Đa dạng hóa thị trường, Trung Quốc có đang 'thắng thế' trước Mỹ?

Cuộc chiến thương mại kéo dài giữa Trung Quốc và Mỹ một lần nữa bùng lên hồi tháng 2/2025, khi Tổng thống Donald Trump áp thuế lên hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, Canada và Mexico kể từ ngày 1/2.

Từ đó đến nay, quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới tiếp tục rơi vào vòng xoáy căng thẳng, với các mức thuế ăn miếng trả miếng có lúc lên tới ba con số.

Tuy nhiên, sau cuộc gặp giữa ông Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hàn Quốc hôm 30/10, hai bên đã đạt được bước nhượng bộ hiếm hoi: Washington đồng ý giảm 10% thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc, đổi lại Bắc Kinh cam kết tăng cường ngăn chặn dòng chảy fentanyl vào Mỹ.

Dù vậy, mức thuế hiệu dụng đối với hàng Trung Quốc vẫn duy trì ở khoảng 47%, một con số đủ lớn để tạo áp lực lên thương mại song phương.

Theo CNN, kể từ khi ông Trump bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống thứ hai và áp thuế trên diện rộng, Trung Quốc dường như vẫn đang chiếm thế “thượng phong” cuộc chiến thương mại này.

Chính sách đa dạng thị trường

Ngay cả trước khi ông Trump quay lại Nhà Trắng, xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ đã có xu hướng giảm. Trong vài tháng gần đây, đà giảm này càng mạnh mẽ hơn.

Biểu đồ tỷ lệ xuất khẩu vào Mỹ của Trung Quốc cho thấy Mỹ chỉ chiếm khoảng 10% tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc, giảm đáng kể so với hơn 15% cùng kỳ năm trước. Biểu đồ: CNN.

Tháng 9 vừa qua, xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ chỉ đạt 34,3 tỷ USD, giảm 27% so với cùng kỳ năm ngoái (47 tỷ USD).

Tuy nhiên, tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc vẫn tăng 6,1% trong năm nay, với riêng tháng 9 ghi nhận mức tăng 8,3% so với cùng kỳ năm trước, nhờ nhu cầu mạnh từ các thị trường khác. Bắc Kinh đang đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và đồng thời gia tăng nhập khẩu từ các quốc gia khác nhằm giảm phụ thuộc vào hàng hóa Mỹ.

Trong khi xuất khẩu sang Mỹ giảm, tỷ trọng thương mại của Trung Quốc với các thị trường khác tăng mạnh. Biểu đồ: CNN.

Trong nhiều tháng qua, lượng đậu tương Mỹ xuất sang Trung Quốc sụt giảm liên tục. Đáng chú ý, tháng 9 vừa rồi là lần đầu tiên sau nhiều năm Trung Quốc không nhập khẩu bất kỳ lô đậu tương nào từ Mỹ. Thay vào đó, Bắc Kinh chuyển hướng sang Brazil và Argentina, hai nước Nam Mỹ đang đẩy mạnh xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc.

Đáng nói, chính phủ Argentina đã tạm thời đình chỉ thuế xuất khẩu đậu tương trong tháng 9, giúp doanh nghiệp nước này nhanh chóng ký hợp đồng bán 1,2 triệu tấn đậu tương cho Trung Quốc.

Trung Quốc - từng là khách hàng lớn thứ ba của thịt bò Mỹ - cũng đang giảm mạnh nhập khẩu mặt hàng này. Từ tháng 1 đến tháng 7 năm nay, Trung Quốc mua 481 triệu USD thịt bò Mỹ, chỉ chiếm 8% tổng kim ngạch xuất khẩu thịt bò của Mỹ, giảm 47% so với cùng kỳ năm ngoái, khi tỷ trọng này còn ở mức 15%, theo số liệu của Bộ Nông nghiệp Mỹ.

Giống như trường hợp đậu tương, Trung Quốc đã bù đắp nguồn cung bằng cách tăng nhập khẩu thịt bò từ Australia và Argentina, sau khi không gia hạn hợp đồng nhập khẩu với Mỹ hồi đầu năm.

Australia và Argentina đang gia tăng xuất khẩu thịt đỏ sang Trung Quốc trong khi sản lượng từ Mỹ giảm rõ rệt trong 6 tháng gần đây. Biểu đồ: CNN.

Theo Tổng cục Hải quan Trung Quốc, nhập khẩu thịt bò Mỹ trong tháng 9 chỉ đạt 11 triệu USD, giảm tới 90% so với 110 triệu USD cùng kỳ năm ngoái - mức sụt giảm phản ánh rõ rệt xu hướng dịch chuyển thương mại của Bắc Kinh sang các đối tác khác.

