Đã đến lúc 'cởi trói' cho chỉnh sửa gen trong nông nghiệp

Phát biểu khai mạc diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến khẳng định, trong bối cảnh đổi mới sáng tạo, công nghệ chỉnh sửa gen trong nông nghiệp là một hướng đi chiến lược và đầy tiềm năng để nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng chống chịu của cây trồng, vật nuôi, đồng thời tăng tính bền vững và an toàn sinh học trong sản xuất nông nghiệp.

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh vai trò của Việt Nam trong an ninh lương thực toàn cầu trong bối cảnh hiện nay.

Theo Thứ trưởng, chỉnh sửa gen không còn là lĩnh vực mới trên thế giới và cũng đã được nhiều viện, trung tâm trong nước nghiên cứu, thử nghiệm. Đây là bước phát triển kế tiếp của công nghệ biến đổi gen, cho phép tạo ra giống cây trồng và vật nuôi có năng suất, chất lượng và khả năng thích ứng vượt trội mà không cần đưa DNA ngoại lai vào cơ thể sinh vật.

Thực tế, theo GS.TS Lê Huy Hàm, nguyên Viện trưởng Viện Di truyền nông nghiệp, Việt Nam đã ứng dụng thành công các phương pháp tạo giống truyền thống như chiếu xạ gây đột biến gen để sản xuất nhiều giống lúa, ngô, đậu tương, rau, hoa. Tuy nhiên, công nghệ chỉnh sửa gen (gene editing) là bước tiến cao hơn, tinh vi hơn rất nhiều so với biến đổi gen (GMO) truyền thống.

“Chúng ta đã có hàng chục đề tài tạo giống biến đổi gen nhưng chưa thể đưa vào sản xuất. Phải tạo ra giống và được ứng dụng thực tế mới được xem là thành công”, ông Hàm chia sẻ.

Còn theo TS Nguyễn Duy Phương, Trưởng Bộ môn Bệnh học phân tử (Viện Di truyền nông nghiệp), hiện hoạt động chỉnh sửa gen ở Việt Nam đang “vô tình bị trói buộc”. Do chưa có quy định quản lý riêng, lĩnh vực này đang bị ràng buộc bởi các quy định về sinh vật biến đổi gen, khiến nhiều nghiên cứu không thể triển khai trên diện rộng.

Hoàn thiện hành lang pháp lý – “chìa khóa” cho đổi mới sáng tạo

Các đại biểu dự diễn đàn.

TS Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, xu hướng pháp lý toàn cầu đang dịch chuyển theo hướng khuyến khích đổi mới, đảm bảo tính dự đoán, minh bạch trong thương mại và duy trì an toàn sinh học. Trung ương Đảng và Chính phủ Việt Nam cũng đã có nhiều chỉ đạo về công nghệ sinh học (CNSH) và biến đổi gen, thể hiện trong Chỉ thị 50-CT/TW (2005), Nghị quyết 3-NQ/TW (2023), Nghị quyết 57-NQ/TW (2024) và Quyết định 1131/QĐ-TTg (2025).

Tuy nhiên, theo ông Long, việc xây dựng hành lang pháp lý cho công nghệ mới như chỉnh sửa gen là quá trình dài hơi và phức tạp, đòi hỏi sự tham gia đồng bộ của các bộ, ngành, địa phương và giới khoa học.

“Khung pháp lý hoàn thiện sẽ giúp định hướng mục tiêu nghiên cứu, xác định cây trồng ưu tiên, rút ngắn thời gian thương mại hóa, tăng sức cạnh tranh và tạo động lực cho đội ngũ nhà khoa học,” ông Long nói.

Theo Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, cùng với yếu tố kỹ thuật, chính sách và quản lý là điều kiện tiên quyết để công nghệ này phát huy hiệu quả.

“Công nghệ chỉ có thể phát huy hiệu quả khi đi cùng với một khung pháp lý đầy đủ, minh bạch và tiên tiến. Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tiếp tục phối hợp cùng các bộ, ngành, địa phương để hoàn thiện quy định, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp, viện nghiên cứu và nhà khoa học cùng tham gia phát triển lĩnh vực này,” ông Tiến khẳng định.

Bộ cũng đề xuất cách tiếp cận đánh giá cây trồng chỉnh sửa gen dựa trên sản phẩm cuối cùng, tương tự nhiều quốc gia phát triển, giúp rút ngắn thời gian thương mại hóa nhưng vẫn đảm bảo an toàn sinh học, giám sát rủi ro và minh bạch thông tin tới người dân.

“Chúng ta cần chung tay biến công nghệ chỉnh sửa gen thành động lực mới cho đổi mới mô hình tăng trưởng, phát triển công nghệ sinh học và kinh tế xanh, vì một nền nông nghiệp Việt Nam chủ động, hiện đại và hội nhập sâu rộng với thế giới,” Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.

Phùng Linh