Đa dạng hóa nguồn lực bảo vệ môi trường

Trước những tồn tại, hạn chế được chỉ ra, đoàn giám sát đề xuất hàng loạt giải pháp nhằm tăng cường và đa dạng hóa nguồn lực cho bảo vệ môi trường, coi đây là yếu tố then chốt để bảo đảm phát triển bền vững.

Theo Báo cáo của Đoàn giám sát do Tổng Thư ký Quốc hội Lê Quang Mạnh trình bày, chính sách và pháp luật về bảo vệ môi trường đã được ban hành đồng bộ, tạo nền tảng cho các hoạt động kiểm soát ô nhiễm và phát triển kinh tế xanh. Đáng chú ý, 3/5 chỉ tiêu môi trường đến năm 2025 đã đạt và vượt kế hoạch. Tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị đạt hơn 97%; 94% khu công nghiệp, khu chế xuất đã có hệ thống xử lý nước thải tập trung; tỷ lệ che phủ rừng giữ ổn định ở mức 42%.

Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Quang Mạnh trình bày Báo cáo của Đoàn giám sát của Quốc hội về việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường.

Tuy vậy, báo cáo cũng chỉ ra hàng loạt hạn chế và bất cập. Luật Bảo vệ môi trường 2020 chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu thực tiễn, trong khi ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn có thời điểm vượt ngưỡng an toàn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người dân. Tính đến tháng 9/2025, cả nước còn 38 trong 435 cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng chưa được xử lý triệt để. Hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường còn yếu và thiếu đồng bộ: chỉ 18% nước thải đô thị được thu gom, xử lý, phần lớn vẫn xả thẳng ra môi trường; tỷ lệ rác thải chôn lấp còn cao, nhiều bãi rác gây ô nhiễm kéo dài.

Cả nước mới có 31,5% cụm công nghiệp và 16,6% làng nghề có hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn. Việc thu gom, tái chế các loại chất thải đặc thù như pin, rác điện tử, tấm quang năng còn hạn chế. Một số nơi vẫn để lẫn rác nguy hại với rác sinh hoạt, gây khó khăn cho xử lý.

Ngoài ra, công nghệ sản xuất ở nhiều cơ sở còn lạc hậu, tiêu tốn năng lượng, sử dụng tài nguyên kém hiệu quả; tình trạng nhập khẩu thiết bị cũ, gây ô nhiễm vẫn xảy ra. Các cơ chế tài chính xanh, quỹ bảo vệ môi trường, thuế môi trường chưa phát huy hết vai trò điều tiết, hỗ trợ đầu tư xanh.

Các đại biểu Quốc hội tham gia phiên thảo Luận sáng 28/10.

3 giải pháp tăng cường, đa dạng hóa nguồn lực cho bảo vệ môi trường

Báo cáo của Đoàn giám sát Quốc hội đề xuất ba nhóm giải pháp lớn để khơi thông nguồn lực, thúc đẩy bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu.

Một là đổi mới tư duy và hoàn thiện thể chế

Báo cáo nhấn mạnh cần chuyển mạnh tư duy phát triển – coi bảo vệ môi trường là điều kiện tiên quyết, không phải rào cản tăng trưởng. Việc phát triển kinh tế xanh, GDP xanh, mua sắm công xanh và định giá tài nguyên thiên nhiên cần được cụ thể hóa trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hằng năm. Đồng thời, hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ môi trường, tạo hành lang pháp lý cho kinh tế tuần hoàn, phát triển năng lượng tái tạo và các cơ chế định giá, chi trả dịch vụ môi trường hiệu quả hơn.

Hai là tăng cường và đa dạng hóa nguồn lực

Đây được xem là giải pháp trọng tâm và mang tính đột phá. Theo đó, Nhà nước cần ưu tiên bố trí ngân sách đầu tư cho các công trình hạ tầng môi trường cấp thiết: hệ thống xử lý nước thải đô thị, rác thải sinh hoạt, phục hồi các lưu vực sông bị ô nhiễm, ứng phó biến đổi khí hậu và giảm phát thải khí nhà kính. Bên cạnh nguồn vốn nhà nước, nguồn lực xã hội hóa cần được huy động thông qua trái phiếu xanh, tín dụng xanh, thị trường carbon, hợp tác công – tư (PPP) và các quỹ đầu tư xanh.