Đòn cấm vận mềm của Trung Quốc

Từ bức tranh kinh tế chung có thể thấy khả năng xoay xở linh hoạt của Trung Quốc trước các đòn thuế quan của Mỹ thông qua đa dạng hóa thị trường và tìm kiếm nguồn cung thay thế.

Nếu trước đây, hàng hóa Trung Quốc xuất sang Mỹ chủ yếu là các sản phẩm giá trị gia tăng thấp như dệt may, đồ chơi hay hàng gia dụng, thì giờ đây quốc gia này đã vươn lên mạnh mẽ trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Hiện Trung Quốc là nhà xuất khẩu hàng đầu thế giới về nhiều sản phẩm công nghệ cao mà Mỹ rất khó tìm nguồn thay thế, từ điện thoại di động, máy tính, pin đến máy móc và linh kiện.

Đậu tương đã trở thành tâm điểm trong các cuộc đàm phán thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc bởi là sản phẩm xuất khẩu quan trọng của nông dân Mỹ và vai trò trụ cột trong chuỗi cung ứng Trung Quốc. Ảnh: Reuters.

Ngược lại, các mặt hàng Mỹ bán sang Trung Quốc chủ yếu là nguyên liệu cơ bản như dầu mỏ, khí đốt, đậu tương và ngô - những sản phẩm mà Bắc Kinh có thể dễ dàng tìm mua từ nhiều thị trường khác.

Việc Trung Quốc dừng mua đậu tương đã phản ánh rõ mức độ cạnh tranh và tính toán chiến lược trong quan hệ kinh tế giữa hai cường quốc.

Đậu tương đóng vai trò trụ cột trong chuỗi cung ứng thực phẩm của Trung Quốc. Phần lớn lượng nhập khẩu được nghiền thành khô đậu dùng làm thức ăn cho đàn lợn - nguồn cung thịt chủ lực của nước này - cùng các loại gia súc khác. Dầu đậu tương cũng là nguyên liệu phổ biến trong chế biến thực phẩm và nấu ăn.

Mỹ vốn là nhà cung cấp lớn thứ hai của Trung Quốc, chiếm khoảng 1/5 tổng nhập khẩu đậu tương năm ngoái. Chính mối liên kết này đã trở thành “đòn bẩy” chiến lược của Bắc Kinh trong cuộc đối đầu thương mại, gây sức ép lên nhóm cử tri nông dân - lực lượng ủng hộ quan trọng của ông Trump và đảng Cộng hòa, theo Bloomberg.

Từ tháng 5, Trung Quốc dừng nhập đậu tương Mỹ để đáp trả việc Washington áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc. Trong suốt hai tháng đầu vụ thu hoạch mới (từ tháng 9), nước này không ký bất kỳ hợp đồng nào với Mỹ. Ông Trump cáo buộc Bắc Kinh cố tình “câu giờ vì lý do thương lượng” và gọi đây là “hành động thù địch về kinh tế”.

Trung Quốc không nhập khẩu bất kỳ lô đậu tương nào từ Mỹ, thay vào đó tăng mạnh mua từ Brazil, với tổng lượng nhập đạt gần 11 triệu tấn. Biểu đồ CNN.

Thực tế, đây không phải lần đầu Trung Quốc cắt giảm nhập khẩu đậu tương Mỹ. Trong cuộc chiến thương mại 2018-2019, Bắc Kinh cũng dùng chính sách tương tự để phản ứng trước các rào cản thuế của chính quyền Trump.

Động thái này từng buộc Mỹ phải ký thỏa thuận Thương mại Giai đoạn Một, theo đó Trung Quốc cam kết mua hàng chục tỷ USD nông sản Mỹ, đổi lại việc Washington giảm thuế. Sau này, ông Trump nhiều lần chỉ trích Tổng thống Joe Biden “không đủ mạnh tay” trong việc buộc Bắc Kinh thực hiện cam kết.

Giá đậu tương giao dịch tại sàn Chicago - chỉ số tham chiếu toàn cầu - đã tăng nhẹ đầu tuần trước, trước thềm cuộc gặp giữa ông Tập và ông Trump. Sau cuộc họp, Trung Quốc cam kết mua 12 triệu tấn đậu tương trong mùa vụ hiện tại và 25 triệu tấn mỗi năm trong ba năm tới, theo Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent.

Phương Linh