Cuộc 'đấu loa' bên bờ giới tuyến

Năm 1954, sau Hiệp định Geneve, vĩ tuyến 17 trở thành ranh giới tạm thời chia cắt 2 miền Nam Bắc. Bên bờ bắc sông Bến Hải, những cụm loa phát thanh ở Vĩnh Linh vượt qua mưa bom bão đạn, len lỏi sang bờ Nam, trở thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng, truyền đi khát vọng hòa bình, thống nhất và là nhịp cầu kết nối triệu con tim hướng về một Việt Nam độc lập, tự do.

Trong những năm chia cắt 2 miền Nam Bắc, tại Vĩ tuyến 17 diễn ra cuộc đấu cờ, đấu loa dữ dội giữa ta và địch

Lịch sử của Đài Truyền thanh Vĩnh Linh là một phần không thể tách rời trong dòng chảy lịch sử của dân tộc. Tiếng nói của Đài Vĩnh Linh trở thành vũ khí đấu tranh và cũng là nơi sóng phát thanh của Đài Tiếng nói Việt Nam được nối dài, trở thành nhịp cầu nối liền khát vọng thống nhất và tự do của nhân dân hai miền đất nước.

Xác định cuộc đấu tranh thông tin đóng vai trò rất quan trọng, tháng 8/1963, Trung ương xây dựng hệ thống loa dày đặc bên bờ bắc sông Bến Hải gồm 4 cụm loa 500W, mỗi cụm 20 loa nén loại 25W. Ngoài ra, còn 3 cụm loa khác ở Hiền Lương, Quỳnh Thương, Tiên An, mỗi cụm 1.000W gồm 40 loa nhỏ hướng sang phía bờ Nam. Truyền thanh trở thành một cánh quân tiên phong trên mặt trận tư tưởng. Đài Vĩnh Linh mang sứ mệnh đặc biệt, phát đi tiếng nói của chính nghĩa, khát vọng hòa bình từ bờ Bắc vượt qua sông, chạm đến từng con tim bên bờ Nam.

Cụm loa phóng thanh của Đài Truyền thanh Vĩnh Linh ở bờ bắc sông Bến Hải

Trong những cuộc “đấu loa” quyết liệt tại vĩ tuyến 17, giữa lằn mưa bom bão đạn, xuất hiện giọng đọc trong trẻo, truyền cảm của phát thanh viên Nguyễn Thị Kim Nhạn. Giọng của bà Nhạn truyền đi những thông điệp khát vọng thống nhất nước nhà, mang khát vọng hòa bình, tiếp thêm nghị lực cho hàng vạn đồng bào 2 bên bờ sông Bến Hải đấu tranh với đế quốc Mỹ và tay sai.

Lúc bấy giờ, bà Nguyễn Thị Kim Nhạn, một cô gái Huế tập kết ra Bắc, được chọn làm phát thanh viên nữ của đài cùng với 15 biên tập viên, phóng viên, kỹ thuật viên, ngày ngày nhờ tiếng loa truyền đi những dòng tin nhắn của tấm lòng bờ Bắc nhắn cho người thân, bạn bè phía bờ Nam. Bà Nguyễn Thị Kim Nhạn, nay đã 93 tuổi, sống ở đường Nguyễn Huệ, thành phố Huế vẫn nhớ như in những ngày khói lửa nơi đầu giới tuyến “Lúc làm phát thanh viên, có những thứ giúp mình lớn lên và hiểu được sự đấu tranh của đồng bào miền Nam gian khổ như thế nào để mình có sự chia sẻ, khơi dậy lòng yêu nước của nhân dân đối với Tổ quốc Việt Nam”.

Cụm loa phóng thanh được phục dựng phía bờ Nam trong khuôn viên Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt đôi bờ Hiền Lương- Bến Hải

Hàng ngày, hệ thống loa phóng thanh phát đi các chương trình của Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Truyền thanh Vĩnh Linh về các chủ trương, chính sách của Đảng, tính ưu việt và sự lớn mạnh của miền Bắc xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh các thông tin chính trị, còn có những chương trình của đội truyền thanh lưu động, chương trình văn hóa, văn nghệ như ca nhạc, ngâm thơ, kịch, dân ca. Trên thực tế lúc bấy giờ, Đài truyền thanh Vĩnh Linh là một đài quốc gia cắm chốt ở đầu cầu miền Bắc Xã hội Chủ nghĩa, được sự chi viện và chỉ đạo trực tiếp của Trung ương cũng như Đài Tiếng nói Việt Nam. Sứ mệnh của Đài truyền thanh giới tuyến Vĩnh Linh là đấu tranh trực diện bằng chính trị, binh vận, từng bước làm sụp đổ tư tưởng phản động của kẻ thù, ca ngợi chế độ miền Bắc Xã hội Chủ nghĩa, kêu gọi đồng bào bờ Nam vùng lên kháng chiến chống Mỹ.

