Đa dạng hóa thị trường chính là điều kiện tiên quyết cho xuất khẩu bền vững

Nguy cơ khi phụ thuộc vào thị trường truyền thống

Phụ thuộc quá lớn vào một vài thị trường truyền thống có thể khiến xuất khẩu gặp "cú sốc"

Thống kê cho thấy, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam những năm gần đây vẫn chủ yếu dựa vào 5 thị trường lớn kể trên. Điều này mang lại lợi ích nhất định, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Chẳng hạn, khi Mỹ áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại đối với thép, gỗ dán hay dệt may, hàng loạt doanh nghiệp Việt Nam lập tức chịu ảnh hưởng. Hay khi EU đưa ra cơ chế điều chỉnh carbon biên giới (CBAM), ngành thép và xi măng xuất khẩu phải đối mặt với chi phí tăng thêm đáng kể.

Ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) chia sẻ, sự phụ thuộc quá lớn vào một vài thị trường có thể khiến xuất khẩu gặp “cú sốc” bất kỳ lúc nào. Nếu không có sự chuẩn bị, doanh nghiệp sẽ khó xoay xở khi thị trường chủ lực gặp biến động.

Thực tế đã chứng minh điều này trong đại dịch COVID-19, khi nhiều chuỗi cung ứng toàn cầu bị đứt gãy, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam khó tiếp cận người tiêu dùng ở châu Âu và Mỹ.

Trong khi các thị trường truyền thống ngày càng khắt khe, nhiều khu vực khác lại mở ra tiềm năng lớn cho hàng Việt. Chẳng hạn, Ấn Độ với dân số hơn 1,4 tỷ người đang tăng nhu cầu nhập khẩu nông sản, thủy sản và hàng tiêu dùng. Trung Đông và châu Phi là thị trường đầy tiềm năng cho gạo, cà phê, hạt tiêu, vật liệu xây dựng. Nam Mỹ như Brazil, Chile, Argentina có nhu cầu lớn với thủy sản, dệt may và hàng công nghiệp nhẹ.

Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập cho rằng, nhiều thị trường ngách có sức mua cao nhưng hàng Việt Nam còn hiện diện rất khiêm tốn. Việc mở rộng sang những khu vực này không chỉ giúp giảm phụ thuộc, mà còn tạo dư địa tăng trưởng mới trong dài hạn.

Không chỉ vậy, các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới như CPTPP, EVFTA hay RCEP cũng mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt tiếp cận thị trường rộng hơn với ưu đãi thuế quan. Tuy nhiên, để tận dụng được lợi thế này, doanh nghiệp phải chủ động đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm và năng lực đáp ứng tiêu chuẩn.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, nhiều đơn vị xuất khẩu cho rằng việc tìm kiếm thị trường mới là cần thiết nhưng không dễ dàng. Ông Lê Văn Quang, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Thủy sản Minh Phú cho biết, chúng tôi đã nỗ lực tiếp cận thị trường Trung Đông và Nam Mỹ, nhưng chi phí logistics rất cao, cộng thêm khác biệt về tiêu chuẩn chất lượng khiến việc mở rộng chưa như kỳ vọng. Tuy nhiên, nếu chỉ tập trung vào Mỹ, EU thì rủi ro rất lớn. Do đó, Minh Phú vẫn kiên trì đầu tư nghiên cứu, từng bước thâm nhập các thị trường mới.

Trong khi đó, đại diện một doanh nghiệp dệt may tại Hà Nội chia sẻ rằng để vào được thị trường Ấn Độ hay châu Phi, họ cần sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ cơ quan thương vụ trong việc kết nối đối tác và tổ chức các hội chợ quốc tế.

Đa dạng hóa là giải pháp cho xuất khẩu bền vững

Để đa dạng hóa thị trường, theo các chuyên gia, cần đồng bộ nhiều giải pháp đó là: Tăng cường ngoại giao kinh tế. Hệ thống thương vụ, tham tán thương mại cần chủ động hơn trong việc cung cấp thông tin thị trường và kết nối đối tác cho doanh nghiệp. Đồng thời, cần xây dựng các trung tâm trung chuyển, kho ngoại quan tại những thị trường xa như Nam Mỹ, châu Phi để giảm chi phí vận chuyển.

Bên cạnh đó, nhanh chóng phát triển sản phẩm chế biến sâu thay vì xuất khẩu thô, cần đầu tư công nghệ, nâng cao giá trị gia tăng và đáp ứng tiêu chuẩn môi trường, truy xuất nguồn gốc. Hàng Việt Nam cần được định vị rõ ràng trên bản đồ xuất khẩu thế giới, tránh tình trạng “ẩn danh” dưới thương hiệu của đối tác.

Thúc đẩy thương mại điện tử xuyên biên giới cũng là kênh quan trọng để tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng tại các thị trường mới nổi mà không phụ thuộc hoàn toàn vào kênh phân phối truyền thống.

Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu còn mở ra những động lực tăng trưởng mới

Có thể thấy, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu không chỉ giúp giảm rủi ro từ sự phụ thuộc mà còn mở ra những động lực tăng trưởng mới. Đây chính là chìa khóa để xuất khẩu Việt Nam phát triển bền vững trong bối cảnh toàn cầu biến động khó lường.

Ông Nguyễn Xuân Thành, chuyên gia kinh tế (Đại học Fulbright Việt Nam) nhấn mạnh, đa dạng hóa thị trường đi đôi với đa dạng hóa sản phẩm. Doanh nghiệp Việt không thể chỉ dựa vào lợi thế lao động giá rẻ hay tài nguyên thô, mà cần xây dựng chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ và gắn với các tiêu chuẩn xanh để chinh phục nhiều thị trường cùng lúc.

Đức Hiền