Các cơ chế ưu đãi, hỗ trợ cho doanh nghiệp đầu tư vào năng lượng sạch, công nghệ không phát thải, chuyển đổi xanh cần được mở rộng. Ngoài ra, cần khuyến khích phong trào tự nguyện từ cộng đồng, tổ chức, doanh nghiệp; hình thành văn hóa môi trường trong xã hội. Đồng thời, tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực công nghệ tái chế, xử lý chất thải, ứng dụng chuyển đổi số, kiểm kê và giảm phát thải khí nhà kính.

Ba là đẩy mạnh khoa học, công nghệ và chuyển đổi số

Đoàn giám sát nhấn mạnh việc phát triển Chính phủ số, xã hội số và công dân số trong quản lý môi trường. Các hệ thống quan trắc, cảnh báo, giám sát môi trường cần được số hóa, kết nối dữ liệu quốc gia. Đồng thời, đầu tư cho nghiên cứu, phát triển công nghệ chiến lược trong tái chế, xử lý rác thải, thu giữ carbon, phát triển năng lượng sạch, đô thị sinh thái thông minh, giao thông và năng lượng thông minh. Việc thu hút doanh nghiệp công nghệ lớn đầu tư vào Việt Nam không chỉ mang lại nguồn vốn mà còn thúc đẩy chuyển giao công nghệ lõi, giúp Việt Nam tiến nhanh hơn trong hành trình chuyển đổi xanh.

Để đạt được 3 mục tiêu trên, trong ngắn hạn, đến cuối năm 2026, Đoàn Giám sát của Quốc hội yêu cầu tổng kết, đánh giá Luật Bảo vệ môi trường 2020; ban hành Kế hoạch hành động quốc gia khắc phục ô nhiễm không khí giai đoạn 2025–2030; đồng thời thực hiện các biện pháp cấp bách giảm ô nhiễm tại Hà Nội và TP.HCM. Bên cạnh đó, cần hoàn thành đánh giá sức chịu tải của các lưu vực sông lớn, cải thiện môi trường sông Ngũ Huyện Khê, Tô Lịch, Bắc Hưng Hải; thiết lập và vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon, bước đầu hình thành thị trường carbon trong nước.

Về dài hạn đến năm 2030, mục tiêu được đặt ra là:

• Giảm 20% nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm tại Hà Nội;

• Giảm tối thiểu 10% PM2.5 tại các tỉnh lân cận;

• 95% rác thải đô thị và 85% rác thải nông thôn được thu gom, xử lý;

• Tỷ lệ chôn lấp rác trực tiếp giảm dưới 50%.

Đồng thời, hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực quản lý môi trường ở các cấp chính quyền, đảm bảo đội ngũ chuyên trách tương xứng với nhiệm vụ trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt. Cần hành động đồng bộ từ Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

Theo Đoàn giám sát của Quốc hội, bảo vệ môi trường không thể chỉ dựa vào ngân sách nhà nước mà cần sự chung tay của toàn xã hội. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo thể chế, điều phối nguồn lực và giám sát. Doanh nghiệp phải là hạt nhân đổi mới công nghệ, còn người dân là chủ thể hành động thông qua thay đổi hành vi tiêu dùng, phân loại rác, tiết kiệm năng lượng, sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường.

Nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng, việc đa dạng hóa nguồn lực không chỉ nhằm giải quyết vấn đề vốn, mà còn để tạo ra một hệ sinh thái phát triển xanh, nơi kinh tế – môi trường – xã hội cùng hài hòa. Đây là hướng đi tất yếu để Việt Nam tiến tới nền kinh tế xanh và phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Hoàng Hợp