Chiếc loa ở giới tuyến Hiền Lương- Bến Hải được trưng bày ở gian trưng bày Đài Tiếng nói Việt Nam tại Trung tâm Triển lãm Quốc gia

Ông Đỗ Bình và bà Đồng Thị Lan, từng là 2 công nhân kỹ thuật của Đài truyền thanh Vĩnh Linh hiện nay đang sinh sống tại xã Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. Ngày đó, họ là những thanh niên của Thủ đô Hà Nội dấn thân vào tuyến lửa Vĩnh Linh. Dưới bom rơi đạn nổ, Đài Vĩnh Linh vẫn luôn duy trì được gần 300 cụm loa. Mỗi khi bị phá, chỉ cần vài tiếng đồng hồ là có loa dự phòng, có đội nối dây, truyền sóng. Họ đã dũng cảm, kiên cường dưới làn mưa bom bão đạn để giữ cho tiếng loa phát thanh nơi giới tuyến không bị đứt quãng, ngày đêm tiếp âm Đài Tiếng Nói Việt Nam và phát đi những bản tin của Đài Truyền thanh Vĩnh Linh ngày ấy. Tiếng loa đã đấu tranh sắc bén phản bác những luận điệu sai trái của địch, cổ vũ, động viên tinh thần chiến đấu của quân dân ta.

Ông Đỗ Bình kể lại: “Ngày đó chỉ di chuyển ở giao thông hào để nối dây bị đứt, đi về các xã thì tập trung anh em nối dây, thậm chí có nhiều đồng chí nối chưa kịp dây đành liều mình cầm 2 tay 2 đầu dây giữ mạch để cho loa phát đi. Nhiều đồng chí rất gan dạ mặc dù điện áp ở dây lúc đó từ 120V đến 240V nhưng anh em lăn xả, miễn làm sao cho tín hiệu truyền tiếng loa được thông suốt”.

Ông Đỗ Bình và bà Đồng Thị Lan

Chiến tranh kết thúc, hòa bình lập lại, nhiều cán bộ, nhân viên kỹ thuật của Đài Truyền thanh Vĩnh Linh ngày đó trở về quê hương, gia đình. Thế nhưng ông Đỗ Bình và bà Đồng Thị Lan lựa chọn ở lại Vĩnh Linh, cùng nhau xây dựng hạnh phúc gia đình và cùng quân dân Vĩnh Linh dựng xây cuộc sống mới từ đổ nát chiến tranh. Bám trụ đất lửa hàng chục năm, những người như bà Nhạn, ông Bình, bà Lan là một phần không thể tách rời của đài truyền thanh Vĩnh Linh.

Bà Đồng Thị Lan kể, những cuộc đấu loa dữ dội trên mặt trận thông tin ở cầu Hiền Lương là một trong những ký ức khó phai của những ai từng sống và chiến đấu nơi giới tuyến. “Tôi vào đây từ năm 1969, lúc đó vào đây có 6 người cùng học ở Bưu điện- Truyền thanh Việt Bắc. Lúc đó thầy hiệu trưởng giao cho tôi 6 bộ lý lịch của 6 người đi vào đây và dặn dò nếu gặp địch hoặc hy sinh thì phải bảo vệ cho bằng được 6 lý lịch này, không để lọt vào tay địch vì nếu không địch sẽ trà trộn vào đài, lúc đó đài tiếng nói quan trọng lắm. Vào đây có đồng bào, bà con quý mến làm mình cảm thấy gắn bó với nơi đây, nếu không có đồng bào nơi đây cưu mang thì những người xa quê vào đây khó hoàn thành tốt nhiệm vụ”.

Cụm loa phóng thanh ở bờ bắc sông Bến Hải

Hình ảnh những người phát thanh viên, kỹ thuật viên hiên ngang bám trụ nơi đất thép Vĩnh Linh để cho tiếng loa phát thanh không bị đứt quãng đã được tái hiện trong bộ phim nổi tiếng “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”. Tiếng phát thanh viên vẫn đều đặn lên sóng và tiếp sóng Đài Tiếng nói Việt Nam. Tiếng loa phát thanh mang khát vọng hòa bình, thống nhất đất nước vượt sông Bến Hải, xuyên qua rào dây thép gai đến với nhân dân miền Nam, thậm chí vào tận tai binh sĩ Sài Gòn. Tiếng loa ngày ấy đã tác động lớn đến binh lính Ngụy đóng ở bờ Nam. Một số người đã vượt tuyến sang bờ Bắc, về với tổ quốc, đồng bào và chính nghĩa.

Bà Nguyễn Thị Kim Nhạn kể lại kỷ niệm mà bà nhớ rất rõ về những binh lính đầu hàng, vượt sông về với cách mạng. “Bên kia có anh lính quay súng trở về bên miền Bắc, anh này có nói rằng tôi nghe phát thanh của đài kêu gọi nên tôi quay súng trở về. Cho nên tiếng đài lúc đó quan trọng và nhiều tác dụng lắm. Khi được hỏi rằng động lực nào để anh trở về đây thì anh lính này bảo nghe phát thanh, nghe kêu gọi làm anh ấy xúc động và quyết định gác súng trở về với đồng bào”.

Hình ảnh phát thanh viên Đài Truyền thanh Vĩnh Linh trong phim "Vĩ tuyến 17 ngày và đêm"

Cuộc đấu tranh công khai bằng loa giữa ta và địch kéo dài mãi đến năm 1967. Tiếng loa phát thanh mang theo khát vọng độc lập tự do, khát vọng hòa bình qua giọng đọc truyền cảm đi thẳng vào tâm lý của những người lầm lạc đang cầm súng chống lại đồng bào mình. Ngày nay, tại Cụm Di tích Quốc gia đặc biệt Hiền Lương - Bến Hải, cùng với những chứng tích chiến tranh, di tích lịch sử, những cụm loa phát thanh ngày đó đã được phục dựng, trưng bày để người dân và du khách tham quan hiểu rõ những giá trị lịch sử, gợi nhớ về một thời đau thương nhưng hào hùng của đất nước.

Thanh Hiếu/VOV-Miền Trung