Đã đến lúc gỡ độc quyền vàng miếng

Vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có cuộc làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về cơ chế, chính sách quản lý thị trường vàng. Trong đó, Tổng Bí thư nhấn mạnh yêu cầu chuyển từ tư duy quản lý hành chính sang tư duy thị trường có kỷ cương, từ “siết để kiểm soát” sang “mở để quản trị”; xóa bỏ tư duy “không quản được thì cấm”.

Đặc biệt, người đứng đầu Đảng đã đặt ra định hướng sớm sửa đổi Nghị định 24/2012 theo hướng thị trường hóa có lộ trình và có kiểm soát chặt chẽ; tạo sự kết nối hiệu quả hơn giữa thị trường vàng trong nước và thị trường quốc tế; xóa bỏ độc quyền vàng miếng có kiểm soát...

Động lực để đổi mới

Tiến sĩ Nguyễn Tuấn Anh, Giảng viên ngành Tài chính, Đại học RMIT Việt Nam, cho biết thị trường vàng trong nước đã rơi vào tình trạng bất cập kéo dài, Nghị định 24/2012 đã không còn phù hợp.

Dữ liệu thực tế cho thấy giá vàng miếng trong nước liên tục cao hơn giá vàng thế giới, có thời điểm mức chênh lệch lên tới hơn 15 triệu đồng/lượng. Điều này phản ánh nguồn cung vàng miếng khan hiếm do độc quyền sản xuất của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) thông qua Công ty Vàng bạc Đá quý Sài Gòn (SJC) và việc hạn chế nhập khẩu vàng từ năm 2012.

Hệ quả là thị trường vàng trong nước bị cô lập, buôn lậu vàng gia tăng, gây áp lực lên tỷ giá và dự trữ ngoại hối.

Báo cáo cũng cho thấy ước tính vào cuối năm 2023, có khoảng 2.000 tấn vàng trong nền kinh tế. Bình quân mỗi người Việt Nam đang có gần 5,5 chỉ vàng. Theo ông Tuấn Anh, đây là tỷ lệ lớn khiến vàng trở thành dòng vốn bị “đóng băng”, làm suy giảm nguồn lực tài chính có thể chuyển hóa thành vốn đầu tư vào các lĩnh vực sản xuất.

Vì vậy, việc cải cách nhằm thị trường hóa, tăng cung và minh bạch hóa là cần thiết để giảm chênh lệch giá, hạn chế đầu cơ và kết nối thị trường vàng trong nước với thế giới.

Ông Tuấn Anh cũng cho rằng chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về sửa đổi Nghị định 24, xóa bỏ độc quyền vàng miếng và thúc đẩy các cơ chế thị trường như sàn giao dịch vàng cho thấy quyết tâm chính trị mạnh mẽ.

Chuyên gia cho rằng việc cho phép nhiều doanh nghiệp sản xuất vàng miếng là khả thi nếu có tiêu chí cấp phép rõ ràng. Ảnh: Duy Hiệu.

Theo ông, Việt Nam hoàn toàn có cơ sở để thực hiện các chỉ đạo này, dựa trên bài học kinh nghiệm từ cải cách kinh tế, như tự do hóa thị trường tài chính và viễn thông trong những năm 2000.

Ví dụ, việc cho phép nhiều doanh nghiệp sản xuất vàng miếng là khả thi nếu có tiêu chí cấp phép rõ ràng (vốn, công nghệ, uy tín), tương tự cách Singapore quản lý các nhà cung cấp vàng được công nhận (LBMA-accredited refiners).

"Việc mở rộng nhập khẩu vàng cũng khả thi, với điều kiện NHNN kiểm soát được dòng ngoại tệ, như cách Ấn Độ sử dụng thuế nhập khẩu để điều chỉnh lượng vàng nhập khẩu, thay vì hạn ngạch tổng thể", Tiến sĩ Nguyễn Tuấn Anh chia sẻ.

Tương tự, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, nguyên Trưởng khoa Tài chính Quốc tế, Học viện Tài chính, khẳng định việc thay đổi cách quản lý thị trường vàng là một yêu cầu cần thiết thời điểm hiện tại.

Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng cải cách chỉ hiệu quả nếu nền kinh tế và nhà quản lý đã có đủ điều kiện, đặc biệt là về năng lực giám sát và khả năng kết nối thông tin giữa các cơ quan liên quan.

Theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, mở cửa thị trường phải gắn liền với mục tiêu nâng cao hiệu quả, chống vàng hóa nền kinh tế và đảm bảo vàng không chỉ là tài sản tích trữ mà còn là công cụ tài chính phục vụ tăng trưởng.

PGS.TS Nguyễn Hữu Huân, Trưởng bộ môn Thị trường tài chính, Trường Đại học Kinh tế TP.HCM, thì cho rằng chênh lệch giá mua - bán của các sản phẩm vàng trong nước hiện nay đang ở mức cao, vào khoảng 3%/giá bán.

"Nếu chúng ta thay đổi hướng quản lý bằng cách lập sàn giao dịch vàng tại các trung tâm tài chính, chênh lệch giá này có thể lập tức giảm xuống chỉ còn dưới 1% để mang lại lợi ích cho nhà đầu tư", ông Huân nói và cho biết điều này không chỉ bảo vệ nhà đầu tư, mà còn giúp thị trường trở nên lành mạnh và minh bạch hơn.

Bình quân mỗi người Việt Nam đang sở hữu gần 5,5 chỉ vàng. Ảnh minh họa: Trương Hiếu.

Vị PGS.TS cũng chỉ ra nguồn vàng tích trữ trong dân là một kênh vốn quan trọng, trong khi thời gian tới chúng ta cần tính toán để phát triển tăng trưởng kinh tế khoảng 10% nên sẽ cần lượng vốn lớn cho nền kinh tế.

Thay vì phải vay nợ nước ngoài, có thể nghiên cứu để huy động hợp lý số vàng trong dân này. Số vốn này cũng là yếu tố cần thiết cho nền kinh tế khi còn rất nhiều công trình trọng điểm của quốc gia đang trong giai đoạn triển khai thời gian tới như đường sắt cao tốc hay các tuyến metro…

Cần cơ chế giám sát chặt chẽ

Cùng với những thay đổi kể trên, các chuyên gia cũng lưu ý cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ khi thực hiện các giải pháp quản lý mới với thị trường vàng.

Tiến sĩ Nguyễn Tuấn Anh cho rằng mở rộng nhập khẩu vàng có thể làm tăng áp lực lên dự trữ ngoại hối, vốn đã giảm xuống còn khoảng 80 tỷ USD vào cuối 2024.

"Việc xóa bỏ độc quyền vàng miếng nếu không được kiểm soát có thể dẫn đến rối loạn thị trường, làm giảm chất lượng vàng và niềm tin người tiêu dùng", vị chuyên gia chỉ ra.

Trong khi đó, đầu cơ vàng có thể gia tăng trong giai đoạn chuyển đổi nếu thiếu cơ chế giám sát minh bạch, như đã xảy ra trong những năm 2011 khi giá vàng tăng đột biến 30% trong vài tháng do tâm lý thị trường.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh khuyến nghị NHNN cần giữ vai trò quản lý chặt thị trường vàng để tránh việc “vàng hóa” nền kinh tế. Theo ông, chỉ nên nhập vàng phục vụ mục đích sản xuất - xuất khẩu trang sức, chứ không phải để thỏa mãn nhu cầu tích trữ.

Ông Thịnh cũng nhấn mạnh nếu cải cách thị trường vàng mà không gắn với chiến lược thu hút nguồn vốn vào phát triển kinh tế, thì cải cách đó sẽ mất đi ý nghĩa ban đầu.

Từ góc nhìn thực tiễn, PGS.TS Nguyễn Hữu Huân nêu lên bài học từ các sàn giao dịch vàng trong giai đoạn 2012, thời kỳ thị trường vàng từng mở cửa cho khu vực tư nhân vận hành.

Việc thiếu giám sát khi đó đã dẫn đến nhiều hệ lụy, buộc Chính phủ phải ban hành Nghị định 24/2012 để kiểm soát trở lại.

“Nếu bây giờ quay lại để tư nhân quản lý mà không có cơ chế giám sát minh bạch, chúng ta có thể lặp lại vấn đề cũ”, ông Huân nhấn mạnh.

Theo ông, dù có thể cho phép tư nhân xây dựng, vận hành các sàn giao dịch vàng, quyền điều hành và kiểm soát phải thuộc về Nhà nước để đảm bảo sự minh bạch, uy tín và ổn định thị trường.

Hồng Nhung