vinh như những người anh hùng. Không có ai bị bắt hay truy tố vì bất cứ tội ác nào liên quan đến cuộc đảo chính thành công duy nhất trong lịch sử nước Mỹ này.

Theo Thu Hằng/Báo Tin tức