Cuộc đua toàn cầu về khoáng sản quan trọng đã bắt đầu

Pin xe điện được sản xuất từ các loại khoáng sản quan trọng. Ảnh: TTXVN

Hiện nay, điểm chung giữa chiếc điện thoại thông minh với một tấm pin Mặt Trời, hay pin xe điện, hay trang thiết bị quân sự là tất cả đều được sản xuất nhờ các loại khoáng sản quan trọng - thành phần không thể thiếu để vận hành những công nghệ hiện đại mà chúng ta sử dụng hằng ngày.

Tác giả Vince Beiser, người viết cuốn "Power Metal: The Race for the Resources That Will Shape the Future", cho rằng thời đại mà chúng ta đang hướng tới sẽ được định hình bởi năng lượng tái tạo và công nghệ kỹ thuật số. Con người không thể tạo ra những thứ đó nếu thiếu các khoáng sản quan trọng.

Một số chuyên gia thương mại gọi khoáng sản quan trọng là nền tảng của kỷ nguyên phát triển công nghệ mới - không khác gì cách phát minh máy hơi nước ở cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất đã làm thay đổi thế giới, tạo động lực cho tàu thuyền, xe lửa và máy móc trong nhà máy.

Khái niệm “quan trọng” ở đây thể hiện rằng các nguyên tố này quan trọng cho quá trình chuyển đổi sang năng lượng xanh và công nghệ số, hay chúng được sử dụng cho mục đích quân sự nhất định, theo giải thích của Giáo sư luật Elizabeth Steyn thuộc Đại học Calgary, người nghiên cứu về khoáng sản quan trọng.

* Canada có những loại khoáng sản quan trọng nào?

Nhà báo chuyên về lĩnh vực khai khoáng của hãng Bloomberg Jacob Lorinc nói trong cuộc phỏng vấn với chương trình Front Burner của CBC rằng từ trước đến nay, Canada vẫn được coi là điểm đến hàng đầu thế giới cho các công ty và nhà thăm dò khai thác mỏ.

Canada có 34 loại khoáng sản và kim loại quan trọng (một số nước gọi chúng là “khoáng sản chiến lược”). Khắp các tỉnh bang và vùng lãnh thổ của Canada (trừ Đảo Hoàng tử Edward-PEI) đều có các mỏ, cơ sở luyện kim cũng như các dự án liên quan đến các loại khoáng sản này.

Cần lưu ý rằng trong danh sách rộng hơn của Canada, có một nhóm 17 kim loại được gọi là “các nguyên tố đất hiếm”, hay còn gọi là lanthanide, đôi khi chúng xuất hiện cùng các nguyên tố phóng xạ.

Giáo sư Steyn nói: “Đất hiếm là ví dụ tiêu biểu cho việc khoáng sản quan trọng không nhất thiết phải ‘hiếm’ theo nghĩa tuyệt đối, nhưng có thể khan hiếm về phương diện khai thác”. Bà giải thích, tuy lanthanide có mặt ở khắp vỏ Trái Đất, “chúng có mặt với hàm lượng rất nhỏ, khiến việc tìm một nơi có thể khai thác thương mại khả thi là vô cùng khó khăn”.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (thứ 2, trái) đón Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Nhà Trắng, ngày 28/2/2025. Ảnh: THX/TTXVN

* Thách thức với hoạt động khai thác mỏ ở Canada

Canada là một trong số ít nơi trên thế giới có thể khai thác thương mại các khoáng sản khan hiếm. Tuy vậy, một số chuyên gia cho rằng đất nước này chưa tận dụng triệt để địa hình giàu khoáng sản của mình, vì nhiều lý do.

Ông Lorinc nói và đưa ra một vài nguyên nhân: “Những khoáng sản này tồn tại ở khắp nơi, nhưng chúng ta chưa hẳn khai thác tốt trong vài năm gần đây. Khu vực Sudbury trước kia thật sự là trung tâm khổng lồ của thế giới về sản xuất nickel và chúng ta đã khai thác hết nickel ở đó. Vẫn còn một ít, nhưng chắc chắn không nhiều như trước”.

Những mỏ khác - như vùng Vành đai lửa ở miền Bắc Ontario - nằm ở những khu vực xa xôi, khó phát triển và xây dựng hạ tầng khai thác mỏ. Một số cộng đồng bản địa lo ngại việc khai khoáng có thể làm ô nhiễm nước hay gây các tác động xấu khác tới môi trường, vùng đất họ sinh sống.

Ông JP Gladu, người sáng lập công ty tư vấn Mokwateh và cựu Chủ tịch kiêm CEO Hội đồng kinh doanh của người bản địa Canada, nhận định “điều cấp thiết là phải tiến hành mọi việc với sự lãnh đạo của người bản địa ngay tại bàn đàm phán. Chúng ta đã hiểu tầm quan trọng của mối quan hệ bền chặt với các cộng đồng bản địa, những chủ thể nắm quyền ở đất nước này.

Một ví dụ là năm ngoái, Canada bổ sung kim loại silicon vào danh sách khoáng sản quan trọng. Đây là nguyên liệu sản xuất chip bán dẫn, vốn được các tập đoàn lớn nhất thế giới sử dụng để vận hành trí tuệ nhân tạo. Chỉ điều đó thôi cũng đủ cho thấy giá trị các loại khoáng sản này trong thời đại số.

* Hệ quả địa chính trị ra sao?

Mỹ và Trung Quốc đang chạy đua giành ưu thế công nghệ toàn cầu, cả hai nước đều muốn sở hữu công nghệ tiên tiến và nguồn lực chế tạo chúng. Trung Quốc có lợi thế nhờ là quốc gia khai thác lớn, nhưng có lẽ quan trọng hơn, nước này dẫn đầu thế giới về khâu tinh luyện khoáng sản thô nhập từ các nước khác.

Tác giả Beiser giải thích Mỹ trước kia từng là cường quốc khai thác mỏ hàng đầu, nhưng vào thập niên 1970-1980, họ cảm thấy mệt mỏi với tất cả những tổn hại môi trường kéo theo. Còn Trung Quốc, thời điểm đó mới mở cửa kinh tế, họ sẵn sàng đào tài nguyên ngay trên đất mình và xây nhà máy tinh luyện ở Trung Quốc. Đồng thời, họ cũng có tầm nhìn rất xa. Giờ đây, Trung Quốc đang tận dụng vị thế mạnh để hạn chế xuất khẩu khoáng sản sang Mỹ; phía Mỹ tìm cách giảm bớt sự phụ thuộc này.

Đó là lý do Tổng thống Mỹ Donald Trump quan tâm tới những nơi giàu khoáng sản như Canada và Greenland. Đây cũng là lý do Mỹ và Ukraine đàm phán thỏa thuận cho phép Mỹ tiếp cận khoáng sản của Ukraine để đổi lấy viện trợ quân sự. Ukraine cần thỏa thuận đó để tài trợ cho quá trình tái thiết.

Trung Dũng (P/v TTXVN tại Ottawa)